حمایت از مالکان یا الزام به نوسازی ساختمانهای ناایمن؟
ساختمانهای ناایمن ساختمان‌‌‌هایی هستند که از لحاظ سازه، تأسیسات و البته در مقابل حریق، ایمنی لازم را ندارند و هر ساختمان برای اخذ تأیید ایمنی، باید بتواند از فاکتورها و عوامل مختلفی که در ایمنی ساختمان دارای اهمیت هستند، برخوردار باشد.
طی یک سال گذشته سازمان پیشگیری و مدیریت بحران، بحث ایمنی سازه‌‌‌های ساختمانی را مورد بررسی قرار داده و اولویت بررسی‌‌‌های خود را نیز ساختمانهای مهم و بلندمرتبه قرار داده است و طبق بررسی انجام شده، اکنون ۳۳ هزار ساختمان در شهر تهران از منظر حریق مورد شناسایی قرار گرفته که میزان ایمنی آنها در قالب ساختمانهای بسیار پرخطر، پرخطر، میان‌خطر و کم‌خطر دسته‌بندی شده ولی در همین مدت نیز سازمان پیشگیری و مدیریت بحران بررسی ایمنی ۱۶هزار ساختمان را در تهران از همه جنبه‌‌‌ها شامل سازه، حریق، تأسیسات و «اچ‌اس‌ای» (سیستم مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست ساختار) در دستور کار خود قرار داده و تا الان ایمنی حدود هزار ساختمان مورد بررسی قرار گرفته و کارشناسان مربوطه اعم از کارشناسان آتش‌نشانی، وزارت مسکن و شهرسازی، شهرداری تهران و... در حال بررسی میزان ایمنی این ساختمانها هستند.
آمارها چه می‌گویند؟
از میان این ساختمانها که اسامی آنها منتشر شده، ۱۲۹ ساختمان در دسته ساختمانهای بسیار ناایمن قرار داشتند که با پیگیری‌‌‌های شهرداری تهران و شورای شهر تهران، حدود ۹۵ ساختمانی که هیچ اقدامی را برای رفع عوامل ناایمن موجود انجام نداده بودند، شناسایی شدند و اسامی آنها به دادستانی اعلام شد. این یعنی ایمنسازی ۳۴ ساختمان از ۱۲۹ ساختمان بسیار ناایمن شهر تهران، انجام شده است.
پس از ارسال اسامی این ۹۵ ساختمان بسیار ناایمن به دادستانی، دادستانی مالکان این ساختمانها را احضار کرد و ابلاغ‌‌‌های قانونی را به آنها داد؛ اما در کنار این اقدام دادستانی، شهرداری‌‌‌های مناطق نیز موظف شدند که ایمنسازی یکایک این ساختمانهای ناایمن را پیگیری کنند و با همکاری دادستانی پیگیر این موضوع باشند.
در مرحله نخست شهرداری مناطق مختلف تهران باید نسبت به اطلاع‌‌‌رسانی در خصوص ناایمن بودن این ساختمانها اقدام کنند و پس از آن در صورت عدم توجه به موضوع ایمنسازی، انشعابات شهری این ساختمانها را قطع و در نهایت باید نسبت به پلمب این ساختمانهای ناایمن که هیچ توجهی به اخطارهای قانونی نداشتند، اقدام کنند. البته دستورالعمل‌‌‌های ایمنسازی این ساختمانها توسط وزارت مسکن ارائه شده و ایمنسازی باید بر اساس این دستورالعمل‌ها انجام شود.
دسته‌بندی ساختمانهای ناایمن
مهدی بابایی، رئیس کمیته ایمنی و مدیریت بحران شورای اسلامی شهر تهران درباره ارزیابی ایمنی ساختمانهای تهران می‌گوید: «ارزیابی ایمنی که توسط سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهرداری تهران صورت‌گرفته است، بیشتر مربوط به ایمنی کالبدی سازه است. پایش ایمنی ساختمانها در حوزه حریق به طور مستمر توسط سازمان آتش‌نشانی انجام می‌شود، اما خلأ وجود داشت در زمینه پایش ایمنی سازه‌ای که این موضوع را سازمان پیشگیری و مدیریت بحران آغاز کرده و کار در حال انجام است؛ حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد از ساختمانهای بلندمرتبه و حیاتی تحت بررسی قرار گرفته‌اند.»
وی ادامه می‌دهد: «البته ممکن است برخی ساختمانها بلندمرتبه نباشند، اما به دلیل نوع کاربری (مثلاً آموزشی یا درمانی) در دستور کار پایش قرار گرفته‌اند. سازمان مدیریت بحران پایش ایمنی این ساختمانها را انجام می‌دهد و آتش‌نشانی هم همزمان ایمنی حریق را بررسی می‌کند.»
