بایدها و نبایدهای یک مجلس انقلابی در خدمت به مردم-بخش دوم
انتخابات نماد مردم‌سالاری دینی در نظام اسلامی
«انتخابات، فقط یک پدیده سیاسی نیست. انتخابات، مظهر حضور مردم، مظهر احقاق حق و مظهر توانایی و اقتدار ملی برای یک کشور است. امروز در دنیا - چه در کشور ما و چه در هر جای دیگر -
روی این حساب می‌شود که چند درصد از کسانی که می‌توانستند رأی بدهند، در یک انتخابات شرکت کردند و رأی دادند. از نظر مردم دنیا و تحلیلگران و سیاستگذاران عالم، آن نظامی مستحکم است که تعداد بیشتری از مردمش در هنگام انتخابات پای صندوق‌ها بیایند و رأی بدهند. این نشانه استحکام یک نظام است؛ که بحمدالله ما این را در انتخابات‌های گوناگونی که در این سال‌های متوالی داشته‌ایم، همیشه نشان داده‌ایم... هم حق و هم تکلیف مردم است که بیایند و سرنوشت کشورشان را به دست خودشان معیّن کنند؛ زیرا که کشور متعلّق به مردم است.» (رهبر معظم انقلاب – 26 بهمن 1378)
یکی از جلوه‌های زیبای مردم‌سالاری دینی است که مطابق شرع و قانون اساسی و عرف در کشور برگزار می‌شود و چه زنان و چه مردان در صورت برخورداری از صلاحیت کافی می‌توانند پا به عرصه رقابت انتخاباتی بگذارند و در توسعه، آبادانی و پیشرفت کشور سهیم شوند.
در نگاه اسلامی منشأ تمامی حقوق خداوند است و اوست که نظام حقوق و تکالیف را برای زندگی بشر تعریف کرده و از طریق فطرت و ارسال شریعت نبوی در اختیار بشریت قرار داده است.
یکی از این حقوق، «حق تعیین سرنوشت» است که در نظام سیاسی اسلام به عنوان یکی از ارکان مهم شکل‌گیری حکومت اسلامی محوریت دارد. از آنجا که در اسلام رای و انتخاب مردم در عرصه نصب کارگزاران حکومت اسلامی اعتبار دارد، ملت حق دارند که در انتخابات حاضر شده و به نامزد مورد علاقه خود رای دهد.
هیچ‌کس نیز در جایگاهی نیست که بتواند مانع تحقق این حق گردد. به واقع آنچه در نظام‌های غربی مبتنی بر منشأیی خیالی چون «قرارداد اجتماعی» شکل گرفته است، در اسلام اساس و بنیانی محکم داشته و مستظهر به آموزه‌های الهی است.
بیان وعده غیرقابل تحقق ممنوع!
یکی از عواملی که موجب ناکارآمدی نمایندگان و به تبع آن دلسردی مردم می‌شود، دادن وعده‌های غیرواقعی در ایام تبلیغات انتخاباتی از سوی نامزدهاست که معمولاً هیچ وقت قابل تحقق نیست.
کارشناسان می‌گویند؛ رسانههای مستقل باید عملکرد نامزدهای انتخابات مجلس در ادوار گذشته و مسئولیت‌هایی که داشته‌اند را بررسی و به اطلاع مردم برسانند تا آنها بتوانند آگاهانه انتخاب کنند.
در انتخابات‌های مجلس؛ دادن وعده‌های محلی و منطقه‌ای که ارتباطی با اختیارات و وظایف نمایندگان ندارد به یک رویه نامبارک تبدیل شده است. دادن وعده‌های ریز و درشت راهکار خوبی برای جلب آرای مردم نیست. بلکه می‌توان با حضور در بین مردم صادقانه مشکلات را گفت و راه چاره را نشان داد.
برخی کارشناسان بر این باورند؛ مهم‌ترین شاخصه‌هایی که مجلس دوازدهم باید از آن بهره‌مند باشد عبارتند از؛ دوری از تهمت، عدم تخریب رقبا، پرهیز از دوقطبی‌سازی، تعامل سازنده با دولت و دیگر دستگاه‌ها، پایبندی به اصل شفافیت، تقویت بنیه نظارتی، تصویب قوانین کارآمد و مؤثر و با قابلیت اجرائی شدن، حفظ ارتباط مستمر با مردم، تلاش برای تحقق آرمان‌های انقلاب و منویات مقام معظم رهبری، شناسایی خلأهای محلی و ملی و کمک به دولت برای برطرف ساختن آنها و کمک به بهبود ساختارها و رفع کاستی‌ها.
ضرورت توجه نامزدهای انتخابات
به اولویت‌های کشور
رهبر انقلاب با نگاهی نافذ و حکیمانه بر مسائل و اولویت‌های کشور و با بهره‌گیری از دستگاه‌های مشورتی همچون مجمع تشخیص مصلحت نظام، سیاست‌های کلان کشور و اسناد بالادستی نظام را تدوین می‌نمایند.
