نگاهي به وضعيت آشفته بازار كتاب‌هاي كمك درسي و آموزشي دانش آموزان (بخش نخست)
بازارکتاب در قبضه کمک درسی‌ها
فروشگاه هاي كتاب حوالي ميدان انقلاب غرق در جمعيتي است كه مشغول گذر از پياده رو يا تماشاي كتاب ها از پشت ويترين مغازه ها هستند.
گروه گزارش
حجم جمعيت رفته رفته بيشتر مي شود . پاساژ‌هاي خيابان هاي فرعي هم پرسان پرسان مقصد خريد عده بيشتري مي شود.اما در اين بين فروشگاه هايي كه پشت شيشه آنها قيد شده "كمك درسي و آموزشي " نسبت به ساير مغازه ها شلوغ تر است.
خانم نسبتا جواني در حالي كه با كيسه خريد بزرگي از يكي از اين فروشگاه ها خارج مي شود مي گويد:” چون تا شروع امتحان آخر سال دانش آموزان فرصت زيادي باقي نمانده با مشورت معلم فرزندم ،آمده ام و تعدادي كتاب تهيه كرده ام براي كمك به يادگيري در دوران امتحانات. "
او درپاسخ به اين سوال كه اين كتاب هاي كمك درسي و آموزشي را با چه ملاك و استانداردهايي تهيه كرده است نيز مي گويد:” خب بعضي از ناشران هستند كه مثلا در درس رياضي پايه پنجم ابتدايي خيلي بهتر از بقيه كار مي كنند و تقريبا شناخته شده هستند .گذشته از آن خود معلم كلاس هم تعدادي از كتاب هاي تازه منتشر شده را هم كه تقريبا مفيد تر هستند معرفي مي كند . اما در كل به نظر من فقط اكتفا به كتاب هاي مدرسه به تنهايي كافي نيست و براي تشويق و تمرين بيشتر دانش‌آموزان استفاده از كتاب هاي كمكي هم حتما بايد در برنامه بچه ها باشد .”
بازار در قبضه كمكي ها
از عمرشان يا آن سالهايي كه پا به عرصه گذاشتند زياد نمي گذرد ،شايد ده سال باشد يا كمي بيشتر.اما تا سالها پيش هم مي گفتند استفاده از كمك درسي ها دانش آموز را وابسته و بدون تلاش مي كند و بهتر است اصلا استفاده نشود اما بعد از چند سال آن‌قدر رونق گرفتند كه ديگر حالا حتي خود معلم ها هم بدون آنها تدريس و مطالعه دانش آموز را دشوار مي دانند. ظرف چند سال گذشته بازار كتاب‌هاي كمك درسي رونق چشمگير و حتي مي‌توان گفت برق آسايي را تجربه كرد.كتاب هايي كه با بهانه تمرين و كمك آموزشي رفته رفته بازار را در قبضه خود گرفتند آن‌قدر كه ديگر حتي انتخاب آنها هم به راحتي ممكن نيست .انواع و اقسام كتاب هاي تمريني، توضيحي و حل المسائل از ناشران و مولفان مختلف كه همه و همه با فاصله هاي كوتاهي از هم روانه بازار مي شوند.
در اين سلسله گزارش ها نگاهي داريم به بازار آشفته اين كتاب هاي كمك درسي و كمك آموزشي و تاثيرات آنها بر روند آموزشي و تحصيلي داش آموزان .
