عرضه نفت در بورس دیرهنگام، اما ضروری (نگاه)
محمدرضا پورابراهیمی*
روز یکشنبه ششم آبان ماه نخستین عرضه نفت خام سبک ایران در بورس انرژی ایران با موفقیت انجام شد و 280 هزار بشکه نفت از این مکانیزم جدید به فروش رسید. آغاز فعالیتی که تداوم آن می‌تواند تحولات ساختاری و مهمی در اقتصاد ایران ایجاد کند چرا که تاکنون دولت به تنهایی امر فروش نفت را بر عهده داشت و از واگذاری این موضوع به بخش خصوصی امتناع می‌کرد و با این مکانیزم مشارکت بخش خصوصی در تجارت نفت در فضای شفاف و سالم بورس امکان‌پذیر و ملی شدن واقعی آن رخ داده است که باید آن را به فال نیک گرفت.
در این خصوص چند مطلب حائز اهمیت است:
- گرچه سابقه تلاش برای معاملات نفت در بورس به بیش از 15 سال پیش می‌رسد اما سرانجام عرضه نفت با مکانیزم بورس انرژی ایران با تصویب در جلسه شورای عالی هماهنگی اقتصادی و مبتنی بر بند (ح) ماده (4) قانون برنامه ششم توسعه انجام شد و اینجانب از ابتدای انتخاب به عنوان نماینده مردم در مجلس شورای اسلامی همواره از مسئولین محترم وزارت نفت پیگیر انجام این امر بوده‌ام.
- جمهوری اسلامی ایران با بدعهدی و تحریم‌های ظالمانه‌ای روبه‌رو شده است که تحریم کنندگان اهداف خام و پوچی را دنبال می‌کنند و با عدم شناخت از مردم این کشور تصور می‌کنند می‌توانند با افزایش فشارها، خواسته‌های خود را تحمیل کنند. در حالی که تجربه 40 ساله نشان می‌دهد همواره تحریم‌ها با پایداری و مقاومت مردم ایران در هم شکسته است و این بار نیز فرصت عرضه نفت خام از طریق بورس انرژی ایران آرزوهای حکام ظالم آمریکا در صفر کردن صادرات نفت ایران را بی‌اثر کرده است.
- مسئله اساسی که انجام معاملات از طریق بورس را توجیه‌پذیر می‌کند علاوه‌بر شفافیت اثرگذاری در بازار جهانی انرژی است. سالانه بیش از 100 میلیارد دلار نفت صادر می‌شود و ایران یکی از بازیگران اصلی نفت در جهان می‌باشد به طوری که تلاش‌های همه‌جانبه آمریکا برای به صفر رساندن صادرات نفت ایران به شکست انجامید. زمانی که کشوری این کالای استراتژیک را در اختیار دارد که سهم عمده درآمدهای ملی را به خود اختصاص داده است راه‌اندازی بورس این امکان را به کشور می‌دهد تا از طریق مکانیزم شفاف بورس در تعیین قیمت انرژی موثر باشد امری که چین به عنوان یکی از مصرف‌کنندگان بزرگ جهان و امارات متحده عربی به عنوان رقیب ایران و بازیگر دیگر صادرات نفت در آسیا با راه‌اندازی بورس نفت انجام داده و متاسفانه مسئولین دولتی در این زمینه غفلت بسیار کرده و با بخشی‌نگری و مانع‌تراشی بدنه وزارت نفت کاری که سال‌ها پیش باید انجام می‌شد به تازگی و پس از تلاش‌ها و پیگیری‌های زیاد به ثمر نشسته است.
- ظرفیت معاملات نفت و سایر فرآورده‌های نفتی بستر توسعه بسیار زیادی را در اقتصاد ایران فراهم می‌کند و می‌تواند جهشی بزرگ در اقتصاد ایران رقم زند. برای این مهم چند کار زیر باید در اولویت وزارتخانه‌های نفت و اقتصاد قرار گرفته و ما نیز در مجلس و شورای عالی هماهنگی اقتصادی آماده پیگیری و حمایت‌های قانونی هستیم تا به تقویت توانمندی‌های بخش خصوصی به ارتقای شفافیت و رقابت در بازار انرژی ایران و همچنین نقش‌آفرینی بیشتر و موثرتر ایران در تجارت منطقه‌ای و بین‌المللی انرژی بیانجامد.
1. تدوین برنامه معین زمان‌بندی شده عرضه نفت خام و میعانات گازی با قید اهداف کمی درخصوص اجرای بند(ح) ماده(4) قانون برنامه ششم توسعه کشور و پایش مستمر آن
2. تسری عرضه نفت خام و میعانات گازی به پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌های داخل کشور در بورس انرژی ایران براساس ماده 13 قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی کشور و مصوبات هیئت وزیران و تدوین برنامه عملیاتی و زمان‌بندی شده برای اجرای این ماده و پایش مستمر آن.
3. تاکید بر برنامه‌ریزی و تدارک راه‌اندازی ابزارهای نوین مالی از جمله قراردادهای آتی(Futures) و اختیارات(Option) مبتنی بر حامل‌های انرژی به ویژه نفت خام، تا در آینده بتواند به فعالین این حوزه در مدیریت ریسک و سرمایه‌گذاری کمک کند.
4. فراهم نمودن امکان خرید نفت خام توسط پالایشگاه‌های بزرگ کشور به میزان ظرفیت مازاد پالایشی آنان و اجازه صادرات فرآورده‌های متناظر حاصله توسط پالایشگاه‌های مذکور به صورت مستقیم و یا خرید این فرآورده‌ها توسط شرکت ملی نفت ایران و یا شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران با قیمت‌های منصفانه بازار.
5. برنامه‌ریزی دقیق و زمان‌بندی شده و پایش آن جهت تامین خوراک پالایشگاه‌های کوچک به ویژه میعانات گازی به طور منظم و مستمر از طریق بورس انرژی ایران.
6. بررسی اعمال اصلاحات و تعدیل شرایط عرضه‌های آتی نفت خام از جمله افزایش زمان تصفیه حصه ارزی معامله، استفاده از نرخ ارز معاملات عمده به عنوان مرجع تسعیر حصه نقدی، امکان تصفیه کامل ریالی در صورت تمایل خریدار، اطلاع‌رسانی کامل انگلیسی و فارسی در سایت رسمی امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران.
7. امضای قراردادهای دو یا چند جانبه پولی با همسایگان و متحدان استراتژیک ایران از جمله عراق، سوریه و افغانستان به منظور تجارت نفت گاز این کشورها در بستر معاملاتی بورس انرژی ایران.
8. معامله پذیر کردن قراردادهای سوآپ نفتی در بورس انرژی ایران.
9. مشارکت مردم در سرمایه‌گذاری در تجارت نفت و فرآورده‌های نفتی از طریق معامله‌پذیر کردن گواهی سپرده نفت خام.
ــــــــــــــــــ
* عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی