پرسش:
براساس آموزه‌های وحیانی انسان در چه اموری باید شکرگزار پروردگار باشد تا خداوند نعمت‌های او را ازدیاد و تداوم بخشد؟
پاسخ:
گستره نعمت‌های الهی
سراسر هستی را نعمت‌های گوناگون خدا فراگرفته و انسان با اندکی تفکر درمی‌یابد که جای هیچ بهانه‌ای برای ناسپاسی نیست. از این رو به جای طرح این سؤال که چه چیزی موجبات شکرگزاری انسان از خدا را فراهم می‌آورد، باید پرسید کجای هستی و کدام نعمت سزاوار شکر و سپاس نیست؟ با این وصف خدای متعال با کرم و بزرگواری خودش از بسیاری از نعمت‌های خود چشم می‌پوشد و آنها را به رخ انسان نمی‌کشد. تنها در مواردی برخی نعمت‌های بزرگ و مهم را به طور کلی یادآور می‌شود تا شاید انسان‌ها شکر و سپاس او را به جای آورند که در اینجا به اهم آنها اشاره می‌کنیم:
1- فهم و بصیرت
در قرآن کریم ضمن یادآوری نعمت بزرگ شناخت و درک و فهم انسان، آن را از موارد و موجبات شکرگزاری می‌داند: «خداوند برای شما گوش و چشم و دل قرار داد شاید که شما سپاسگزار باشید.» (نحل- 78)
2- روزی پاک و پیروزی بر دشمنان
پیروزی بر دشمنان و رزق و روزی پاکیزه نیز به نوبه خود از موجبات مهم شکر و سپاس از خداوند است که انسان با اندکی دقت درمی‌یابد که در سراسر جهان کسی جز خدا رازق نیست و در شرایط سخت تنها او یار و یاور انسان است. خداوند در قرآن می‌فرماید: «به یاد آورید آن هنگام که اندک بودید، و در شمار مستضعفان این زمین، بیم آن داشتید که مردم، شما را از میان بردارند، و خدا پناهتان داد و یاری کرد و پیروز گردانید، و از چیزهای پاکیزه روزی داد شاید که شما سپاسگزار باشید.» (انفال- 26)
3- خلق شب و روز
از جمله مواردی که موجبات شکرگزاری فراوان انسان از خدا می‌شود، خلقت شب و روز است که خداوند با یک استدلال محکم، انسان را به یگانگی خود هدایت می‌کند، و ضمن بیان شگفتی شب و روز، انسان را به شکر و سپاسگزاری فرا می‌خواند و می‌فرماید: «و از رحمت اوست که شب و روز را پدید آورد تا (در شب) بیاسایید و آرام باشید، و (در روز) به طلب روزی برخیزید، شاید که شما سپاسگزار باشید.» (قصص- 73)
4- قوانین الهی
از موجبات دیگر شکرگزاری به درگاه الهی، دریافت احکام و قوانین خدا و تدین و تشرع به آموزه‌های وحیانی و الهی است که از بزرگ‌ترین نعمت‌های الهی به حساب می‌آید و سبب رشد معنوی، روحی و تکامل انسان و اداره جوامع انسانی می‌گردد. قرآن کریم در چندین مورد، ضمن تشریع احکام الهی و ابراز لطف و عنایت خدا، مسلمانان را به تقوا و تشکر از او فرا می‌خواند. به عنوان مثال پس از بیان وجوب روزه و قسمتی از احکام آن می‌فرماید: «لعلکم تشکرون» شاید که شما از خدا سپاسگزاری کنید. (بقره- 185) همچنین پس از بیان احکام غسل، وضو و تیمم و سوگند خوردن می‌فرماید: «شاید که شما از خدا سپاسگزاری کنید.» (مائده- 6 و 89)
5- تسلط بر طبیعت
خداوند، جهان آفرینش را آن‌چنان خلق کرده و تنظیم نموده که انسان بتواند بر همه آن تسلط یابد و برای زندگی و رشد و تعالی خود از آن بهره‌برداری کند. امروزه انسان از عمق اقیانوس‌ها تا اوج کهکشان‌ها را تا حدودی مسخر خود کرده است. از این رو باید سپاسگزار خالق همه آنها باشد و از منعم خود غافل نشود. از میان همه پدیده‌ها و منابع سرشار خلقت، خداوند دریاها را در قرآن مثال می‌زند تا شاید انسان وظیفه شکرگزاری را به جای آورد: «اوست که دریا را آرام کرد تا از آن گوشت تازه بخورید، و زیورهایی بیرون آرید و خویشتن را به بدان بیارایید و کشتی‌ها را می‌بینی که دریا را شکافته به پیش می‌رود تا شما از فضل خدا روزی بطلبید، شاید که شما از خدا سپاسگزاری کنید.» (نحل- 14)
اقسام شکر
1- شکر عام
شکر عام سپاس و تشکری است که نسبت به همه نعمت‌ها انجام می‌گیرد و با همه آنها مناسبت دارد. امام علی(ع) می‌فرماید: «شکر کل نعمه الورع عما حرم‌الله» سپاسگزاری هر نعمتی پرهیز از چیزهایی است که خدا حرام کرده است. (بحارالانوار، ج 71، ص 42)
2- شکر خاص
منظور از شکر خاص، سپاسگزاری مخصوص هر نعمت است، بنده که با نعمت های فراوانی روبرو می‌شود، باید موقعیت‌شناس و نعمت‌سنج باشد و هر فضل و بخششی را با شکرگزاری مناسبی پاسخ بگوید. مثلا شکر نعمت سلامتی:‌ بجای آوردن عبادت خدا و کمک و رفع نیازمندی بندگان اوست. و شکر مال و ثروت:‌ پرداختن خمس و زکات و انفاق و احسان به مستمندان و درماندگان است. امام علی(ع) می‌فرماید: شکر العالم علی علمه عمله به و بذله لمستحقه» شکر عالم بر دانشی که دارد این است که بدان عمل کند و در اختیار نیازمندان نیز قرار دهد. (شرح غرر‌الحکم، ج 4، ص 60) یا می‌فرماید: «اذا قدرت علی عدوک فاجعل العفوعنه شکرا للقدره علیه» هرگاه بر دشمنت پیروز گشتی، گذشت از او را شکر پیروزی و چیرگی‌ات قرار ده. 
(نهج‌البلاغه- حکمت 11)