عادت به جاي شكوفايي استعداد
به اعتقاد كارشناسان آموزشي ، استفاده از كتاب هاي كمك درسي و كمك آموزشي بايد ذهن دانش آموز را به چالش و كنكاش بكشاند و خلاقيت هاي او را شكوفا كند، در حالي كه در آشفته بازار كنوني اين كتاب ها نه معلمان و مسئولان فرهنگي مدارس شناخت كاملي از كتاب هاي موجود در بازار دارند و نه دانش آموزان و حتي خانواده هاي آنها. به همين خاطر استفاده از برخي كتاب ها همچون حل المسائل نه تنها كمكي به دانش آموز نمي كند، بلكه اثرات مخرب و نامناسب خود را نيز برجاي مي گذارد.اما اين به معناي ناديده گرفتن ضرورت وجود كتاب هاي كمك آموزشي و انكار آن نيست، چرا كه وجود دانش آموزاني با استعدادها، توانايي ها و دسترسي به امكانات مختلف آموزشي، لزوم استفاده از اين كتاب ها را گوشزد مي كند.اما تمام اين پيش فرض ها هم در شرايطي است كه خيلي از كارشناسان آموزشي معتقدند هنوز با استانداردها و چشم‌اندازهاي مطلوب اين كتاب ها فاصله زيادي جود دارد. اما با وجود تمام اين نگراني ها نبايد فراموش كرد كه اگر جايگاه كتاب هاي كمك آموزشي مناسب به خوبي معرفي شود، نه تنها مي تواند كمك كند تا اين كتاب ها در خدمت آموزش قرار گيرند، بلكه حتي اوقات فراغت دانش آموزان را نيزغني ترخواهند كرد.
محمد ناصري مدير كل دفتر انتشارات و تكنولوژي آموزشي ،وزارت آموزش و پرورش در اين خصوص در گفت و گو با خبرنگار كيهان مي گويد :” به طور كلي كتاب هاي كمك درسي و كمك آموزشي در وهله نخست با قيد شرط مناسب بودن و تاليف بر اساس استانداردهاي موجود اين كتاب ها در وزارت آموزش و پرورش نه تنها مي توانند مجوز انتشار دريافت كنند كه حتي مفيد نيز واقع مي شوند .اما در خصوص لزوم استفاده از آن بايد گفت كه اين كتاب ها طوري نيستند كه استفاده از آنها خصوصا در پايه ابتدايي ضروري و غير قابل جايگزين باشند يعني نبايد تصور شود كه اين كتاب ها حتما بايد در كنار آموزش رسمي وجود داشته باشند.حتي اگر در روال يادگيري يا آموزش هم خلأهايي وجود داشته باشد اين بر عهده معلم است كه با مهارت هاي خود اين خلأ ها را از بين ببرد نه اينكه بر عهده كتاب هاي كمك درسي واگذار شود ممكن است مثلا در مرحله اي معلم براي يادگيري عميق تر و ساده تر مفاهيم آموزشي از اين كتاب ها استفاده كند اما اين بدان معنا نيست كه براي يادگيري تمام مفاهيم آموزشي حتما بايد از اين كتاب ها استفاده شود .
وی می گوید: برخي ، اين بازار كتاب هاي كمك‌درسي و كمك آموزشي را بازار سود آوري مي دانند و به همين دليل نه با اهداف والاي آموزشي بلكه صرفا به دلايل سود آوري اين بازار را در دست گرفته اند.الآن نزديك به ده سال است كه آموزش و پرورش استانداردهاي لازم براي اين كتاب ها را اعلام و منتشر مي كند.همچنين هر چند مدت يك بار كتاب هاي كمك آموزشي موجود در بازار ارزيابي مي شود و برخي كه در اين ارزيابي مناسب تشخيص داده مي شوند در كتابنامه رشد كه توسط خود آموزش و پرورش منتشر مي شود چاپ شده و در اختيار مدارس قرار مي گيرند تا بر اساس آن به دانش آموزان توصيه شود.همچنين در سايت رسمي وزارت آموزش و پرورش نيز قرار داده مي شود و اولياء و مربيان مي توانند بر اساس آن كتاب هاي مورد نظر خود را انتخاب كنند .به اعتقاد وی در واقع اين ارزيابي به اين معنا است كه اينها كتاب هاي كمكي هستند كه در تعميق و توسعه مفاهيم آموزشي مي توانند مفيد باشند اما به اين معنا نيست كه اگر به اين كتاب ها مراجعه نشود چيزي را از دست داده اند.حتي خيلي از اين كتاب ها مي تواند موضوعيتي نداشته باشد.اگر اين كتاب ها در خدمت آموزش و پرورش باشند و به استقلال دانش آموز خللي وارد نكند ، مي تواند مفيد باشد.اما اگر بخواهد لطمه اي وارد كند مردود است و به هيچ عنوان استفاده از آنها را توصيه نمي كنيم .اما در عين‌حال بايد جلوي كتاب هاي غير مفيد گرفته شود چون در واقع آنها فقط يك حل المسائل صرف هستند و هيچ كمكي به يادگيري مفاهيم آموزشي نمي كنند. "
چشم انداز كتاب هاي كمك درسي
براي ارزيابي وضعيت كيفي و كمي كتاب هاي كمك‌آموزشي درسي هر چند سال يك بار ميان اين كتاب‌ها داوري صورت مي گيرد كه به گفته ناصري اولين دوره اين جشنواره در سال 1379 برگزار شده است . جشنواره اي كه هر چند در ابتداي راه نتايج آن چندان خوشايند نبود اما ظرف چند سال اين ارزيابي به سمت مثبت شدن تغيير كرد.
