تکیه بر توان داخلی و چشم‌انداز روشن ایران در سهم تولید انرژی پاک
ایران، پیشتاز تولید انرژی خورشید در غـرب آسـیا
عیسی صادقی
پیشروی در مسیر ایجاد و بهره‌وری از انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند چشم‌انداز زیرساخت‌های صنعتی و اقتصادی هر کشوری را در برابر بحران‌های ناگهانی موجود از خطر حفظ کرده و مانع از توقف پیشرفت و توسعه آن شود. انرژی خورشیدی یکی از همان فرصت‌هایی است که کشورهای دارای موقعيت جغرافيايي گرم و خشک که تابش نور خورشید قابل‌قبول و تقریباً زیادی دارند، می‌توانند از آن در جهت تأمین برق موردنیاز بسیاری از مراکز و سازمان‌های مهم خود استفاده کنند.
یکی از آن کشورها ایران عزیزمان است؛ کشوری با ظرفیت بسیار بالای جذب نور خورشید. در همین حوزه با تلاش و همت جوانان ایرانی و تکیه بر توان و علم داخلی امروزه این کشور در تأمین برق موردنیاز خود با استفاده از نور خورشید در منطقه غرب آسیا حرف اول را می‌زند، به همین خاطر در این گزارش قصد داریم میزان ظرفیت‌های موجود برای توسعه این فناوری و سهم ایران از انرژی دریافتی از خورشید را مورد بررسی قرار دهیم.
آینده صنعت برق ایران
محسن سلیمانی از کارشناسان حوزه انرژی در این باره می‌گوید: «رشد سریع انرژی خورشیدی در سال‌های اخیر یکی از قابل‌توجه‌ترین روایت‌های انرژی جهان بوده است به‌طوری‌که سال ۱۴۰۰ ظرفیت خورشیدی جدید بیشتری نسبت به سایر منابع انرژی برای تولید برق اضافه شد و تولید جهانی انرژی از صفحات فتوولتائیک خورشیدی، ۲۷۰ تراوات ساعت افزایش یافت که نشان‌دهنده افزایش ۲۶ درصدی نسبت به سال‌های قبل، ازاین‌رو ایران هم از رشد پرسرعت ایجاد نیروگاه‌های خورشیدی بی‌نصیب نماند و تا پایان ۱۴۰۱ میزان نیروگاه‌های خورشیدی در سطح موقعيت جغرافيايي کشور چند برابر شد و میزان تولید برق بسیاری از این نیروگاه‌ها از ۲۰۰ و ۵۰۰ مگاوات به هزار مگاوات رسید.»
وی ادامه می‌دهد: «درحالی‌که انرژی خورشیدی که یک انرژی تجدیدپذیر است نوید قابل‌توجهی را برای رشد بیشتر تولید برق در آینده نه‌چندان دور ایران می‌دهد، چالش‌های مهمی نیز برای توسعه آن در مقیاس بالا به‌منظور دستیابی به اهداف خالص انتشار صفر وجود دارد و یکی از عوامل مهمی که باعث افزایش ظرفیت انرژی خورشیدی شده، بازده روبه‌رشد زودهنگام آن است. درواقع بازدهی صفحه‌های فتوولتائیک خورشیدی زمانی که برای نخستین‌بار در اواسط دهه ۱۹۵۰ وارد بازار شد، تنها ۶درصد بود، اما اکنون این مقدار به ۲۴.۵ درصد رسیده است. با پیشرفت‌های اخیر در فناوری، این رقم می‌تواند در اواخر این دهه به بالای ۳۰ درصد برسد که ايران هم از این تکنولوژی سهم مهمی خواهد داشت.»
این کارشناس حوزه انرژی اضافه می‌کند: «یکی دیگر از عوامل مهم رشد سریع انرژی خورشیدی در ایران، کاهش هزینه‌های تولید برق آن هم با دریافت از نور خورشید است که اکنون تولید آن ارزان‌تر از هر منبع انرژی دیگری شده است و با توجه به رشد سریع صنعت نیز در این کاهش شدید هزینه نقش داشته است و برآوردهای جدیدتر بیانگر تعدیل این کاهش هزینه در سال‌های اخیر است.»
