نگاهی به اهمیت رشد علمی کشور- بخش نخست
توسعه پایدار در گرو رشد علمی
فریده شریفی
امروز 20 آبان به عنوان روز جهانی «علم در خدمت صلح و توسعه» نامگذاری شده است، هدف از نامگذاری این روز در دهم نوامبر 2001 از سوی یونسکو بهره‌مندی مردم از ثمرات علم، فناوری و نوآوری و ایجاد فضای مناسب برای گفت‌وگو عنوان شده است.
تأکید براهمیت علم و دانش و به کارگیری علوم و فنون در توسعه کشور و رشد علمی از جمله مباحث و توصیه‌های مهم رهبر معظم انقلاب در مقاطع زمانی و مناسبت‌های گوناگون بوده است به نحوی که بارها اعلام فرموده‌اند که یک ملت با اقتدار علمی است که می‌تواند سخن خود را به گوش همه افراد دنیا برساند با اقتدار علمی است که می‌تواند سیاست برتر و دست والا را در دنیای سیاسی حائز شود و کشوری که دستش از علم تهی است نمی‌تواند توقع عزت، استقلال، هویت و شخصیت و توقع امنیت و رفاه داشته باشد. علم و استفاده از پیشرفت‌های علمی، نقطه اتکای هرگونه سازندگی بالندگی و اعتلای کشور است و جامعه را در راه رسیدن به بسیاری از اهداف کوتاه مدت و بلندمدت یاری می‌کند بنابراین باید کوشش شود تا توجه مردم بیش از پیش به اهمیت نقش علم در جهت پیشرفت و توسعه جلب شود.
امروزه تأثیر فراگیری علم و دانش و به کارگیری یافته‌های علمی در زندگی بر همگان آشکار است و کشورهای مختلف جهان به این نتیجه رسیده‌اند که برای توسعه جامعه خود باید نگاه علمی به بخش‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و... داشته باشند تا بتوانند هماهنگ با پیشرفت‌های علمی و تکنولوژیکی جامعه را به مسیر توسعه و ترقی راهنمایی کنند و درعین حال شرایطی آرام، بی‌دغدغه و خالی از تشویش، کشمکش و ستیز برای مردم جوامع خود تدارک ببینند.
علم باید در خدمت صلح، اخلاق، کمال و سعادت باشد و اگر چنین نباشد به جز اتلاف هزینه و انرژی انسانی پیامد دیگری نخواهد داشت لیکن علم همراه با خرد و اخلاق را در هر دین و مکتبی نمی‌توان یافت.
بخوان به نام پروردگارت
اهمیت علم و دانش در اسلام آنچنان است که اولین کلمه‌ای که جبرئیل به پیامبراعظم(ص) گفت این بود: اقرأ، بخوان، بخوان به نام پروردگارت.
ده‌ها آیه در قرآن کریم و صدها حدیث و روایت در سخنان ارزشمند اهل بیت عصمت و طهارت علیهم‌السلام وجود دارد که نشان‌دهنده اهمیت علم و دانش در دین اسلام است به نحوی که در هیچ دین و مکتبی به اندازه دین اسلام به علم بها داده نشده و انسان‌ها را به تعلیم و تعلم فرا نخوانده است.
«سیما ملتجی» کارشناس مسائل اجتماعی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان درباره اهمیت علم در زندگی انسان‌ها می‌گوید: «علم و دانش در زندگی انسان‌ها دارای جایگاه ویژه‌ای است و همه مکاتب بشری و ادیان آسمانی بر کسب علم و دانش تأکید دارند چرا که آن را مایه پیشرفت و ترقی جوامعشان می‌دانند.»
وی اضافه می‌کند: «نقش علم در زندگی انسان‌ها این است که راه سعادت و تکامل را به آنها می‌آموزد و به همین خاطر است که پیامبر گرامی اسلام بارها و بارها پیروانش را به فراگیری علم و دانش تشویق می‌کرد و به آنان می‌فرمود که دانش بیاموزید حتی اگر برای آموختن آن مجبورشوید به راه‌های دور بروید یا اینکه اصحابش را توصیه می‌فرمودن که از «مهد تا لحد»، از کودکی تا پیری دانش بیاموزند، در واقع با همین تشویق‌ها بود که مسلمانان با همت و سرعت بی‌نظیری به جست‌وجوی علم در همه جهان پرداختند و در زمینه‌های مختلف علمی گوی سبقت را از سایر اندیشمندان و عالمان غربی و شرقی ربودند.»
به گفته این کارشناس، هر جا آثار باشکوهی از فرهنگ و تمدن ملل مختلف به چشم می‌خورد مبداء و منشاء آن تمدن و فرهنگ اسلامی است و در این میان نقش فرهنگ و تمدن ایرانی زبانزد عام و خاص است و دانشمندان و علمای ایرانی خدمت زیادی به تمدن و فرهنگ‌های تاریخ بشریت نمودند.
مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در یکی از سخنرانی‌هایشان خطاب به اساتید و دانشجویان تصریح کردند: «جمله‌ای در نهج‌البلاغه هست که خیلی جمله پرمغزی است، «العلم سلطان»، علم اقتدار است، هر کس این قدرت را به چنگ آورد می‌تواند تحکم کند، می‌تواند غلبه پیدا کند، هر کس این اقتدار را به دست نیاورد دیگران بر او قهر و غلبه پیدا می‌کنند و به او تحکم می‌کنند... ما می‌خواهیم کشور را علمی کنیم. اما هدف از علمی شدن کشور این نیست که کشور را غربی کنیم. اشتباه نشود، غربی‌ها علم دارند اما در کنار علم و آمیخته با این علم چیزهایی را هم دارند که ما از آنها می‌گریزیم... ما نمی‌خواهیم علم غربی‌ها را داشته باشیم علمی که در خدمت جنگ است، در خدمت خشونت در خدمت فحشا، موادمخدر، تجاوز به ملت‌ها، استعمار، خونریزی و جنگ است. ما چنین علمی را نمی‌خواهیم، ما این‌گونه عالم شدن را نمی‌خواهیم، ما می‌خواهیم علم در خدمت انسانیت باشد، در خدمت عدالت باشد، در خدمت صلح باشد، اسلام به ما این نوع علم را توصیه می‌کند.»
علم همراه با اخلاق
هدف اصلی علم و دانش باید صلح و توسعه باشد اما توسعه علمی و اقتصادی بدون در نظر گرفتن اخلاق به این نتیجه منجر نخواهد شد.
باور عمومی مردم این است که فراگیری علوم زندگی آنان را بهتر و تکامل یافته‌تر خواهد کرد و این رشد و ترقی فقط مربوط به پیشرفت‌های مادی و فیزیکی نخواهد بود بلکه شامل رشد و تکامل روحی و اخلاقی نیز می‌باشد،
«ای برادر تو همه اندیشه‌ای
مابقی را استخوان و ریشه‌ای»
این شعر مولوی به خوبی نشان می‌دهد که دانشی دارای ارزش است که انسان را به مقام خودش باز گرداند و به تعالی برساند. کارشناسان معتقدند دانشی که فقط هدفش رفع نیازهای مادی بشر باشد جوابگوی نیازهای اخلاقی و روحی نیست و پایداری چندانی ندارد ضمن اینکه در چندسال اخیر علت کاهش رشد علمی نتیجه حاشیه‌سازی‌های برخی جریان‌های سیاسی تسلط یافته‌بر دانشگاه هابوده است.
یک آموزگار بازنشسته که سال‌ها سابقه تدریس در مدارس مختلف را دارد در این باره می‌گوید: «اگر علم و دانش با اخلاق همراه نباشد معلوم نیست ما را به کجا می برد؟! علم باید در خدمت مردم و جامعه باشد و دردی از دردهای جامعه را درمان کند در غیر این صورت ارزش چندانی نخواهد داشت.»
وی به اختراع رایانه اشاره می‌کند و می‌گوید: «اختراع رایانه نقطه عطفی در زندگی انسان‌ها به شمار می‌آید و کمک زیادی به پیشرفت علم و دانش و سرعت انتقال اطلاعات و داده‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و... کرده است اما این اطلاعات و آموزش‌ها زمانی ارزشمند است و تاثیر شگرفی بر زندگی انسان‌ها خواهد گذاشت که باعث بالا رفتن آگاهی، تعالی و تکامل بشر شود و او را در مسیر سازندگی و شکوفایی قرار دهد در غیر این صورت فقط در مسیر دانش‌اندوزی گام برداشته است و کمکی به رشد اخلاقی انسان‌ها نکرده است.»
این مدرس با تجربه و کارآزموده تاکید می‌کند: «هنگامی می‌توانیم به کمک علم و فناوری به سر منزل مقصود برسیم که به اخلاق و خرد هم توجه داشته باشیم.»
یکی از اهداف اصلی فراگیری علم و فنون باید توانمندسازی مردم برای یافتن راه‌حل‌های مشکلات و نیازهای آنها باشد. در حقیقت علم باید بتواند درد و رنج بشر بکاهد و این تضمین نخواهد شد مگر آنکه دانش از همراهی اخلاق برخوردار باشد.
پرورش روحیه امید و خودباوری
یکی دیگر از اهداف علم و دانش پرورش روحیه امید و خودباوری در مردم و به ویژه جوانان کشور است. جوانان جامعه باید بدانند که نیروهای کارآمد و فعال جامعه هستند و توسعه علمی و اقتصادی کشور مرهون تلاش‌ها و فداکاری‌های آنان است.
از همین جوان‌ها در اکثر سخنان رهبر معظم انقلاب به عنوان نیروهای توانمند، پرتلاش و حماسه‌ساز نام برده شده است تا جایی که این جوانان فعال و با استعداد در بخش‌های مختلف علوم زیستی، علوم نانو، علوم فضایی، انرژی هستهای، سلول‌های بنیادی و... گوی سبقت را از سایر ملل ربوده و ایران را جزو 16 کشور اول دنیا از لحاظ پیشرفت و توسعه قرار داده‌اند.