ناصري در اين خصوص مي گويد :”در آن زمان با توجه به اينكه اين كتاب ها از سال 1378 آرام آرام جاي خود را ميان دانش آموزان باز كرده بودند و هنوز آنچنان كه بايد به سطح كيفي ارتقا داده نشده بودند ، فقط 18 درصد از كتاب هاي موجود در بازار استاندارد و مناسب با ملاك هاي آموزشي تشخيص داده شد.اما به مرور بازار اين كتاب ها به سمتي رفته كه تطابق آن با استانداردها رفته رفته بيشتر شده و خوش بينانه اينكه در آخرين ارزيابي ها بيش از 50 درصد از كتاب هاي موجود در بازار مناسب و استاندارد تشخيص داده شده است و اميد مي رود به زودي اين درصد هم به 70 و 80 درصد افزايش يابد.در شرايط كنوني اين 50 درصد هم مي تواند به عنوان مرجعيت علمي مطرح شود وبا استفاده از كتاب هاي علمي گامي به جلو برداشته شود ، در حالي كه براي ساير كتب موجود در بازار خللي اساسي وجوددارد كه بايد رفع شود.
نكته بسيار مهم و حائز اهميت ديگري نيز وجود دارد كه بايد به مراتب به آن توجه شود.مصوبه اي را وزارت آموزش و پرورش در سال 90 ابلاغ كرد.مصوبه 828 شوراي عالي آموزش و پرورش كه بر اساس آن به مديران و همكاران فرهنگي تاكيد شده بود كه اگر به كتابي در كنار كتب درسي توجه مي كنند در نظر داشته باشند كه حتما آن كتاب در فهرست كتابنامه رشد كه توسط خود وزارت آموزش و پرورش منتشر مي شود،وجود داشته باشد.خواهش من از تمام همكاران فرهنگي اين است كه اين قانون خوبي را كه مصوب شده عمل كنند تا بخشي از اين وضع نابسامان كتاب هاي كمك آموزشي به كمك خود همكاران مرتفع شود.”
كمك درسي ها به كمك دانش آموز
سيد امير رون رئيس گروه برنامه ريزي درس مهارت‌هاي زندگي و مدير سابق طرح سامان بخشي كتب آموزشي در گفت و گو با خبرنگار كيهان در خصوص اين تراكم چاپ و توزيع كتب كمك آموزشي فقط در برخي دروس خاص نيز،مي گويد:” به طور كلي مي توان گفت ما گرايش ها و حوزه هاي يادگيري مختلفي در بحث كتب كمك آموزشي داريم كه در هر حوزه يادگيري به تناسب همان حوزه مسئولان برنامه ريزي مي كنند.اما همان طور كه خود شما هم اشاره كرديد ،در بعضي حوزه ها و برخي دروس خاص افراط شديدي وجود دارد يعني مثلا تعداد كتاب هاي كمك آموزشي در زمينه بعضي دروس مثل رياضي يا علوم اصلا با دروس ديگر مثل مهارت هاي زندگي يا علوم اجتماعي قابل قياس نيست.چه بسا حتي در بعضي رشته ها اصلا چنين كتاب هايي موجود هم نباشد مثل آداب و مهارت هاي تفكر يا سبك زندگی.
