پرسش:

از منظر آموزه‌های وحیانی چه آرزوهایی موجبات تقرب انسان به کمالات را فراهم می‌آورد،‌و چه آرزوهایی باعث انحراف و انحطاط انسان و بازدارندگی از تقرب و دستیابی به کمالات می‌گردد؟

پاسخ:

در دو بخش قبلی پاسخ به این سؤال به مباحثی همچون: فطرت مطلق‌گرا، چگونگی بهره‌گیری از این موهبت الهی،‌مفهوم آرزو و فرایند پیدایش آرزو، اهمیت آرزو از منظر اسلام، انواع آرزو شامل آرزوهای سازنده و حقیقی و آرزوهای بازدارنده و غیرحقیقی پرداختیم. اینک در ادامه دنباله مطلب را پی می‌گیریم.

مصادیق آرزوهای بازدارنده و غیرحقیقی

آیاتی از قرآن کریم به صورت مشخص مومنان را از برخی آرزوهای بازدارنده برحذر داشته که عبارتند از: 

1- آرزوی داشتن برتری‌های دیگران

در آیه 32 سوره نساء، مومنان از آرزو کردن چیزهایی که برخی بندگان به آن برتری یافته‌اند، نهی شده‌اند. به طوری که برخی از تفاسیر آورده‌اند که آرزوی برتری‌های دیگران میان دو گروه از زنان و مردان بوده است. طبرسی در مجمع‌البیان، جلده 5 صفحه 126 ذیل آیه شریفه می‌نویسد: «ام سلمه به پیامبر خدا(ص) گفت: ای رسول خدا! مردان به جهاد می‌روند، ولی زنان نمی‌روند، و ما نصف مردان ارث می‌بریم، کاش ما نیز مرد بودیم، به جهاد می‌رفتیم، و به دیگر فضایل مردان نایل می‌شدیم. پس از این سخنان، آیه فوق نازل شد و مومنان را از چنین آرزوهایی برحذر داشت.»

2- آرزوی داشتن ثروت دیگران

آیه 79 و 80 سوره قصص از آرزوی کسانی یاد می‌کند که زندگی دنیا را هدف نهایی و یگانه غایت مساعی خویش می‌دانند، و از آخرت غافل مانده‌اند، ‌و به همین جهت اموال قارون را آرزو کرده و آن را سعادتی عظیم می‌شمارند. لذا آرزو می‌کردند: ای کاش ما هم داشتیم آنچه را که قارون دارد،‌اما برخی از عالمان به ایشان گفتند: وای بر شما! ثواب خدا برای کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام دهند بهتر از حال و ثروت قارون است. لذا شاهد آن هستیم که در آیه مورد بحث از واژه «ویل» بیزاری و انزجار برای توصیف واکنش مومنان به آرزوی دنیاطلبان استفاده شده است.(المیزان، ج 16، ص 117)

3- برخی از آرزوهای اهل کتاب

قرآن کریم به منظور ارائه تصویری ملموس‌تر از آرزوهای بازدارنده به مصادیقی از آرزوهای اهل کتاب اشاره کرده که اهم آنها عبارتند از: الف) ورود انحصاری به بهشت (بقره- 94 و 112) ب-آرزوی ارتداد مومنان (بقره- 109) ج) آرزوی گمراه شدن مومنان (آل عمران- 69) د) آرزوی رنج و مشقت مومنان (آل عمران- 118) قرآن کریم در تحلیل خود از علل پیدایش چنین آرزوهایی به غرور اهل کتاب نسبت به دین خود، ‌در آرزوی ورود انحصاری به بهشت یاد می‌کند،‌ و از نقش حسد در آرزوی اهل کتاب برای ارتداد مومنین پرده برمی‌دارد،‌و در تبیین علل طلب آرزوی اهل کتاب برای گمراهی مومنان از تعصبات کورکورانه آنها سخن به میان می‌آورد،‌چرا که مسلمانان بزرگ‌ترین مانع پیشرفت آنان محسوب می‌شدند.

4- آرزوهای کافران

کافران نیز همانند اهل کتاب، آرزوها و آمال دنیوی فراوانی برای تضعیف مومنان داشتند که به تصریح قرآن کریم اهم آنها عبارتند از: الف) آرزوی سازش پیامبر(ص) با کافران (قلم- 9) ب) آرزوی غفلت مسلمانان در میادین نبرد (نساء- 102) این آرزوهای بازدارنده کافران،‌گویای آن است که اسلام علاوه بر تبیین مرزهای آرزوهای سازنده و بازدارنده، به مسلمانان در خصوص اعتماد بیش از حد به کافران هشدار نیز می‌دهد.

5- آرزوهای منافقان

آرزوهای منافقان و شناخت آنها می‌تواند جامعه را در برابر خطرات مهلک مربوط به حضور این افراد در جوامع اسلامی مصون بدارد. از منظر قرآن کریم آرزوهای منافقان عبارتند از: الف) آرزوی کفرورزی مومنان (نساء- 89) ب) آرزوی کسب غنائم بدون جهاد (نساء- 73) ج) آرزوی مشغول شدن مومنان به آرزوهای فریبنده (حدید - 14) براساس منطق قرآن، نقطه مشترک در آرزوهای بازدارنده منافقان،‌منفعت‌جویی و عافیت‌طلبی آنان در دنیا عنوان شده است. در نهایت از جمیع آرزوهای بازدارنده قرآنی چنین می‌توان نتیجه گرفت که افرادی که چنین آرزوهایی را مطرح می‌کنند،‌نگاهشان به عالم خلقت و جهان هستی،‌نگاه توحیدی نیست و آنها در مسیر رشد و تکامل گام برنمی‌دارند. به تعبیر قرآن کریم آنها هرگاه مسیر رشد و تعالی را ببینند، آن را انتخاب نمی‌کنند اما وقتی راه کج و انحرافی و «غی» را ببینند آن را به عنوان سبک زندگی خود انتخاب می‌کنند. «وان یروسبیل الرشد  لایتخذوه سبیلا و ان یروسبیل الغی یتخذوه سبیلا» (اعراف- 146) دلیل این انتخاب بازدارنده را قرآن، تکبر و غرور افرادی می‌داند که از آیات الهی اعراض می‌کنند و ایمان نمی‌آورند، ‌و همواره در غفلت به‌ سر می‌برند.

(ادامه دارد)