سلیمانی می‌گوید: «سیاست دولت در کشور نیز در توسعه انرژی خورشیدی نقش مهمی ایفا کرده است و تولید انواع پنل‌های نسل جدید pW به دست شرکت‌های دانش‌بنیان و متخصصین داخلی توانسته نقش مؤثری در جذب سرمایه خارجی و درآمدزایی ارزی مطلوب برای کشور داشته باشد.»
وی می‌گوید: «انرژی خورشیدی سومین فناوری برق تجدیدپذیر بزرگ پس از برق‌آبی و بادی است، اما تنها ۴.۵ درصد از کل تولید جهانی برق در سال ۲۰۲۲ را به خود اختصاص داده است، بنابراین برای دستیابی به اهداف خالص انتشار صفر، ظرفیت انرژی خورشیدی جهان باید تا سال ۲۰۳۰ هر سال ۲۰ درصد افزایش یابد، اما در حال حاضر در مسیر دستیابی به این هدف، صنعت همچنان با چالش‌های فنی و اقتصادی مواجه است که کشور ما نیز برای توسعه زیرساخت‌های این فناوری و صنعت مهم با مهم‌ترین موانع از جمله تحریم‌های ظالمانه روبه‌رو است.»
این کارشناس حوزه انرژی تأکید می‌کند: «اگر قرار بر این باشد که سهم بیشتری از تولید برق کشور به انرژی خورشیدی طی سالیان آینده اختصاص داده شود، ماهیت متناوب تولید آن می‌تواند چالشی مهم را ایجاد کند که مسئولین مربوطه باید برای آمادگی و رفع این چالش‌ها آینده‌نگری کنند برای مثال برخلاف منابع انرژی سنتی که می‌توانند به طور مداوم برق تولید کنند، برق خورشیدی به طور طبیعی به در دسترس بودن نور خورشید وابسته بوده و در این زمینه باید به ظرفیت‌های جوی بالا برای داشتن نور خورشید در سطح کشور به‌خصوص مناطق جنوبی اهمیت بیشتری داده شود.»
سلیمانی تصریح می‌کند: «نوآوری‌هایی مانند شبکه‌های هوشمند که با نظام کنترل عرضه و تقاضا، روند توزیع برق در شبکه را مدیریت می‌کنند، می‌توانند به انرژی‌های تجدیدپذیر متناوب از جمله انرژی خورشیدی کمک کنند، اما سرمایه‌گذاری بیشتر در زیرساخت‌ها و تحقیق و توسعه برای گسترش این فناوری‌ها در مقیاس موردنیاز بوده که و علاوه بر این هزینه اولیه نصب صفحات فتوولتائیک خورشیدی، اینورترها و باتری‌ها، یک هزینه قابل‌توجه برای مشاغل و خانه‌هاست که دولت برای رشد انرژی خورشیدی و استقبال بیش‌ازپیش مردم از این نوآوری باید در راستای ارائه پنل خورشیدی به خانه‌ها با قیمت ارزان و مقرون‌به‌صرفه اقدام کند.»
رویشگاه پنل‌های خورشیدی
ایران دارای ۸۵ نیروگاه خورشیدی است که تولید برق آن بین ۱۰ تا ۱۰۰ مگاوات است و در آینده نزدیک این تعداد به هزار نیروگاه خواهد رسید.
مرتضی مسعودی از تولیدکنندگان پنل‌های خورشیدی و کارشناس حوزه انرژی خورشیدی در این باره می‌گوید: «کشور ایران از لحاظ توسعه زیرساخت‌های انرژی‌های تجدیدپذیر دارای موقعيت بسیار عالی است که مهم‌ترین آن انرژی خورشیدی است و کشور ما دارای بیش از ۸۰ تا ۸۵ نیروگاه تولید برق از طریق انرژی نور خورشید است.»
وی ادامه می‌دهد: «استان‌های زیادی در سطح جغرافیای کشور پهناور ایران دارای موقعيت نیروگاه خورشیدی هستند که مهم‌ترین آن شامل، اصفهان، بیرجند، اراک، تبریز، شیراز، طالقان، اهواز، یزد و همدان می‌شود و میانگین تولید برق آنها بین ۱۰ تا ۱۰۰ مگاوات است.»