اما قبل از اينكه به خود بحث كتاب هاي كمك آموزشي ورود پيدا كنيم بايد مفهوم اين دسته از كتاب‌ها را به خوبي و روشني مشخص كنيم و ببينيم كه تا چه اندازه با توسعه محتواي آموزشي اين كتاب ها مفيد بوده‌اند.اين دست از كتاب ها اصولا براي دو قشر از دانش‌آموزان مفيد است دانش آموزاني كه ضعيف تر هستند و دانش‌آموزاني كه با استعداد هستند و مي خواهند بيشتر بدانند.الآن متاسفانه رايج شده كه مدام از كتاب هاي كار و تمرين و حل المسائل استفاده مي شود كه در سالهاي اخير هم خيلي زياد شده و به معضلي براي بازار اين كتاب ها تبديل شده است.”
او با توجه به اينكه كتاب هاي درسي اصلي آموزش‌وپرورش اصولا براي متوسط سواد دانش آموزي تدوين شده است مي گويد :” نبايد فراموش كرد كه كتاب‌هاي درسي دوران تحصيل براي متوسط جامعه دانش‌آموزي تدوين شده است حال ممكن است به دلايل مختلف ما با اقشار ديگر دانش آموزان هم مواجه باشيم . مثلا گروهي از دانش آموزان به دلايلی مثل دو زبانه بودن يا معلوليت يا تحصيل در نقاط محروم ومرزي و ... از سواد متوسط جامعه دانش آموزي هم ضعيف تر باشند و به كمك كتاب هاي كمك درسي احتياج داشته باشند يا عده اي ديگر از دانش آموزان به دلايلي مثل هوش بالاتر يا امكانات بيشتر نياز داشته باشند كه بيشتر از سطح كتاب هاي درسي تدوين شده بدانند كه در اين دو حالت توسعه روزافزون اين كتاب ها در بازار توجيه پذير تر است.اما متاسفانه امروزه استفاده از كتاب هاي كمك آموزشي بنا به اين دو دليل چندان زياد نيست.كتاب هاي كمك آموزشي و كار و تمرين به نوعي در واقع همان محتواي كتاب هاي درسي را با شكلي مختلف تكرار،تمرين و چاپ مي كنند و چه بسا از طريق رانت هاي مختلف هم به جامعه دانش آموزي و اوليا تحميل شود.”
اين كتاب هاي خاص
يكي از معضلات جدي بازار كتاب هاي كمك آموزشي كه با گشت كوتاهي در فروشگاه هاي عرضه اين كتاب هابه خوبي پيداست ،محدود بودن آنها در چند درس خاص است.براي درسهايي مثل رياضي ،فيزيك،علوم،شيمي، زيست‌شناسي و ... به وفور انواع و اقسام كتاب هاي آموزشي و كمك آموزشي و حل المسائل پيدا مي شود درحالي كه براي دروس ديگر يا اصلا منابع استاندارد وجود ندارد و يا اگر هم باشد به تعداد كمي محدود شده است.اين موضوع يعني رشد نا همگون اين كتاب ها اعتراضات و انتقادات زيادي را از جانب كارشناسان آموزشي مطرح كره است. اينكه با اقداماتي از اين دست ممكن است دانش آموز از همان مقاطع آغازين تحصيلي دچار برداشت اشتباه از مفهوم علم شودچرا كه علم از نظر بسياري از مولفان اين كتاب ها فقط در درس هایی همچون رياضي و علوم خلاصه مي شود .
رون، مدير گروه برنامه ريزي درس مهارت هاي زندگي، وزارت آموزش و پرورش نيز با تاكيد اين موضوع مي گويد :” در حال حاضر با اين شكل توزيع كتاب هاي آموزشي و كمك آموزشي ،رايج شده كه علم در تعريف بسياري از دانش آموزان و حتي اوليا آنها فقط در علوم پايه تعريف شده است و به ساير درسها به چشم علم مطلق نگاه نمي كنند در صورتي كه عملا دانش آموز فرهيخته شايسته نظام جمهوري اسلامي بايد در حوزه هاي ديگربه ويژه حوزه هاي اجتماعي و مهارت هاي زندگي نيز حرفي براي گفتن داشته باشد.اما اين هجمه اي كه در حال حاضر در زمينه علوم پايه وجود دارد،هم فشار مضاعفي وارد مي‌كند و هم به صورت غير صحيح باعث ترويج افكار عمومي مي شوند.”
