۳ مانع تبدیل ایران به هاب ترانزیت اوراسیا
بهره‌وری پایین خطوط ریلی، پیچیدگی‌های گمرکی و زمانبر بودن بیش از حد عبور کالا، سه مانع تحقق تبدیل ایران به هاب ترانزیت اوراسیاست.
به گزارش خبرگزاری فارس؛ ایران با داشتن موقعیت ژئوپلیتیکی منحصر به فرد در تقاطع مسیرهای تجاری شمال- جنوب و شرق- غرب، فرصت تبدیل شدن به هاب ترانزیتی اوراسیا را داراست. با این حال، کارشناسان معتقدند که برای تحقق کامل این ظرفیت، نیاز به یک برنامه جامع و مدیریت هوشمند در حوزه حمل‌ونقل وجود دارد.
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پیش‌روی ترانزیت ایران، بهره‌وری پایین خطوط ریلی است. با وجود گستردگی زیرساخت‌های ریلی کشور، سرعت حرکت قطارها به قدری پایین است که بسیاری از فعالان اقتصادی آن را به «حرکت شتر» تشبیه می‌کنند؛ به طور مثال، انتقال بار از سرخس به بندرعباس در برخی مواقع بین ۳۰ تا ۴۵ روز به طول می‌انجامد.
البته مدیران بخش ریلی، مدت حمل کالا با قطار در کشور را پنج روز اعلام می‌کنند و دلیل کندی حمل‌ونقل ریلی را معطلی‌های مبدا و مقصد می‌دانند که اغلب ربطی به راه‌آهن هم ندارد. این در حالی است که زمان حمل کالا در حمل‌ونقل جاده‌ای با کامیون تنها سه تا پنج روز زمان می‌برد. این کندی در انتقال کالا، جذابیت مسیر ایران را برای تجار بین‌المللی کاهش می‌دهد.
علاوه‌بر این، پیچیدگی‌های فرآیندهای گمرکی و تعدد دستگاه‌های دخیل در فرآیند ترانزیت، موجب شده که عبور کالا از مرزهای ایران به گلوگاهی پرهزینه و زمانبر تبدیل شود. در حالی که سیر فیزیکی بار تنها چهار تا پنج روز زمان می‌برد مراحل گمرکی و اداری گاهی بین هفت تا ۲۰ روز طول می‌کشد که به‌طور جدی رقابت‌پذیری مسیر ایران را در برابر کریدورهای رقیب کاهش می‌دهد.
کارشناسان بر این باورند که سه عامل «هزینه»، «زمان» و «قابلیت اطمینان» مهم‌ترین معیارهای انتخاب مسیر ترانزیتی توسط بازرگانان است. ایران در بخش هزینه به دلیل شرایط سوخت و سیاست‌های داخلی مزیت نسبی دارد اما در حوزه زمان و اعتمادپذیری همچنان با مشکلات جدی مواجه است.
شرط تحقق اهداف ترانزیتی
حضور ایران در جشنواره‌های بین‌المللی مانند «ترانزیت و ریل» در شنژن چین نشان‌دهنده تلاش کشورمان برای معرفی توانمندی‌های خود به جهان است. این رویدادها فرصتی برای تبادل تجربه و جلب همکاری‌های بین‌المللی است اما وقتی این حضورها تأثیرگذار خواهد بود که از پشتوانه‌ای از برنامه‌ریزی داخلی برخوردار باشد.
«کریم نائینی»؛ کارشناس حمل‌ونقل با اشاره به لزوم تدوین برنامه جامع ترانزیتی گفت: «در صورتی که ایران یک استراتژی منسجم نداشته باشد این تفاهم‌نامه‌ها به نتیجه مطلوب نخواهند رسید.»
او به تفاهم‌نامه اخیر ایران با ازبکستان و ترکمنستان برای ایجاد گمرک واحد و ارائه تخفیف‌های ترانزیتی اشاره کرد و افزود: «چنین توافق‌هایی می‌تواند مسیر تجارت منطقه‌ای را تسهیل کند اما نبود نقشه‌راه مشخص، باعث شده که بسیاری از این فرصت‌ها به دست فراموشی سپرده شوند.»
مهدی باقری؛ کارشناس ترانزیت با اشاره به این مشکلات تاکید کرد: «بدون رفع مسائل مدیریتی داخلی و اصلاحات اساسی در فرآیندهای ترانزیتی، هیچ اجلاس یا جشنواره‌ای نمی‌تواند موقعیت ایران را در معادلات جهانی تثبیت کند.»
اگر ایران بخواهد به هاب ترانزیتی اوراسیا تبدیل شود، باید ابتدا این چالش‌ها را برطرف کرده و فرآیندهای مرزی را تسهیل کند. طبق برآوردهای مرکز پژوهش‌های مجلس، اگر این ظرفیت‌ها به درستی فعال‌سازی شود، ایران می‌تواند سالانه هشت میلیارد دلار از بخش ترانزیت درآمد کسب کند.
گفتنی است براساس قانون برنامه هفتم توسعه، ایران باید تا سال ۱۴۰۷، ترانزیت از خاک ایران را به ۴۰ میلیون تن برساند که علاوه‌بر درآمد ارزی، امنیت اقتصادی کشور را تامین خواهد کرد.