رئیس کمیته ایمنی و مدیریت بحران شورای اسلامی شهر تهران می‌افزاید: «در مناطق مختلف شرایط متفاوت است؛ در مناطق جنوبی که بافت فرسوده دارند، درصد ساختمانهای ناایمن بیشتر است و در مناطقی که جدیدالاحداث هستند، میزان ساختمانهای ناایمن کمتر است. این ساختمانها در چهار دسته‌ای، بی، سی و دی بررسی می‌شوند. ساختمانهای «ای» ایمن هستند. ساختمانهای «بی» معمولاً نقشه سازه در اختیار نیست و باید مدارک تکمیل شود و اغلب مشکل جدی ندارند، اما ساختمان «سی» نیاز به تعمیرات اساسی دارند. ساختمانهای «دی» آنهایی هستند که باید تخریب و نوسازی شوند.»
وی تصریح می‌کند: «سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهرداری تهران در مناطق ۲۲گانه ساختمانهای ناایمن را شناسایی کرده و مالکان را به ایمنسازی الزام می‌کنند و یا در صورت لزوم به تخریب و نوسازی ملزم می‌کنند. اگر مالکان به اخطارها تمکین نکنند، از طریق مراجع قضائی ملزم به ایمنسازی خواهند شد.»
بابایی با اشاره به ارزیابی ایمنی حریق توضیح می‌دهد: «دسته‌بندی ساختمانهای ناایمن در حوزه حریق شامل چهار گروه بحرانی، پرخطر، میان‌خطر و کم‌خطر می‌شود. ۱۲۹ ساختمان از ابتدای دوره مدیریت ششم شهری پیگیری شدند تا مالکان به ایمنسازی الزام شوند. پیش‌تر فقط تعداد اعلام می‌شد و تنها اخطار داده می‌شد، اما در این دوره شهرداری ملزم به الزام مالکان شد که نسبت به ایمنسازی اقدام کند و فرآیند قانونی برای آن پیش‌بینی شد.»
وی می‌افزاید: «از تعداد ۱۲۹ ساختمان ناایمن، اکنون ۶۴ ساختمان از لیست خارج شده و ۶۵ ساختمان باقی مانده است. شهرداری همچنان در حال پیگیری است تا مالکان را به ایمنسازی ملزم کند. بخشی از این ساختمانها ایمنسازی شده‌اند و تأییدیه ایمنی دریافت کرده‌اند و از لیست ساختمانهای پرخطر خارج شده‌اند. گروهی هم باتوجه‌به این که بیش از ۶۵ درصد پیشرفت فیزیکی در فرآیند ایمنسازی داشته‌اند، از لیست بحرانی خارج شده و در رده پرخطر قرار گرفته‌اند.»
الزام مالکان به ایمنسازی ساختمانهای ناایمن
قانون می‌خواهد
بابایی رئیس کمیته ایمنی و مدیریت بحران شورای اسلامی شهر تهران در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «برای مثال، ساختمان آلومینیوم که قدمتی مشابه پلاسکو دارد، جزو ساختمانهای بحرانی بود. هفته گذشته حریق در آن رخ داد، اما چون مالک پیرو الزام شهرداری ملزم شده بود، اقداماتی انجام دهد؛ سیستم برق استاندارد شده بود، سیستم اعلام حریق نصب شده بود و سیستم اطفای حریق هم در حال نصب بود. همچنین آتش‌نشان داوطلب مستقر شده بود. در زمان حادثه، سیستم اعلام حریق عمل کرد، آتش‌نشان مقیم و نگهبان ورود کردند و نیروهای آتش‌نشانی هم بلافاصله رسیدند و مشکل در نطفه مهار شد. این نشان‌دهنده اثر اقدامات ایمنسازی است. این مورد یکی اقداماتی بود که شهرداری پیگیری کرد و ساختمانی که تنها نیمی از فرآیند ایمنسازی آن انجام شده بود، می‌بینیم که در برابر حریق ایمن می‌شود.»
رئیس کمیته ایمنی و مدیریت بحران شورای اسلامی شهر تهران درباره علل بی‌توجهی برخی مالکان نسبت به ایمنسازی، بیان می‌کند: «یکی از مشکلات اصلی ضعف قانون است؛ واقعیت این است که قوه قضائیه غالباً در جایگاه دفاع از حقوق عامه ورود کرده تا الزام به ایمنسازی ایجاد شود. اما قانونی که به طور مشخص مالک را در حوزه ایمنی حریق ملزم کند، وجود ندارد؛ بنابراین یکی از دلایلی که این روند به‌سرعت انجام نمی‌شود، همین خلأ قانونی است.» وی در انتهای صحبت‌هایش متذکر می‌شود: «بخشی از این ساختمانها نیز مسکونی هستند و الزام مالکان برای ایمنسازی آنها دشوار است. برای مثال، ساختمانی با ۱۷۰ واحد مسکونی وجود دارد که هر واحد مالک جداگانه دارد و الزام همه آنها کار ساده‌ای نیست. در برخی مناطق جنوبی هم به دلیل ناتوانی مالی مالکان، شورا به‌صورت مستقیم اعتباری تخصیص داد تا شهرداری در رأس اقدامات ایمنی را اجرا کند و هزینه‌ها را در پرونده آن ملک ثبت کند؛ به‌گونه‌ای که هر زمان مالک برای دریافت پایان کار یا مجوزی مراجعه کند، این هزینه‌ها از او مطالبه شود. اینها بخشی از مشکلاتی است که در مسیر ایمنسازی وجود دارد.»
