جایگاه نیکی به پدر و مادر -۳(پرسش و پاسخ)
پرسش:
از منظر آموزههای وحیانی اسلام، احسان و نیکی به پدر و مادر از چه جایگاه و اهمیتی برخوردار است؟
پاسخ:
در دو بخش قبلی پاسخ به این سوال به مباحثی همچون: خاموشی شعلههای عواطف در فرهنگ غرب، علل مهم کمفروغی عواطف در غرب و جایگاه ملکوتی والدین در قرآن کریم در هشت فراز مهم پرداختیم. اینک در بخش پایانی دنباله مطلب را پی میگیریم.
9- خدای متعال در قرآن کریم برای اینکه روشن کند که مقصود از نیکی یا مهر و مودت نسبت به والدین تنها این نیست که فقط تبسمهای خشک و بیمغز در برابر آنان بر لبانمان نقش بندد، هرچند خود این کار هم مطلوب است شاخص رفتاری تعریف کرده و به صراحت میفرماید که باید به فکر زندگی پدر و مادر باشیم و فرزندان ثروتمند وصیت کنند که مبلغی به والدین آنان بپردازند. «ان ترک خیرا الوصیه للوالدین» اگر مالی گذاردند، برای پدرومادر وصیت کنند.(بقره- 180)
10- خداوند در قرآن کریم نه تنها دستور میدهد که فرزندان از ماترک خود وصیت کنند که مبلغی از مال خودشان را به آنان بپردازند، بلکه والدین را بهترین مورد انفاق معرفی میکند، چنانکه میفرماید: میپرسند در راه خدا چه چیز انفاق کنیم بگو درباره پدران و مادران از مال خود انفاق کنید. (بقره- 215)
11- پدران و مادران در دوران پیری و سالمندی بیش از همه وقت به کمک فرزندان نیازمند میباشند، و درخواستهای آنان در این سن و سال بیش از حد بوده و بیرون از حساب خواهد بود. در این موقع سخن گفتن ملالآور و تند با آنان مایه ناراحتی و رنجششان میگردد. زیرا انتظار دارند که در این دوران پیری و سالمندی که قوای جسمانی خود را از دست دادهاند، قدرت و احترام آنان باز هم محفوظ بماند. از این جهت خداوند در قرآن کریم درباره این مرحله سخت زندگی آنان دستور میفرماید: اگر یکی از ایشان یا هر دو، نزد تو به پیری رسیدند، به آنان سخنی که حاکی از ملول شدن آنان باشد مگو، تندی مکن و با نرمی سخن بگو. (اسراء- 23)
12- خداوند در قرآن کریم ترک این دستورهای منفی شامل: سخن ملالآور و تند نگفتن را در حفظ مقام و موقعیت والدین کافی نمیداند و در آیه بعدی دستورهای مثبت میفرماید که میتواند در قلوب پدر و مادر پیر شادی و سرور، نشاط و فرح بیافریند و میفرماید: «واخفض لهما جناح الذل من الرحمه و قل رب ارحمهما کما ربیانی صغیرا» پر و بال محبت خود را برای آنان بگستران و بگو خدایا! همانطور که مرا از کودکی پرورش دادهاند، رحمت خود را برای آنان بفرست (اسراء- 24) امام صادق(ع) در تفسیر این دو نوع وظیفه مختلف چنین میفرماید: «اگر تو را ملول ساختند مگو از شما دلتنگ و ملولم، و اگر تو را ناراحت کردند آنان را مترسان و پرخاش مکن و درباره آنان بگو خدایا آنان را بیامرز. با آنان با ملاطفت سخن بگو و آنان را با آغوش باز بپذیر، جز به رأفت و مهربانی به ایشان نگاه مکن، صدای خود را از صدای آنان بلندتر مساز، دست خود را بالای دست آنان قرار مده و در راه رفتن بر آنان پیشی مگیر. (تفسیر البرهان، ج 2، ص 413)
محدودیتهای اطاعت از والدین
خدای متعال اگر چه با بیانات گسترده و عمیق انسان را به تکریم و تعظیم والدین و اطاعت و فرمانبری از آنان دعوت کرده است، ولی در عین حال محدودیتهایی را هم در مواقع خاص نازل شده و تاکید میفرماید که مهر و محبت فرزند نسبت به والدین نباید کورکورانه و بیمنطق و ضد عقلانیت باشد، بلکه آنجا که والدین پا را از مرز عدالت فراتر نهند و ظالم و ستمگر شوند، نباید از شهادت بر حق، علیه ایشان خودداری کنند. (نساء- 135) و یا اگر پدر و مادر انسان را به شرک و بتپرستی و انحراف از مسیر حق و حقیقت دعوت کردند فرزند باید در برابر آنان مقاومت نشان دهد و عواطف فرزندی نباید او را برخلاف حقیقت سوق دهد. (لقمان- 15)