مجلس نیز آن‌گونه که رهبر انقلاب بارها تأکید نموده‌اند، نقش «ریل‌گذاری» در راستای تحقق سیاست‌های کلان کشور را برعهده دارد. اگر نمایندگان مجلس اهداف و سیاست‌های کلان و شرایط و اولویت‌های کلان کشور را به‌درستی نشناسند، در ریل‌گذاری مسیر کشور از طریق قانون‌گذاری موفق عمل نخواهند کرد.
دکتر بابک نگاهداری، رئیس حوزه ریاست مجلس در این باره معتقد است: «نمایندگان مجلس باید از سیاست‌های کلان کشور مطلع و بر آنها مسلط باشند و همواره در تصویب هر طرح و لایحه‌ای ترادف و تباین آن را با سیاست‌های کلان مورد نظر داشته باشند.»
او در بیان دیگر شاخص‌های نماینده مطلوب اظهار می‌دارد: «یکی از آفات مهم در عدم توجه نمایندگان مجلس به اولویت‌های کشور، وارد شدن آنها به حواشی و قرار گرفتن آنها در دام‌های رسانه‌ای است. رسانههای معاند و برخی از رسانههای داخلی به عمد و برخی دیگر سهواً سعی در تغییر اولویت‌های کشور دارند. این رسانه‌ها مسائل بی‌اهمیت و کم‌ا‌همیت را بزرگ جلوه می‌دهند و مسائل مهم را بی‌اهمیت و کوچک و این‌گونه روزها و شاید هفته‌ها کشور و افکار عمومی و متاسفانه در مواردی مسئولین کشور را به خود مشغول می‌نمایند. نمایندگان مجلس همچون دیگر مسئولین کشور باید سواد رسانه‌ای خود را تقویت نمایند تا در دام‌های رسانه‌ای و حواشی آن گرفتار نشوند و همواره مسائل مهم و اولویت‌دار کشور را مورد اهتمام قرار دهند.»
دکتر نگاهداری می‌افزاید: «نمایندگان مجلس هرچند به وسیله مردم از یک حوزه انتخابیه و از یک منطقه انتخاب می‌شوند، اما پس از ورود به مجلس، دیگر نماینده کل کشور خواهند بود و منافع کلان کشور را باید همواره ارجح بر منافع منطقه‌ای، قومی و قبیله‌ای ببینند. زیرا اگر منافع کلان ملی مورد اهتمام باشد، با پیشرفت، رشد و تعالی کشور، تمام شهرها و مناطق کشور رشد و پیشرفت خواهند داشت و اگر با عدم توجه به مسائل کلان، کشور دچار عقب‌ماندگی و آسیب شود، تمام مناطق و شهرها متأثر خواهند شد. به عنوان نمونه اگر نمایندگان مجلس اهتمام ویژه به حل مسائل اقتصادی داشته باشند و به جای آنکه خود را درگیر مسائل اجرائی مناطق، همچون تغییر پست‌ها و مناسب اداری نمایند و به تحقق سیاست‌های اقتصاد مقاومتی بپردازند و بر امور اجرائی در این راستا نظارت نمایند، شرایط اقتصادی کشور در سطح کلان بهبود خواهد یافت و آحاد مردم ایران منتفع خواهند شد.»
جایگاه مهم کمیسیون‌های تخصصی مجلس
کمیسیون‌های تخصصی مجلس به عنوان مهم‌ترین رکن تخصصی و تصمیم‌ساز مجلس شورای اسلامی نقش مهمی در تصویب قوانین دارند و اهمیّت و اهتمام به جلسات کمیسیون‌ها از موضوعات مورد تأکید رهبر انقلاب بوده است.
ایشان در دیدار با نمایندگان مجلس در سال ۸۴ می‌فرمایند: «کار کمیسیون‌های تخصصی هم خیلی مهم است. حضور در کمیسیون‌ها، سر وقت در کمیسیون‌ها حاضر شدن، کار کردن، واقعاً مطالعه کردن، پیش مطالعه کردن، لوایح را دیدن، طرح‌ها را سنجیدن، با افرادی که لازم است مشورت شود، مشورت کردن، حتّی مباحثه کردن در داخل مجلس قبل از اینکه انسان به مرحله تصمیم‌گیری برسد - چه در کمیسیون و چه در صحن مجلس - لازم است.»
مرکز پژوهش‌های مجلس به عنوان بازوی کارشناسی، مطالعاتی و تحقیقاتی مجلس شورای اسلامی نقش مشورتی بسیار مهمی را می‌تواند در تصویب قوانین و اصلاح آنها و همچنین اولویت‌بخشی به نظارت بر امور اجرائی داشته باشد.
