اعتکاف بانوان در مسجد(شبهه ها و پاسخ ها)
شبهه: گروهی از زنان استقبال زیادی از اعتکاف دارند و وظایف خود در خانه را رها میکنند. آیا بهتر نیست در سنگر خانه بمانند و اعتکافشان در خانه
مهمتر نیست؟
پاسخ: اعتکاف یکی از عبادات عمیق اسلامی است که روح انسان را از مشغلههای دنیا جدا کرده و او را در خلوتی با پروردگارش قرار میدهد. این عبادت، در حقیقت فرصتی است برای بازگشت به درون، تطهیر نفس و تقویت رابطه با خداوند متعال. شبهه مورد بحث این است که چرا زنان امروز از این عمل استقبال گستردهای دارند و آیا این حضور جمعی با وظایف خانوادگی آنان در تضاد نیست؟ پی بردن به پاسخ دقیق، نیازمند نگاه توأمان به عبادت فردی و مسئولیت اجتماعی در منابع دینی شیعه است. در ادامه نکاتی را در این زمینه تقدیم میکنیم.
اصل جواز و ارزش اعتکاف برای زنان
در فقه شیعه
فقها بر جواز اعتکاف زنان در مسجد جامع تأکید کردهاند. در روایتی آمده است: «از امام صادق(ع) در مورد زنی که معتکف شده ولی عادت ماهیانه گردیده سؤال شد. حضرت فرمود: «تَرْجِعُ إِلَى بَیْتِهَا فَإِذَا طَهُرَتْ رَجَعَتْ فَقَضَتْ مَا عَلَیْهَا؛ برگردد به خانهاش و وقتی پاک شد برگردد و قضا کند آن وظایف واجبی که برگردنش بوده است.»(1) این نشان میدهد که اصل عمل، برای زنان ارزشمند و مشروع است؛ وگرنه حضرت احکام آن را بیان نمیکرد اما در عین حال، اهل بیت(ع) بر مصلحتها و اولویتهای خانوادگی در کنار عبادتهای فردی تأکید فراوان داشتهاند. در نتیجه، باید دانست که بهتر بودن ماندن در خانه یا حضور در اعتکاف، به نیت، شرایط خانواده و میزان مسئولیت بستگی دارد.
اولویت همسر و خانواده در عبادت زن
در نگاه قرآن، حفظ خانواده و انجام وظایف نسبت به همسر و فرزند عبادتی بزرگ است.خداوند به زنان پیامبر(صلیاللهعلیهوآله) و از طریق آنان به همه بانوان مؤمن توصیه میکند که جایگاه طبیعی و تربیتی آنان
خانه است(2)؛ جایی برای پرورش اخلاق، تربیت نسل و ایجاد آرامش.
اهل بیت(ع) نیز فرمودهاند: «جِهَادُ الْمَرْأَهِ حُسْنُ التَبَعُل؛ جهاد زن، خوب شوهرداری کردن است» (3)؛ یعنی: خوش رفتاری و همراهی نیکو با همسر، جهاد زن است. این روایت نشان میدهد که گاهی ماندن در خانه و خدمت عاشقانه در آن، ثواب جهاد در راه خدا دارد. حتی بیش از عبادتهای جمعی مستحب.
ارزش نیت و تعادل میان عبادت و مسئولیت
دین اسلام عبادت صرف را بدون عدالت و مسئولیتپذیری نمیپذیرد.
امام علی(ع) میفرماید: «لا خَیرَ فی نَسکٍ لا فِقه فیه، ولا خَیرَ فی قِراءهٍ لا تدبر فیها؛ عبادتی که همراه با فهم و شناخت موقعیت نباشد، ارزش حقیقی ندارد.»(4)
اگر زنی در حالی به اعتکاف برود که وظایف واجبترش (مثل تربیت فرزند یا رضایت شوهر) را رها کرده، عبادتش ناقص است، چون اولویتگذاری دینی رعایت نشده است.