این کارشناس حوزه انرژی خورشیدی می‌گوید: «خوشبختانه بسیاری از سازمان‌های نیرو و انرژی تجدیدپذیر در استان‌های مختلف کشور شروع به ایجاد تبلیغ و تشویق مردم برای بهره‌وری از انرژی خورشیدی شدند، برای مثال در استان اصفهان سازمان‌های مربوطه شروع به مجهز کردن ادارات، بیمارستان‌ها و بسیاری از خانه‌ها به پنل‌های خورشیدی کردند و در ایجاد نیروگاه‌های کوچک خورشیدی با ظرفیت تولید ۵۰ تا ۱۰۰ مگاوات عملکرد خوبی از خود نشان دادند.»
مسعودی تصریح می‌کند: «دولت طی دو سال گذشته تاکنون با استقبال از توسعه ظرفیت انرژی خورشیدی در کشور تسهیلات خوبی را برای تولیدکنندگان پنل‌های خورشیدی و تجهیزات موردنیاز این صنعت ارائه کرده که منجر به افزایش تولید و اشتغال‌زایی قابل‌قبولی شده است.»
وی می‌گوید: «تولید پنل‌های خورشیدی در کشور به‌صورت مونتاژ سلول‌های خورشیدی و نصب مدار و شیشه روی پنل‌ها انجام می‌گیرد و این سلول‌ها معمولاً از کشورهای چین و هند وارد بازار می‌شوند، ولی یکی از کارخانه‌های بزرگ و مهم تولیدکننده پنل‌های خورشیدی PV در شهرک صنعتی و اقتصادی شیراز قرار دارد که پنل‌ها را در اندازه ۲×۱ متر تولید می‌کند که ۷۲ سلول خورشیدی درون خود داشته و توان تولیدی بین ۳۲۰ تا ۳۷۵ وات برق را دارد البته که راندمان پنل‌های خورشیدی در این کارخانه بین ۱۷ تا ۱۸ درصد است و کارخانه‌ها و شرکت‌های تولیدی در کشور باتوجه‌به نیاز مصرف‌کنندگان در تیراژهای بالا شیوه تولید خود را متناسب با نیاز مصرف‌کننده تغییر می‌دهند.»
این کارشناس حوزه انرژی خورشیدی ادامه می‌دهد: «به‌علاوه این شهرک مهم، شهرک تولیدی واقع در استان مرکزی اراک تنها سازنده کامل قطعات مهم نیروگاه‌های خورشیدی است به‌گونه‌ای که قطعات به‌کاررفته در نیروگاه‌ها مانند ویفرهای سیلیکونی سلول‌های خورشیدی را نیز تولید می‌کند. این شرکت مهم در اراک توان ساخت ۱۰۰۰ مگاوات پنل خورشیدی در سال را بدون ارزبری هنگفت دارد.»
صادرکننده پنل خورشیدی در منطقه
علی شمس از کارشناسان حوزه تجارت می‌گوید: «اگر سری به بازارهای اقتصادی و صنعتی کشورهای عراق، ارمنستان، جمهوری آذربایجان، کویت، قطر و به‌تازگی بنا بر اعلام منابع رسمی در سوریه بیندازیم می‌بینیم که سطح وسیعی از قطعات مهم ایجاد یک نیروگاه خورشیدی از شرکت‌های ایرانی صادر شده و در اختیار آنها قرار گرفته است.» وی ادامه می‌دهد: «سهم تولید پنل‌های خورشیدی و دیگر قطعات مهم این فناوری به کشورهای عراق و کویت به درآمدزایی ارزی بیش از ۱۰ میلیون‌دلاری می‌رسد که مقدار بسیار قابل‌توجه و مطلوبی برای اقتصاد انرژی تجدیدپذیر در ایران است. با توسعه فناوری انرژی خورشیدی که مهم‌ترین انرژی تجدیدپذیر به شمار می‌رود آینده تولید برق در کشور بیش از ۵۰ درصد حاصل از جذب نور خورشید خواهد بود.»