حجم جمعيت رفته رفته بيشتر مي شود . پاساژ‌هاي خيابان هاي فرعي هم پرسان پرسان مقصد خريد عده بيشتري مي شود.اما در اين بين فروشگاه هايي كه پشت شيشه آنها قيد شده "كمك درسي و آموزشي " نسبت به ساير مغازه ها شلوغ تر است.
خانم نسبتا جواني در حالي كه با كيسه خريد بزرگي از يكي از اين فروشگاه ها خارج مي شود مي گويد:” چون تا شروع امتحان آخر سال دانش آموزان فرصت زيادي باقي نمانده با مشورت معلم فرزندم ،آمده ام و تعدادي كتاب تهيه كرده ام براي كمك به يادگيري در دوران امتحانات. "
او درپاسخ به اين سوال كه اين كتاب هاي كمك درسي و آموزشي را با چه ملاك و استانداردهايي تهيه كرده است نيز مي گويد:” خب بعضي از ناشران هستند كه مثلا در درس رياضي پايه پنجم ابتدايي خيلي بهتر از بقيه كار مي كنند و تقريبا شناخته شده هستند .گذشته از آن خود معلم كلاس هم تعدادي از كتاب هاي تازه منتشر شده را هم كه تقريبا مفيد تر هستند معرفي مي كند . اما در كل به نظر من فقط اكتفا به كتاب هاي مدرسه به تنهايي كافي نيست و براي تشويق و تمرين بيشتر دانش‌آموزان استفاده از كتاب هاي كمكي هم حتما بايد در برنامه بچه ها باشد .”
بازار در قبضه كمكي ها
از عمرشان يا آن سالهايي كه پا به عرصه گذاشتند زياد نمي گذرد ،شايد ده سال باشد يا كمي بيشتر.اما تا سالها پيش هم مي گفتند استفاده از كمك درسي ها دانش آموز را وابسته و بدون تلاش مي كند و بهتر است اصلا استفاده نشود اما بعد از چند سال آن‌قدر رونق گرفتند كه ديگر حالا حتي خود معلم ها هم بدون آنها تدريس و مطالعه دانش آموز را دشوار مي دانند. ظرف چند سال گذشته بازار كتاب‌هاي كمك درسي رونق چشمگير و حتي مي‌توان گفت برق آسايي را تجربه كرد.كتاب هايي كه با بهانه تمرين و كمك آموزشي رفته رفته بازار را در قبضه خود گرفتند آن‌قدر كه ديگر حتي انتخاب آنها هم به راحتي ممكن نيست .انواع و اقسام كتاب هاي تمريني، توضيحي و حل المسائل از ناشران و مولفان مختلف كه همه و همه با فاصله هاي كوتاهي از هم روانه بازار مي شوند.
در اين سلسله گزارش ها نگاهي داريم به بازار آشفته اين كتاب هاي كمك درسي و كمك آموزشي و تاثيرات آنها بر روند آموزشي و تحصيلي داش آموزان .
عادت به جاي شكوفايي استعداد
به اعتقاد كارشناسان آموزشي ، استفاده از كتاب هاي كمك درسي و كمك آموزشي بايد ذهن دانش آموز را به چالش و كنكاش بكشاند و خلاقيت هاي او را شكوفا كند، در حالي كه در آشفته بازار كنوني اين كتاب ها نه معلمان و مسئولان فرهنگي مدارس شناخت كاملي از كتاب هاي موجود در بازار دارند و نه دانش آموزان و حتي خانواده هاي آنها. به همين خاطر استفاده از برخي كتاب ها همچون حل المسائل نه تنها كمكي به دانش آموز نمي كند، بلكه اثرات مخرب و نامناسب خود را نيز برجاي مي گذارد.اما اين به معناي ناديده گرفتن ضرورت وجود كتاب هاي كمك آموزشي و انكار آن نيست، چرا كه وجود دانش آموزاني با استعدادها، توانايي ها و دسترسي به امكانات مختلف آموزشي، لزوم استفاده از اين كتاب ها را گوشزد مي كند.اما تمام اين پيش فرض ها هم در شرايطي است كه خيلي از كارشناسان آموزشي معتقدند هنوز با استانداردها و چشم‌اندازهاي مطلوب اين كتاب ها فاصله زيادي جود دارد. اما با وجود تمام اين نگراني ها نبايد فراموش كرد كه اگر جايگاه كتاب هاي كمك آموزشي مناسب به خوبي معرفي شود، نه تنها مي تواند كمك كند تا اين كتاب ها در خدمت آموزش قرار گيرند، بلكه حتي اوقات فراغت دانش آموزان را نيزغني ترخواهند كرد.
