چندی پیش مدیران فیس بوک و توییتر اعلام کردند؛ درصدد افزودن امکاناتی کاربردی در این شبکه‌ها هستند که توانایی تشخیص اخبار دروغ و روایت‌های جعلی را برای کاربران آسان‌تر می‌سازد. کمی قبل‌تر نیز باراک اوباما- رئیس‌جمهور پیشین ایالات متحده- در گفت وگویی نمادین با یکی از اعضای خاندان سلطنتی بریتانیا در رادیو بی‌بی سی متذکر شده بود که «استفادۀ نامسئولانه از شبکه‌های اجتماعی» به تشدید تعصبات و مخدوش شدن واقعیات دامن می‌زند و این امر گفت‌و‌گوی عمومی و تعاملات اجتماعی را دشوارتر می‌کند.
 اما این تمام ماجرا نیست! در واقع تحول هولناکی که به قول اوباما استفادۀ نامسئولانه یا استفادۀ ناآگاهانه و بسا مزدورانه از این رسانه‌های ارتباطی جدید در جوامع مختلف، اعم از توسعه یافته و درحال توسعه- به نسبت‌های مختلف- پدید می‌آورد، نوعی سرگردانی و سطحی شدگی انسانی است که می‌توان آن را به «آدرس‌های غلط» تعبیر کرد.
شبکه‌های اجتماعی منبع سرشار و بی‌پایانی از آدرس‌های غلط شده‌اند. حتی در اخبار غیر دروغ و روایت‌های غیر جعلی که البته این «غیر» به معنای متضاد دروغ بودگی و جعلی شدگی نیست. زندگی انسان امروزی در میان خبرها و روایت‌های حتی به ظاهر درست و واقعی در این شبکه‌ها، زندگی ائی دروغین و جعلی شده است. سطحی و سرگشته میان دروغ و واقعیت که حد و مرز هیچ‌کدام کاملاً مشخص نیست و برای مثال نمی‌توانی حدس بزنی که در یک تفسیر صحیح از یک خبر، چه مقدار روایت‌های جعلی وجود دارد یا در یک تصویر دروغ چه مقدار واقعیت!
 این آدرس‌های غلط، چه در حوزۀ فرهنگ و سیاست یا در دیگر ابعاد اجتماعی زندگی انسان، همان‌قدر اثر گذارند که در اخلاق و اندیشه و بر شخصیت فردی او تأثیر می‌گذارند. تماشای یک استندآپ کمدی پر از شوخی و خنده بلافاصله پس از شنیدن یک روایت بسیار تلخ و اندوه بار، یا اجرای یک حرکت زشت و نامتعارف و حتی وحشتناک، تنها برای دیده شدن و نمایش دادن، تنها بخش‌های کوچکی از آسیب‌های اخلاقی و سطحی شدگی اندیشه نزد کاربران این شبکه هاست. گذشته از روند بهره‌وری قدرت‌ها و نهادهای سیاسی- اقتصادی از این رسانه‌ها که برای نمونه از عوارض آن می‌توان به آسیب‌های فرهنگی، از جمله به جریان ستاره سازی یا سلبرتیزیشن در مصرف زدگی و کالا شدگی انسان امروز‌اشاره کرد که برای مثال اگر بخواهیم از دنیای فانتزی کارتون‌ها نامی امروزی انتخاب کنیم، باید بگوییم «پلنگ سکسی» به جای «پلنگ صورتی» که نام کارتونی پیش از ظهور این شبکه‌ها بود.
آسیب دیگری که این آدرس‌های غلط در زندگی اجتماعی کاربران یا مخاطبان امروزی بوجود می‌آورند- همان گونه که اوباما نیز به آن‌اشاره کرد- تشدید تعصبات و دامن زدن به شکاف‌های اجتماعی است. مسئلۀ بحران زایی که نه تنها در کشورهای درحال توسعه که در خود ایالات متحده به بحران‌هایی همچون نژادپرستی، اسلام هراسی و قوم گرایی منجر شده است. همین چند روز پیش بود که رئیس‌جمهور ایالات متحده در توییتی، برخی کشورهای آمریکای لاتین و آفریقایی را چاه توالت نامید یا پیش‌تر از آن مهاجران مکزیکی را زباله خواند و یا پیش تر،از ایران به ملت تروریست یاد کرد و جالب‌تر آنکه کمی بعد در جریان حوادث و اتفاقات دی ماه ایرانیان را مردمی شجاع خواند!
 از آنجا که تروریست نزد اغلب مردم جهان معنای بزدلی و ترسو بودن می‌دهد، تضاد و سرگشتگی میان بزدلی یا شجاع بودن، تنها یک نمونه از تعارضات احساسی است که چنین ادبیاتی به ویژه در شبکه‌های اجتماعی، قدرت تأمل و اندیشه را از کاربران خود می‌گیرد. برای درک بهتر این تضاد و سرگشتگی کافی است تعداد و تنوع کامنت‌ها و اظهار نظرهای غالباً سطحی و احساسی کاربران و فالوئرهای مثلاً یک سلبریتی، یا خود ترامپ یا هر شخصیت مشهور دیگر- خواه سیاسی یا غیر سیاسی- را مرور کنید. طیفی وسیع و گیج‌کننده از اظهارنظرهای بی‌ربط و بی‌معنا که برخی اساساً نشانه‌های بیماری و بحران انسان امروزی‌اند.
 آدرس‌های غلط، نشانه‌های بی‌ربط و احساسات غلیظ شده‌ای که هر آن مخاطب یا کاربران خود را چه به لحاظ اخلاق و اندیشۀ فردی و چه به لحاظ شخصیت اجتماعی دچار چنان سطحی از تزلزل و سرگشتگی می‌کند که بسا در تاریخ جوامع بشری پیش از این نظیر و نمونه نداشته است. تنها نگاهی به جنگ‌ها و جنایات امروزی بشر گویای عمق فاجعه است. نگاهی به نحوۀ فعالیت و عضو گیری باندهای جنایتکار یا گروه‌های تکفیری همچون داعش کافی است تا بحران «استفادۀ غیر مسئولانه» یا ناآگاهانه یا مزدورانه و به عبارتی همان آدرس‌های غلط را در شبکه‌های ارتباطی امروز دریابیم.
 آدرس‌های غلطی که برای نمونه در عرصۀ سیاسی می‌بینیم؛ چگونه اعتراضات درست و به حق مردمی نسبت به فساد و اوضاع نابسامان اقتصادی را به مسیرهای انحرافی و خارج از مرزها ارجاع می‌دهند که برای مثال نیکی هیلی (نمایندۀ ایالات متحده در سازمان ملل) یا مارک پمپئو (رئیس‌سازمان سیا)- که اذعان می‌کنند حضور ایران منافی منافع امپریالیستی ایالات متحده در خاورمیانه است- در فیس بوک پُست بگذارند یا توییت کنند که؛ ملت شجاع ایران از دفاع ملت تروریست ایران ازمردم بی‌دفاع دیگر ملت‌ها و کشورهای ضعیف منطقه- که البته منافع ما در ضعف و سیه روزی آنهاست- به تنگ آمده و دست به شورش زد‌ه‌اند!

فرزاد میرحمیدی