ضرورت توجه به نتایج پویش ملی سلامت-بخش پایانی
اتلاف سال‌های طلایی عمـر با بی‌اعتنایی به قنــد و فشــار بالا
گالیا توانگر
دیابت ملیتوس یک اختلال در سوخت‌وساز (متابولیسم) بدن است که در آن یا انسولین به مقدار کافی در بدن وجود ندارد و یا انسولین موجود قادر نیست تا وظیفه خود را به‌درستی انجام دهد و در نتیجه به علت وجود مقاومت در برابر آن، قند خون بالا می‌رود. انسولین هورمونی است که توسط سلول‌های «بتا» واقع در لوزالمعده ترشح می‌شود و وظیفه اصلی آن کمک به مصرف قند خون است. لوزالمعده نیز یکی از غدد دستگاه گوارش است که در پشت معده قرار دارد. بالا بودن قند خون در درازمدت باعث بروز عوارض در سیستم قلب و عروق، کلیه‌ها، چشم و سلسله اعصاب می‌گردد. کلمه دیابت برگرفته از کلمه یونانی سیفون که نشان‌دهنده دو ویژگی پرادراری و پرنوشی در افراد دیابتی است و ملیتوس از کلمه لاتین به معنی عسل گرفته شده است که نشان‌دهنده وجود قند در ادرار افراد دیابتی است.
فشار خون بالا علائمی را ایجاد نمی‌کند. با این وجود، فشار خون بالا می‌تواند در طولانی‌مدت خطر نارسایی قلبی، سکته مغزی، از دست دادن بینایی و بیماری مزمن کلیوی و غیره را افزایش دهد. افرادی که رژیم‌های غذایی ناسالمی دارند، دخانیات را مصرف می‌کنند و از نظر جسمی نیز غیرفعال هستند، در معرض خطر بالاتر فشار خون بالا قرار دارند.
تشخیص زودهنگام، درمان کافی و کنترل خوب فشار خون بالا می‌تواند خطر عوارض ناشی از فشار خون بالا را کاهش دهد. اگرچه تشخیص زودهنگام از طریق غربالگری فشار خون بالا به طور بالقوه دربرگیرنده هزینه‌های مرتبط با سلامت است، کاهش بار فشار خون بالا تا حدی شامل پرداختن به عوامل خطرساز رفتاری، اقتصادی و اجتماعی (مانند درآمد، شغل و سطح تحصیلات) خواهد بود.
آمارها چه می‌گویند؟
بنا بر اعلام وزارت بهداشت، به طور میانگین سالانه بالغ بر ۳۶۰ هزار مرگ در کشور ما رخ می‌دهد که متهم ردیف اول بروز ۵۰ درصد از این مرگ‌ها، بیماری‌های قلبی و عروقی هستند که تقریباً سبب ۱۸۰ هزار مرگ سالانه می‌شوند. نکته قابل‌توجه اما آن است که ۷۰ درصد مرگ‌های ناشی از بیماری‌های قلبی یعنی سالانه ۱۲۶ هزار مرگ در سنین میان‌سالی (۴۵ تا ۵۵ سال) به دلیل فشار خون بالا رخ می‌دهد و این در حالی است که اصلاح سبک زندگی می‌تواند تا حد زیادی جلوی بروز این میزان مرگ‌ومیر زودرس را بگیرد. از طرفی با توجه به اینکه سن امید به زندگی در کشور ما ۷۶ سال اعلام شده است؛ وزارت بهداشتی‌ها معتقدند که با محاسبه سال‌های عمر از دست‌رفته مردم، بالغ بر ۲میلیون و ۵۲۰ هزار سالِ از دست‌رفته عمر فقط به دلیل فشار خون بالا در هر سال داریم.
هدف اصلی این پویش غربالگری ۵۴ میلیون نفر از جمعیت بالای ۱۸ سال کشور است؛ هدفی که وزارت بهداشت در توضیح آن تأکید کرده است در مناطق روستایی، شهرهای زیر ۲۰ هزار نفر و جمعیت شهرهای تحت پوشش برنامه سلامت خانواده به شکل ۱۰۰ درصدی و در نقاط شهری از جمله کلان‌شهرها غربالگری ۷۰ درصد از جمعیت گروه هدف (سنین بالای ۱۸ سال) انجام می‌شود.