مقام معظم رهبری می‌فرمایند: «اگر صحبت از کارها و فناوری‌های پیچیده است همین جوان‌ها هستند، انرژی هستهای را جوان‌های ما دارند سرپا می‌کنند... در اقسام فناوری‌ها هر جا می‌رویم جوان‌هایند، جوان‌هایی که نه دوران جنگ را دیده‌اند، نه امام را ملاقات کرده‌اند، نه از اول انقلاب خاطره‌ای دارند... پس این حرکت، حرکت پوینده و بالنده است، به میدان عمل و خدمت و تلاش که می‌رسیم همین حرکت عظیم بسیج سازندگی را می‌بینیم، به میدان سیاست و اعلام حضور که می‌رسیم حرکت 9 دی را می‌بینیم، حرکت 22 بهمن را می‌بینیم، حضور عظیم در انتخابات را می‌بینیم اینها معنایش چیست؟ معنایش این است که امروز جوانان ما که اکثریت قاطع ملت ما هستند در جهت حرکت انقلاب اسلامی پیش می‌روند پس یعنی ما پیش رفته‌ایم، این مسیر شتاب و موفقیت در طول چندین سال گذشته بسیار محسوس بوده است و کشور ما را در زمره 16 کشور پیشرفته دنیا قرار داده است.»
«امیرحسین رادفر» دانشجوی رشته مکانیک در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان در این باره می‌گوید: «کشور ما از لحاظ داشتن جوان‌های با استعداد، نخبه و باهوش چیزی از کشورهای دیگر کم ندارد بلکه در بسیاری از علوم و فنون و رشته‌ها از استعدادهای درخشان‌تری هم برخوردار است. به طور مثال در بسیاری از مسابقات علمی و المپیادهای مختلف که در رشته‌های گوناگون در کشورهای جهان برگزار می‌شود جوانان کشور ما به موفقیت‌های جهانی دست می‌یابند و این مسئله نشان می‌دهد که مردم ما به اهمیت علم و دانش پی‌برده‌اند و تلاش می‌کنند که با غلبه بر مشکلات و موانع موجود به پیشرفت‌های علمی دست یابند.»
این دانشجو اضافه می‌کند: «علم نقش ویژه‌ای در توسعه پایدار دارد و نیاز به خلاقیت، اختراع، اکتشاف و دستیابی به پیشرفت‌های جدید علمی در برهه کنونی که در دنیا هر لحظه در حال تغییر و تحول است احساس می‌شود، بنابراین بهبود و اصلاح سیاست‌های آموزشی و تحقیقاتی و تقویت ظرفیت‌های ملی در آموزش و تحقیقات باید از مهم ترین اهداف و برنامه‌های سیاستگذاران و برنامه‌ریزان کشور باشد. افزایش آگاهی‌های عمومی درباره اهمیت علم و دانش می‌تواند پلی بین علم و جامعه باشد و آنها را بیش از پیش به یکدیگر نزدیک کند.
ما می‌توانیم
باور داشتن به این واقعیت که خواستن توانستن است و ما می‌توانیم و قادریم به اهداف خود برسیم یکی از عوامل اصلی و محوری پیشرفت علم و فناوری در کشور است.
بدون شک در مسیر توسعه و پیشرفت موانع و مشکلات وجود دارد که از میان برداشتن آنها مستلزم داشتن روحیه قوی، اعتماد به نفس و تکیه بر نیروهای داخلی است.مهندس «حمید زرسازی» کارشناس عمران در این باره می‌گوید: «قبل از انقلاب در هر پروژه عمرانی از کارشناسان و متخصصان خارجی استفاده می‌شد و در پاسخ به اعتراض‌های ما که می‌گفتیم نیروهای داخلی از علم و تخصص کافی برخوردارند پس چرا از خارجی‌ها استفاده می‌کنید و حقوق‌های بالا به آنها می‌دهید؟ چنین توجیه می‌کردند که آنها به طور مثال در یک رشته خاصی نسبت به ما برتری دارند و پیشرفته‌تر هستند در حالی که پس از انقلاب به دنیا ثابت کردیم که جوانان ایرانی، استعدادهای ایرانی و متخصصین ایرانی در همه زمینه‌ها اعم از سدسازی، پروژه‌های ساختمانی، راه، حمل و نقل، ارتباطات، الکترونیک، برق، انرژی هستهای و... نه تنها چیزی کم ندارند بلکه بسیار هم باهوش‌تر و با استعدادتر هستند. در واقع نیروهای داخلی به گونه‌ای عمل کردند که هیچ نیازی به نیروهای خارجی نشد تا جایی که برخی از پیمانکاران و متخصصین خارجی برای یادگیری و کسب علم و فنون از ایرانیها، اعلام آمادگی کردند.»
این کارشناس عمران تاکید می‌کند: «امروزه همه جهان ملت ایران را تحسین می‌کنند و این واقعیتی است که دوست و دشمن به آن اعتراف کرده‌اند که ایرانیها مردمی با استعداد و باهوش هستند و در زمینه‌های علمی به دستاوردهای بزرگی نایل شده‌اند.»