تشویق و حمایت مالکان برای نوسازی
هانیه یوسفی، استاد دانشگاه شهر تبریز در پاسخ به این سؤال که چه عواملی در شکل‌گیری ساختمانهای ناایمن نقش دارد؟ می‌گوید: «در کلان‌شهر تبریز همچون سایر کلان‌شهرهای کشورمان عوامل مختلفی در شکل‌گیری ساختمانهای ناایمن در برابر مخاطرات دخالت دارند که از آن جمله می‌توان به اشکالات جدی در سازه ساختمانها، ناشی از برخی اشتباهات در محاسبات سازه یا اجرای نامطلوب پروژه‌ها، عدم رعایت مقررات اداری، عدم تعریف درآمدهای پایدار برای شهرها، عدم رعایت ملاحظات شهرسازی، نفوذ سوداگران شهری در نظام ساخت‌وسازها، عدم نظارت مؤثر دستگاه‌های نظارتی، شروع ساخت‌وسازها بدون صدور پروانه ساختمان، وجود نواقص و کمبودهای قانونی و... اشاره کرد.»
وی در ادامه می‌افزاید: «البته موضوع ایمنی و تاب‌آوری ساختمانهای ناایمن کلان‌شهر تبریز یکی از دغدغه‌های اصلی کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تبریز است که با شناسایی ساختمانهای پرخطر به‌ویژه در محدوده بافت مرکزی شهر، با اولویت ساختمانهای تجاری و خدماتی که به لحاظ انباشت تجهیزات کارگاهی، نه ایمنی لازم را دارا هستند و نه از تجهیزات و استانداردهای لازم برخوردارند، به مالکان ساختمانهای مذکور جهت رفع موارد خطرآفرین ساختمانهای خود تذکر داده شده است و اقدامات حمایتی و تشویقی مؤثری در این راستا جهت نوسازی این ساختمانها در نظر گرفته شده
است.»
سؤال دیگری می‌پرسم: «نقش شهروندان بر افزایش ایمنی ساختمانها چگونه است؟»
وی پاسخ می‌دهد: «در حقوق عامه مباحثی همچون حق بر ایمنی شهروندان مطرح است که شهروندان با مطالبه‌گری می‌توانند در سیاست‌های مدیریت شهری مؤثر واقع شوند این در حالی است که اطلاعات ناکافی شهروندان از مخاطرات و خسارت‌های ناشی از عدم تاب‌آوری و ایمنی ساختمانها نه‌تنها به عنوان دغدغه برای مردم مطرح نیست؛ بلکه خود ذی‌نفعان در خصوص رعایت الزامات تاب‌آوری و ارتقای ایمنی ساختمانهای شهری حداقل در ساختمان خود از پرداخت هزینه‌های مربوط غفلت می‌کنند، البته در پی حوادث اخیر زمزمه‌هایی در جهت تبدیل شدن این موضوعات بااهمیت در حوزه مدیریت شهری به مطالبه گروه‌های مرجع و استادان دانشگاه‌ها به گوش می‌رسد، با این حال، چنان‌که مسائل ایمنی در حوزه ساختمان به طور عام به مطالبات مردم و گروه‌ها و آحاد ذی‌نفعان تبدیل شود، بناهای ناایمن شهری از جانب مدیریت شهری بیشتر مورد مداقه و تجهیز قرار خواهند گرفت.»
در کنار مواردی که مطرح شد، در جهت افزایش ایمنی تاب‌آوری ساختمانها می‌توان با کنترل کیفیت در طراحی باتوجه‌به منطقه استقرار ساختمانها، کنترل کیفیت در مصالح، کنترل کیفیت در مطابقت با آیین‌نامه‌های روز، ممانعت از نفوذ سوداگران در این حوزه، تصویب و تهیه قانون درآمدهای پایدار برای شهرداری‌ها و الزام شهرداری‌ها به خطرزایی از ساختمانهای ناایمن موجود و الزام به پوشش کامل بیمه در کل سیستم ساخت‌وساز اعم از فعالیت ذی‌نفعان، طراحان، سازندگان و پیمانکاران قدم‌های مؤثری در این راستا برداشت.