محمد ناصري مدير كل دفتر انتشارات و تكنولوژي آموزشي ،وزارت آموزش و پرورش در اين خصوص در گفت و گو با خبرنگار كيهان مي گويد :” به طور كلي كتاب هاي كمك درسي و كمك آموزشي در وهله نخست با قيد شرط مناسب بودن و تاليف بر اساس استانداردهاي موجود اين كتاب ها در وزارت آموزش و پرورش نه تنها مي توانند مجوز انتشار دريافت كنند كه حتي مفيد نيز واقع مي شوند .اما در خصوص لزوم استفاده از آن بايد گفت كه اين كتاب ها طوري نيستند كه استفاده از آنها خصوصا در پايه ابتدايي ضروري و غير قابل جايگزين باشند يعني نبايد تصور شود كه اين كتاب ها حتما بايد در كنار آموزش رسمي وجود داشته باشند.حتي اگر در روال يادگيري يا آموزش هم خلأهايي وجود داشته باشد اين بر عهده معلم است كه با مهارت هاي خود اين خلأ ها را از بين ببرد نه اينكه بر عهده كتاب هاي كمك درسي واگذار شود ممكن است مثلا در مرحله اي معلم براي يادگيري عميق تر و ساده تر مفاهيم آموزشي از اين كتاب ها استفاده كند اما اين بدان معنا نيست كه براي يادگيري تمام مفاهيم آموزشي حتما بايد از اين كتاب ها استفاده شود .
وی می گوید: برخي ، اين بازار كتاب هاي كمك‌درسي و كمك آموزشي را بازار سود آوري مي دانند و به همين دليل نه با اهداف والاي آموزشي بلكه صرفا به دلايل سود آوري اين بازار را در دست گرفته اند.الآن نزديك به ده سال است كه آموزش و پرورش استانداردهاي لازم براي اين كتاب ها را اعلام و منتشر مي كند.همچنين هر چند مدت يك بار كتاب هاي كمك آموزشي موجود در بازار ارزيابي مي شود و برخي كه در اين ارزيابي مناسب تشخيص داده مي شوند در كتابنامه رشد كه توسط خود آموزش و پرورش منتشر مي شود چاپ شده و در اختيار مدارس قرار مي گيرند تا بر اساس آن به دانش آموزان توصيه شود.همچنين در سايت رسمي وزارت آموزش و پرورش نيز قرار داده مي شود و اولياء و مربيان مي توانند بر اساس آن كتاب هاي مورد نظر خود را انتخاب كنند .به اعتقاد وی در واقع اين ارزيابي به اين معنا است كه اينها كتاب هاي كمكي هستند كه در تعميق و توسعه مفاهيم آموزشي مي توانند مفيد باشند اما به اين معنا نيست كه اگر به اين كتاب ها مراجعه نشود چيزي را از دست داده اند.حتي خيلي از اين كتاب ها مي تواند موضوعيتي نداشته باشد.اگر اين كتاب ها در خدمت آموزش و پرورش باشند و به استقلال دانش آموز خللي وارد نكند ، مي تواند مفيد باشد.اما اگر بخواهد لطمه اي وارد كند مردود است و به هيچ عنوان استفاده از آنها را توصيه نمي كنيم .اما در عين‌حال بايد جلوي كتاب هاي غير مفيد گرفته شود چون در واقع آنها فقط يك حل المسائل صرف هستند و هيچ كمكي به يادگيري مفاهيم آموزشي نمي كنند. "
چشم انداز كتاب هاي كمك درسي
براي ارزيابي وضعيت كيفي و كمي كتاب هاي كمك‌آموزشي درسي هر چند سال يك بار ميان اين كتاب‌ها داوري صورت مي گيرد كه به گفته ناصري اولين دوره اين جشنواره در سال 1379 برگزار شده است . جشنواره اي كه هر چند در ابتداي راه نتايج آن چندان خوشايند نبود اما ظرف چند سال اين ارزيابي به سمت مثبت شدن تغيير كرد.
