شرق: دنبال تضمین آمریکا نگردید برجام از اول هم داوطلبانه بود(!)(خبر ویژه)
«شرق» نوشت: روند پر افت‌وخیز برای احیای برجام در یک سال و نیم اخیر، با افتی دیگر مواجه شد.
افت جدید در منحنی امید بعد از بیانیه سخنگوی وزارت خارجه آمریکا رخ داد که مدعی شد «متأسفانه پاسخ ایران سازنده نیست». هم زمان یک سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا نیز از «بسته شدن چند شکاف در چند هفته اخیر و باقی ماندن برخی شکاف‌های دیگر» گفته بود.
در همین زمینه نشریه پولیتیکو به نقل از یک مقام آمریکایی، نقل کرده که «ما در حال بررسی پاسخ ایران هستیم؛ اما اصل مسئله این است که این پاسخ اصلا دلگرم‌کننده نیست». او اضافه کرده است که «بر مبنای این پاسخ به نظر می‌رسد که عقبگرد کرده‌ایم».
صرف نظر از اظهارات مقامات آمریکایی که می‌تواند تبلیغی و با توجه به سیاست داخلی باشد، تنها راهی که برای حدس محتوای پاسخ ایران وجود دارد، مرور آخرین اظهارات مقامات ایرانی است. آقای امیرعبدالهیان در جریان سفر به مسکو بر دو نکته، یکی تضمین‌ها و دیگری پادمان، تأکید کرده بود. ایشان درباره تضمین‌ها بر لزوم «یک متن نیرومند در موضوع تضمین... و ضمانت‌های قوی‌تر و قابل اعتمادتر» در این زمینه تأکید و اضافه کرده بود که «موضوع حل وفصل مسائل باقی مانده پادمانی در آژانس هم مورد توجه جدی ماست»؛ بنابراین می‌توان حدس زد که موضوعات اصلی باقی مانده ممکن است این دو موضوع باشد. درباره تضمین‌ها و با توجه به سابقه پایبندی کامل ایران به برجام ۹۴ و خروج کاملا بی‌دلیل آمریکا از توافق، ایران بدون تردید حق دارد به آمریکا بی‌اعتماد باشد؛ اما مسئله این است که آیا «ضمانت‌های قوی‌تر و قابل اعتمادتر» اساسا ممکن است یا خیر.
واقعیت این است که از ابتدا قرار بود برجام یک «برنامه عمل داوطلبانه» برای ایجاد اعتماد باشد. مهم اینکه شکل گیری این توافق به این صورت به سود ایران بود؛ چرا که تعهدات هسته‌ای ایران در قالب ان پی تی و موافقت نامه پادمان مشخص است و ایران نباید خود را به تعهدات بیشتر و الزام‌آوری ورای دو سند مذکور متعهد می‌کرد. آنچه موجب خروج آمریکا از برجام شد، پدیده ترامپ بود که در تاریخ حدودا ۲۴۰ ساله آمریکا یک استثنا بود؛ کمااینکه او از شماری دیگر از توافقات آمریکا نیز خارج شد و حتی برای خروج از ناتو هم دورخیز کرده بود.
در چنین پس زمینه‌ای، آنچه مهم است، این است که تضمین حقوقی و اقتصادی برای برجام ممکن نیست. به علاوه، حتی خروج از یک عهدنامه نیز غیر ممکن نیست؛ کما اینکه آمریکا به راحتی از عهدنامه مودت با ایران خارج شد. بدیهی است که اگر دولت آتی آمریکا قصد خروج از اصل توافق را داشته باشد، چند بند به عنوان تضمین در همین توافق به هیچ عنوان مانع آن نخواهد بود. تضمین اقتصادی به معنی ذی نفع کردن آمریکا و ایران در اقتصاد‌های یکدیگر نیز ممکن نیست؛ چون برجام تنها بر تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران متمرکز است و تحریم‌های اولیه آمریکا و دیگر تحریم‌های ثانویه هیچ گاه قرار نبود که لغو شوند.
اما دو نوع تضمین ممکن است: یکی تضمین سیاسی و دیگری «تضمین ذاتی». عمر تضمین سیاسی البته محدود به دولت حاضر در آمریکاست؛ اما تضمین ذاتی به معنی امکان احیای برنامه هسته‌ای ایران در صورت خروج آمریکا از برجام همیشه وجود داشته و دارد. در واقع این تنها تضمین قوی برای برجام است. ایران می‌تواند با اعتماد به نفس و بدون درخواست تضمین از آمریکا بر اهرم معتبر خود که عبارت است از دانش و تجربه هسته‌ای کارشناسان خود و زیرساخت‌های هسته‌ای خود متکی باشد و هر آن، در صورت خروج آمریکا از برجام اقدام به احیای برنامه هسته‌ای کند. بی‌شک این تنها تضمین مؤثری است که می‌تواند مانع معتبری در راه خروج دولت آتی آمریکا از برجام باشد.
نویسنده می‌افزاید: یک راه‌حل خروج از بن‌بست می‌تواند این باشد که ایران بسته شدن پرونده پادمانی را به یک خط قرمز قطعی تبدیل نکند و ضمن کوشش برای حل این مسئله تا روز اجرای مجدد برجام، بر اولویت‌های مهم‌تر و در رأس آنها «سفره مردم» که آقای رئیسی آن را اولویت اصلی خود اعلام کرده بود، متمرکز شود. اگر احیای برجام در روزهای آتی ممکن نشود، ممکن است دینامیک سیاسی جدید در ماه سپتامبر و اوج گرفتن مبارزات انتخاباتی در آمریکا موجب تعلیق مذاکرات تا بعد از پایان انتخابات آمریکا شود.