حضور اجتماعی زن در عبادات
و بهره روحی و معنوی
اسلام حضور زن را در عرصههای معنوی نفی نمیکند و بلکه در کنار حفظ خانواده، حضور معنوی او را مایه الهام و توازن جامعه میداند. در سیره اهلبیت، بانوانی مانند حضرت زهرا و حضرت زینب(س) همواره عبادتکننده، عالمه و در عین حال حافظ بنیان خانواده بودند.
پس اگر شرکت زن در اعتکاف موجب رشد روحی، افزایش محبت و آرامش در خانواده شود، نهتنها نادرست نیست، بلکه ثواب مضاعف دارد و باید در این زمینه شوهران حقوق معنوی و بندگی همسرانشان را به رسمیت بشناسند.
معمولا رشد و تعالی روحی زنان در اعتکاف اثرات مثبت زیادی روی خوشاخلاقی و صفا و مهربانی و تصمیمات درست آنها در زندگی دارد. شوهران نیز نباید حقوق خود را دستمایه محرومیت زنانشان قرار دهند و آنها را از این معنویت محروم کنند.
سه روز اعتکاف برای زنان مدت زیادی نیست و شایسته است شوهران در این موضوع با همسرانشان نهایت همکاری را داشته باشند.
معیار شرعی
اولویت واجب بر مستحب
در فقه شیعه مسلم است که همیشه واجب مقدم بر مستحب است. اگر وظیفهای واجب (مثل نگهداری از کودک، خدمت اضطراری به خانواده، رضایت شوهر) با عمل مستحب (مانند اعتکاف) تزاحم کند، واجب مقدم میشود. بنابراین، اگر زنی بتواند وظایف خود را بدون آسیبزدن به خانواده سامان دهد و با رضایت همسر در اعتکاف شرکت کند، این کار، مستحب مؤکد و بسیار ارزشمند است.
اما اگر حضورش ترک واجب بهشمار آید، در خانه ماندن و عبادت در همان سنگر ارزش
بالاتری دارد.
زنی که برای رضای خدا خانوادهاش را مدیریت کرده، آرامش همسر و فرزند را فراهم کرده و در خلوت خانه به دعا و راز و نیاز میپردازد، در حقیقت در حال یک «اعتکاف خانگی» است. اعتکاف مسجدی برای زنان مؤمن که فرصت و رضایت لازم را دارند، عبادتی ارزشمند و قابل تقدیر است؛ اما برای بسیاری از بانوان، خانهداری همراه با نیت قربه الیالله نهتنها جایگزین، بلکه گاه برتر از اعتکاف ظاهری است، چون ریشه در اطاعت و محبت دارد؛همان چیزی که خداوند از بندگانش میخواهد.
نتیجه
اصل حضور در اعتکاف برای زنان مجاز است ولی در کنار آن رعایت اولویت وظایف شرعی همسرداری و تربیت فرزند لازم است. اعتکاف برای بانوانی که با رضایت همسر و نظم خانواده انجامش میدهند، عبادتی ارزشمند و رشد دهنده است؛ اما برای کسانی که حضورشان موجب خلل در خانواده میشود، ماندن در منزل و عبادت در خلوت خانه، ارزش والاتر دارد. در حقیقت، خانه بانوی مؤمن اگر با یاد خدا و نیت خالصانه همراه باشد، به مسجدی کوچک تبدیل میشود که در آن، اعتکاف دائمی عشق و اطاعت جریان دارد. شوهران نیز نباید حقوق خود را دستمایه محرومیت زنانشان قرار دهند و آنها را از این معنویت محروم کنند.
پینوشتها:
1. شیخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائلالشیعه- قم، چاپ: اول، 1409 ق، ج 10، ص 555.
2. احزاب، ۳۳.
3. کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، چاپ چهارم، 1407 ق، ج 5، ص 507
4. نورى، حسین، مستدرک الوسائل، قم، چاپ اول، 1408ق، ج 4 ص 242.
محمدهادی خالصی