پرسش:

چرا خدای متعال، اولین روز ماه شوال را به عنوان عید فطر برای مسلمانان نامیده است؟

پاسخ:

روز بازگشت به فطرت

در فرهنگ اسلامی اولین روز ماه شوال به عنوان عید فطر و جشن بازگشت به فطرت معین شده است. زیرا مسلمانان روزه‌دار در طول ماه رمضان با ارتباط‌های پی‌درپی با خداوند متعال و استغفار از گناهان به تصفیه روح و جان خویش همت گماشته و از تمام آلودگی‌های ظاهری و باطنی که برخلاف فطرت آنها است، خود را پاک نموده و به فطرت واقعی خود برمی‌گردند. علی(ع) از این منظر درباره روز عید فطر می‌فرماید: انما هو عید لمن قبل‌الله صیامه و شکر قیامه و کل یوم لایعصی الله فیه فهو یوم عید» این عید کسی است که خدا روزه‌اش را پذیرفته و نماز او را ستوده است و هر روز که در آن نافرمانی خدا نشود، آن روز عید است.(نهج‌البلاغه- حکمت 428)

آری فطرت پاک انسان در طول سال در اثر غبارهای جهل و نادانی و غفلت به انواع گناهان و معصیت‌ها مبتلا شده و از حقیقت خود دور می‌شود و در نتیجه دچار خودفراموشی و خدافراموشی می‌گردد. اما با فرارسیدن ماه مبارک رمضان انسان مسلمان در پرتو فضای معنوی آن ماه و تلاش‌های خویش به یک زندگی نوین دست می‌یابد که می‌توان آن را بازگشت به خویشتن نامید. روزه گرفتن در عید فطر حرام و پرداخت زکات فطره بر مسلمانان واجب است.

آداب شب و روز عید فطر

آداب و احکامی برای شب و روز عید فطر گفته شده از جمله: شب زنده‌داری، خواندن نماز و دعا، قرائت قرآن، غسل و تکبیرهای خاص و برگزاری نماز جماعت عید فطر، زیارت امام حسین(ع)، خواندن دعای ندبه، پرداخت زکات فطره تا ظهر روز عید فطر و... می‌باشد.

جایگاه و اهمیت عید فطر در روایات

عید فطر روز اول ماه شوال است و در روایات اسلامی روز جایزه‌های خدا به مسلمانان(الکافی، ج 7، ص 650)، روز پاداش نیکوکاران(من لایحضره الفقیه، ج 2، ص 174) و روز آمرزش گناهان (مستدرک‌الوسائل، ج 6، ص 154) معرفی شده است. بنابر روایتی امام علی(ع) می‌فرماید: عید فطر عید کسی است که خداوند روزه او را پذیرفته و عبادتش را قبول کرده است.(نهج‌البلاغه- حکمت 428) در روایت دیگری امام رضا(ع) می‌فرماید: روز فطر عید قرار داده شده تا مسلمانان در آن روز گرد هم آیند و خداوند را برای نعمت‌هایی که به آنان داده ستایش کنند و از همین رو تکبیر در نماز آن بیش از روزهای دیگر قرار داده شده است.(من لایحضره الفقیه، ج 1، ص 522)

عید فطر مختص مسلمانان است

قرآن کریم می‌فرماید: فطرت‌الله التی فطر الناس علیها» انسان براساس فطرت الهی آفریده شده است.(روم- 30)

یعنی در اصل فطرت انسان از آلودگی‌ها پاک است و در جهان غیراسلام حداقل در جهان مسیحیت ما فطر و عید فطر هیچ‌وقت نمی‌توانیم داشته باشیم، چرا که یکی از مسایل بنیادی اختلافی بین اسلام و مسیحیت این است که مسیحیت انسان را بالذات گناهکار می‌داند. اما اسلام می‌گوید: انسان فطرت خدایی دارد و در اصل آفرینش ذاتا گناهکار نیست، بلکه این تعلقات و وابستگی‌های زندگی او است که مسیر حرکت او را به سمت گناه و فسق و فجور سوق می‌دهد. و درواقع گناه برای انسان عرضی است نه ذاتی و فلسفه ماه مبارک رمضان هم همین است که انسان این تعلقات و وابستگی‌ها را کمرنگ و منقطع نماید، لذا خداوند مجاری تعلقات انسان که خوردن و نوشیدن است را در ماه رمضان می‌بندد تا انسان بتواند در مسیر بندگی خدا با این وابستگی‌ها و تعلقات یک ماه مبارزه کند. این مجاری در واقع مجاری ورود شیطان است که با بسته شدن آن شیطان دیگر توانایی نفوذ در باطن انسان را ندارد. «ان عبادی لیس لک علیهم سلطان الا من اتبعک من الغاوین». تو بر هیچ‌یک از بندگان من تسلط نداری مگر آنهایی که خودخواسته و با دنباله‌روی از تو، از راه به در می‌شوند.(حجر- 42) بنابراین عید فطر عیدی است که شما یک ماه باطن و ظاهر خودت را شست‌وشو کردی و پاک نگه داشته‌ای، گویی تازه به فطرت اصلی خود بازگشته و تازه متولد شده‌ای، زیرا همه عیوب، آلودگی و رذایل روانی، جسمی، باطنی و ظاهری را پاک کرده و از خود منقطع کرده‌ای. «الهی هب لی کمال الانقطاع الیک» خدایا کمال انقطاع به درگاهت را به من ببخش.(بحارالانوار، ج 91، ص 99)