ناصري در اين خصوص مي گويد :”در آن زمان با توجه به اينكه اين كتاب ها از سال 1378 آرام آرام جاي خود را ميان دانش آموزان باز كرده بودند و هنوز آنچنان كه بايد به سطح كيفي ارتقا داده نشده بودند ، فقط 18 درصد از كتاب هاي موجود در بازار استاندارد و مناسب با ملاك هاي آموزشي تشخيص داده شد.اما به مرور بازار اين كتاب ها به سمتي رفته كه تطابق آن با استانداردها رفته رفته بيشتر شده و خوش بينانه اينكه در آخرين ارزيابي ها بيش از 50 درصد از كتاب هاي موجود در بازار مناسب و استاندارد تشخيص داده شده است و اميد مي رود به زودي اين درصد هم به 70 و 80 درصد افزايش يابد.در شرايط كنوني اين 50 درصد هم مي تواند به عنوان مرجعيت علمي مطرح شود وبا استفاده از كتاب هاي علمي گامي به جلو برداشته شود ، در حالي كه براي ساير كتب موجود در بازار خللي اساسي وجوددارد كه بايد رفع شود.
نكته بسيار مهم و حائز اهميت ديگري نيز وجود دارد كه بايد به مراتب به آن توجه شود.مصوبه اي را وزارت آموزش و پرورش در سال 90 ابلاغ كرد.مصوبه 828 شوراي عالي آموزش و پرورش كه بر اساس آن به مديران و همكاران فرهنگي تاكيد شده بود كه اگر به كتابي در كنار كتب درسي توجه مي كنند در نظر داشته باشند كه حتما آن كتاب در فهرست كتابنامه رشد كه توسط خود وزارت آموزش و پرورش منتشر مي شود،وجود داشته باشد.خواهش من از تمام همكاران فرهنگي اين است كه اين قانون خوبي را كه مصوب شده عمل كنند تا بخشي از اين وضع نابسامان كتاب هاي كمك آموزشي به كمك خود همكاران مرتفع شود.”
كمك درسي ها به كمك دانش آموز
سيد امير رون رئيس گروه برنامه ريزي درس مهارت‌هاي زندگي و مدير سابق طرح سامان بخشي كتب آموزشي در گفت و گو با خبرنگار كيهان در خصوص اين تراكم چاپ و توزيع كتب كمك آموزشي فقط در برخي دروس خاص نيز،مي گويد:” به طور كلي مي توان گفت ما گرايش ها و حوزه هاي يادگيري مختلفي در بحث كتب كمك آموزشي داريم كه در هر حوزه يادگيري به تناسب همان حوزه مسئولان برنامه ريزي مي كنند.اما همان طور كه خود شما هم اشاره كرديد ،در بعضي حوزه ها و برخي دروس خاص افراط شديدي وجود دارد يعني مثلا تعداد كتاب هاي كمك آموزشي در زمينه بعضي دروس مثل رياضي يا علوم اصلا با دروس ديگر مثل مهارت هاي زندگي يا علوم اجتماعي قابل قياس نيست.چه بسا حتي در بعضي رشته ها اصلا چنين كتاب هايي موجود هم نباشد مثل آداب و مهارت هاي تفكر يا سبك زندگی.