تولید راحت‌تر انرژی خورشیدی
آرش شجاعی دبیر انجمن انرژی‌های تجدیدپذیر ایران با اشاره به اینکه ایران کشوری با پتانسیل بالا در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر است، می‌گوید: «انرژی‌های خورشیدی و بادی بیشترین میزان تولید برق را دارند که در جهان به‌عنوان منبع مهم تولید برق موردتوجه فعالان این حوزه هستند.»
دبیر انجمن انرژی‌های تجدیدپذیر ایران با بیان اینکه انرژی خورشیدی هم سرمایه کمتری نیاز دارد هم در تمام مناطق کشور امکان نصب دارد، یادآور می‌شود: «برای نصب نیروگاه‌های بادی نیاز است قبل از انجام این کار مطالعاتی صورت بگیرد تا نقاط بادخیز کشور شناسایی و بعد تجهیزات لازم نصب شود.»
وی با اشاره به اینکه دولت بازار جذابی برای سرمایه‌گذاران داخلی در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر ایجاد کرده است، متذکر می‌شود: «برخلاف دولت قبل که با ایجاد محدودیت‌هایی امکان سرمایه‌گذاری فعالان این عرصه را محدود کرد، در این دوره شاهد اجرای برنامه‌ها و سیاست‌های خوبی برای سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذاران داخلی هستیم.»
دبیر انجمن انرژی‌های تجدیدپذیر ایران ادامه می‌دهد: «فعالیت بورس انرژی و ورود نیروگاه‌ها به این عرصه در کنار سرمایه‌گذارانی که یا تولید انرژی تجدیدپذیر دارند یا نیاز به استفاده از این نوع انرژی‌ها دارند شرایط خوبی را برای انجام معاملات و افزایش سود سرمایه‌گذاران ایجاد کرده است.»
شجاعی اضافه می‌کند: «مطابق ماده ۱۶ قانون جهش تولید دانش‌بنیان، صنایعی که دیماند آنها بیشتر از یک مگاوات است، موظف‌اند که در سال نخست معادل یک درصد و تا سال پنجم معادل پنج درصد از مصرف برق خود را از طریق ساخت نیروگاه تجدیدپذیر تأمین کنند و در غیر این صورت یک تا پنج درصد از برق مصرفی این صنایع با نرخ تجدیدپذیر محاسبه و در قبض آنها اعمال می‌شود، این هم از جمله سیاست‌های کلان دولت در حوزه تولید برق حاصل از انرژی‌های تجدیدپذیر است.»
دبیر انجمن انرژی‌های تجدیدپذیر ایران با اشاره به اینکه دلایل مختلفی برای جذب کمتر سرمایه‌گذاران خارجی در کشور وجود دارد، بیان می‌کند: جذب سرمایه‌گذاران خارجی به میزان ارتباطات سیاسی با کشورها بستگی دارد که اولین و مهم‌ترین مؤلفه است.
شجاعی ادامه می‌دهد: «بحث تحریم‌ها موضوعی است که باعث می‌شود سرمایه‌گذاران خارجی کمتری بتوانند در ایران سرمایه‌گذاری کنند.»
وی سومین عامل را عدم دریافت سود مناسب و بموقع سرمایه‌گذاران خارجی عنوان می‌کند که در گذشته تجربه سرمایه‌گذاری در این حوزه را داشته‌اند.
به گفته دبیر انجمن انرژی‌های تجدیدپذیر ایران اینکه فعالان حوزه تولید انرژی‌های تجدیدپذیر بتوانند در این بخش صادرات انجام دهند نکته مثبتی است، اما دولت به صادرکنندگان اجازه داده که فقط در ۸ ماه صادرات داشته باشند، این موضوع هم مشکلاتی را برای صادرکنندگان ایجاد می‌کند هم کشورهای هدف برای واردات به مشکل برمی‌خورند.
شجاعی متذکر می‌شود: «با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران، امکان صادرات انرژی‌های نو به کشورهای همسایه وجود دارد و این کشورها خواهان دریافت انرژی‌های تجدیدپذیر و تولیداتی همچون برق از ایران هستند؛ لذا در صورت مهیا نمودن شرایط لازم در بخش‌های مختلف مرتبط با این موضوع می‌توان انتظار داشت در آینده نزدیک به یکی از اصلی‌ترین کشورهای صادرکننده برق حاصل از انرژی‌های تجدیدپذیر تبدیل شویم.»