رشد عقلی و فکری و ترقی سطح شعور و ادراک هر قومی دائر مدار میزان آزادی تفکر و امکان تبادل فکر و نظر آن قوم است (پس فلسفه آزادی عبارت است از محیط مساعد برای رشد عقلی و فکری) نبودن آزادی و تمرکز قدرت در یک نقطه طبعاً سبب پیدایش جماعتی به نام «اطرافی» می‌شود که گرد مرکز قدرت جمع می‌شوند و با مداهنه و تملق که خوشایند طبیعت آدمی است، کسب قدرت و در نتیجه تحصیل قدرت و نفوذ می‌کنند و امور را طبق دلخواه و منفعت خود می‌چرخانند. در چنین جامعه‌ای به‌جای اینکه تقوا و لیاقت سبب ترقی و ترفیع باشد، نزدیکی به مرکز قدرت پایه و اساس همه‌چیز است.(1)
____________
1- یادداشت‌های شهید مرتضی مطهری، ج1، ص116