رئیس حوزه ریاست مجلس می‌نویسد: «سابقه فعالیت مرکز پژوهش‌ها نشان می‌دهد که مطالعات و تحقیقات با ارزشی توسط این مرکز انجام شده است. رهبر انقلاب در دیدار تصویری با نمایندگان مجلس یازدهم به اهمیت این مرکز اشاره نمودند و فرمودند؛ مرکز پژوهش‌ها مرکز کارشناسی است و بسیار مرکز مهمّی است؛ از این مرکز به بهترین وجه استفاده کنید. در گذشته هم خوشبختانه در موارد زیادی از مرکز پژوهش‌ها خیلی خوب استفاده شده؛ این مرکز گاهی کمک کارشناسی حیاتی به نمایندگان کرده. این مرکز، مرکز بسیار مهمّی است.»
به توانایی نامزدها توجه کنیم
توانایی و شایستگی مسئولان، نقش کلیدی در انتخاب مدیران دارد، تا آنجا که شخصی مثل ابوذر که از صحابی بزرگ پیامبر(صلّی‌الله‌علیه‌وآله) و یاران خاص امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) است از هرگونه مدیریت منع می‌شود.
پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) به ابوذر می‌فرماید: «من جنابعالی را در مدیریّت، ضعیف می‌بینم. خیلی آدم خوبی هستی، مجاهد فی‌سبیل‌الله، رُک‌گو، و آسمان بر راست‌گوتر از او سایه نیفکنده، زمین راست‌گوتر از او را بر خودش حمل نکرده؛ اینها همه به جای خود محفوظ، امّا شما آدم ضعیفی هستی. حالا که آدم ضعیفی هستی، مواظب باش بر دو نفر هم ریاست نکنی! یعنی تو آدمی هستی که مدیریّت نداری؛ اگر چنانچه بر دو نفر یا بیشتر ریاست پیدا کردی، نمی‌توانی کار آنها را به سامان برسانی.» (رهبر انقلاب – 10 آذر 1398)
مهدی معتمدرضایی، فعال فرهنگی در این باره معتقد است: «عده‌ای همواره به دنبال ریاست می‌دوند. اگر ریاست به‌حق باشد، امانتی گران است و با زحمت و مشقت فراوان باید از عهده آن برآمد اما اگر ریاست باطل باشد، فرد تعهدی احساس نمی‌کند و از ریاست برای رسیدن به لذت‌ها و خوشی‌های دنیایی استفاده می‌کند.»
او می‌افزاید: «مرحوم آیت‌الله حاج آقا مجتبی تهرانی ضمن بحث مفصل روایی درباره حب به ریاست این‌طور می‌گوید: «کسانی که دیدگاه‌شان نسبت به مقام و حکومت، یک مسئولیت الهیه است و تصدّی این جایگاه را، یک تکلیف الهی می‌دانند، از آن زجر می‌کشند و هیچ لذتی نمی‌بَرند. حتی می‌توان این‌طور تعبیر کرد که این جایگاه برای آنها، در حکم یک ریاضت نفسانیه است که خدا برایشان رقم زده است. خود را همیشه مسئول می‌بینند و در عین حال که در انجام وظایفشان هیچ کوتاهی نمی‌کنند، به هیچ عنوان هم به جاه و مقامشان دل‌بستگی ندارند.»
توجه به نظم و مشارکت نماینده در مجلس
یکی از توصیه‌های مورد تأکید رهبر انقلاب به نمایندگان مجلس، حضور فعال و منظم در جلسات مجلس است. ایشان تأکید دارند که «حضور باید منضبط، سر وقت و با رعایت دقیقه و ثانیه باشد؛ هم در داخل صحن مجلس و هم در کمیسیون‌ها.» این شاخص به‌خصوص برای ارزیابی عملکرد داوطلبانی که در ادوار مختلف مجلس، نماینده بوده‌اند قابل بررسی است. علاوه‌بر این موضوع، یکی دیگر از مواردی که می‌تواند اثر بسزایی در ارتقای نظم و فعالیت مؤثر نمایندگان داشته باشد، شفاف‌سازی عملکرد نمایندگان است. موضوعی که علی‌رغم شعار مجلس یازدهم، در عمل به میزانی که مورد انتظار مردم بود محقق نشد.
پاکدستی و امانتداری؛ شاخص مهم دیگری است که مردم می‌توانند با بررسی آن در عملکرد داوطلبان، به ارزیابی مناسبی برای انتخاب اصلح برسند.
نگاهداری در این باره می‌نویسد: «گرفتار شدن در مفاسد، رانت‌خواری، زدوبندهای آلوده و استفاده از فرصت نمایندگی برای دست یافتن به منافع غیرقانونی همواره نمایندگان مجلس را همچون دیگر صاحبان مسئولیت در کشور تهدید می‌کند. فساد همچون یک ویروس کشنده، می‌تواند یک سازمان و نهادی همچون مجلس را به انحطاط و انحراف بکشاند و یا حتی منجر به این شود که نمایندگان برخلاف وظیفه قانونی و اخلاقی خود عمل نمایند.»