اما قبل از اينكه به خود بحث كتاب هاي كمك آموزشي ورود پيدا كنيم بايد مفهوم اين دسته از كتاب‌ها را به خوبي و روشني مشخص كنيم و ببينيم كه تا چه اندازه با توسعه محتواي آموزشي اين كتاب ها مفيد بوده‌اند.اين دست از كتاب ها اصولا براي دو قشر از دانش‌آموزان مفيد است دانش آموزاني كه ضعيف تر هستند و دانش‌آموزاني كه با استعداد هستند و مي خواهند بيشتر بدانند.الآن متاسفانه رايج شده كه مدام از كتاب هاي كار و تمرين و حل المسائل استفاده مي شود كه در سالهاي اخير هم خيلي زياد شده و به معضلي براي بازار اين كتاب ها تبديل شده است.”
او با توجه به اينكه كتاب هاي درسي اصلي آموزش‌وپرورش اصولا براي متوسط سواد دانش آموزي تدوين شده است مي گويد :” نبايد فراموش كرد كه كتاب‌هاي درسي دوران تحصيل براي متوسط جامعه دانش‌آموزي تدوين شده است حال ممكن است به دلايل مختلف ما با اقشار ديگر دانش آموزان هم مواجه باشيم . مثلا گروهي از دانش آموزان به دلايلی مثل دو زبانه بودن يا معلوليت يا تحصيل در نقاط محروم ومرزي و ... از سواد متوسط جامعه دانش آموزي هم ضعيف تر باشند و به كمك كتاب هاي كمك درسي احتياج داشته باشند يا عده اي ديگر از دانش آموزان به دلايلي مثل هوش بالاتر يا امكانات بيشتر نياز داشته باشند كه بيشتر از سطح كتاب هاي درسي تدوين شده بدانند كه در اين دو حالت توسعه روزافزون اين كتاب ها در بازار توجيه پذير تر است.اما متاسفانه امروزه استفاده از كتاب هاي كمك آموزشي بنا به اين دو دليل چندان زياد نيست.كتاب هاي كمك آموزشي و كار و تمرين به نوعي در واقع همان محتواي كتاب هاي درسي را با شكلي مختلف تكرار،تمرين و چاپ مي كنند و چه بسا از طريق رانت هاي مختلف هم به جامعه دانش آموزي و اوليا تحميل شود.”
اين كتاب هاي خاص
يكي از معضلات جدي بازار كتاب هاي كمك آموزشي كه با گشت كوتاهي در فروشگاه هاي عرضه اين كتاب هابه خوبي پيداست ،محدود بودن آنها در چند درس خاص است.براي درسهايي مثل رياضي ،فيزيك،علوم،شيمي، زيست‌شناسي و ... به وفور انواع و اقسام كتاب هاي آموزشي و كمك آموزشي و حل المسائل پيدا مي شود درحالي كه براي دروس ديگر يا اصلا منابع استاندارد وجود ندارد و يا اگر هم باشد به تعداد كمي محدود شده است.اين موضوع يعني رشد نا همگون اين كتاب ها اعتراضات و انتقادات زيادي را از جانب كارشناسان آموزشي مطرح كره است. اينكه با اقداماتي از اين دست ممكن است دانش آموز از همان مقاطع آغازين تحصيلي دچار برداشت اشتباه از مفهوم علم شودچرا كه علم از نظر بسياري از مولفان اين كتاب ها فقط در درس هایی همچون رياضي و علوم خلاصه مي شود .
رون، مدير گروه برنامه ريزي درس مهارت هاي زندگي، وزارت آموزش و پرورش نيز با تاكيد اين موضوع مي گويد :” در حال حاضر با اين شكل توزيع كتاب هاي آموزشي و كمك آموزشي ،رايج شده كه علم در تعريف بسياري از دانش آموزان و حتي اوليا آنها فقط در علوم پايه تعريف شده است و به ساير درسها به چشم علم مطلق نگاه نمي كنند در صورتي كه عملا دانش آموز فرهيخته شايسته نظام جمهوري اسلامي بايد در حوزه هاي ديگربه ويژه حوزه هاي اجتماعي و مهارت هاي زندگي نيز حرفي براي گفتن داشته باشد.اما اين هجمه اي كه در حال حاضر در زمينه علوم پايه وجود دارد،هم فشار مضاعفي وارد مي‌كند و هم به صورت غير صحيح باعث ترويج افكار عمومي مي شوند.”