مدیریت فشار خون بالا
برای پیشگیری یا مدیریت وضعیت فشار خون بالا چه اقداماتی می‌توانید انجام دهید؟
بسیاری از افراد مبتلا به فشار خون بالا می‌توانند با ایجاد تغییراتی در سبک زندگی خود فشار خون بالا را مجدداً به محدوده سالم برگردانند. در این قسمت مقاله برای شما راه‌هایی را که می‌توانید با رعایت آنها فشار خون خود را کنترل کنید ذکر کرده‌ایم؛ بنابراین به موارد زیر دقت کنید:
زینت سادات موسوی، پرستار شرکت‌کننده در طرح پویش غربالگری قند و فشار به مدیریت فشار خون بالا توصیه دارد: «در هفته حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت بدنی داشته باشید. (حدود ۳۰ دقیقه در روز، ۵ روز در هفته) سیگار نکشید. رژیم غذایی سالم داشت باشید. مثلاً مصرف سدیم (نمک) را قطع کنید. وزن خود را متعادل نگه دارید. استرس خود را مدیریت کنید. با مطالعه مقالات معتبر در مورد راه‌های کنترل و پیشگیری از ابتلا فشار خون بالا بیشتر بدانید.
علاوه بر ایجاد تغییرات مثبت در شیوه زندگی، برخی از افراد مبتلا به فشار خون بالا باید برای مدیریت فشار خون خود دارو مصرف کنند؛ بنابراین در خصوص داروهای فشار خون بالا بیشتر بدانید.»
خطر کتواسیدوز دیابتی
قند خون شما ۲۴۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا بالاتر است، از کیت تست کتون بدون نسخه استفاده کنید تا ادرار خود را از نظر وجود کتون بررسی کنید و در صورت بالا بودن کتون با پزشک خود تماس بگیرید. کتون‌های بالا می‌تواند نشانه اولیه کتواسیدوز دیابتی باشد که یک اورژانس پزشکی است و نیاز به درمان فوری دارد.
از دکتر میثم رسولیان، پزشک عمومی سؤال می‌کنم: «کتون چیست؟» وی برایمان تبیین می‌کند: «کتون‌ها نوعی سوخت هستند که هنگام تجزیه چربی برای انرژی تولید می‌شوند. زمانی که انسولین کافی در جریان خون برای ورود قند خون به سلول‌ها وجود نداشته باشد، کبد شروع به تجزیه چربی می‌کند.»
در سؤال دیگری از این پزشک می‌پرسم: «کتواسیدوز دیابتی چیست؟» وی می‌گوید: «وقتی کتون‌های زیادی خیلی سریع تولید می‌شوند، می‌توانند در بدن انباشته شوند و باعث کتواسیدوز دیابتی یا DKA شوند DKA بسیار جدی است و می‌تواند باعث کما یا حتی مرگ شود. علائم شایع DKA عبارت‌اند از: تنفس سریع و عمیق، خشکی پوست و دهان، صورت برافروخته، تکرر ادرار یا تشنگی که یک روز یا بیشتر طول می‌کشد. سردرد، سفتی یا درد عضلانی، تهوع و استفراغ، دل‌درد.»
این پزشک اکیداً توصیه دارد: «اگر فکر می‌کنید DKA دارید، ادرار خود را از نظر کتون آزمایش کنید. دستورالعمل‌های کیت تست را دنبال کنید، رنگ نوار تست را در برابر نمودار رنگی در کیت بررسی کنید تا سطح کتون خود را ببینید. اگر کتون شما بالاست، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید DKA نیاز به درمان در بیمارستان دارد. DKA بیشتر در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ رخ می‌دهد و گاهی اوقات اولین علامت نوع ۱ در افرادی است که هنوز تشخیص داده نشده است. افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ نیز ممکن است به DKA مبتلا شوند، اما کمتر شایع است.»
شناسایی ۴۰ هزار بیمار جدید
در پویش غربالگری مشهد
بابک اقبالی رئیس گروه بیماری‌های غیرواگیر معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد می‌گوید: «تاکنون ۴۰ هزار بیمار جدید در پویش غربالگری دیابت و فشار خون شناسایی شدند که از بیماری خود اطلاع نداشتند. از ۲۰ آبان‌ماه تاکنون یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر از جمعیت بالای ۱۸ سال تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی مشهد در این پویش شرکت کرده‌اند.»
وی می‌افزاید: «پوشش ما در روستاها ۷۰ درصد بوده؛ یعنی اکثر افراد ساکن روستا در غربالگری شرکت کردند، اما این میزان در شهرستان‌ها حدود ۵۰ درصد و در مشهد کمتر از ۳۰ است.»
دکتر اقبالی با بیان اینکه پویش غربالگری دیابت و فشار خون تا پایان دی‌ماه تمدید شده است، عنوان می‌کند: «از شهروندان دعوت می‌کنیم تا از این فرصت باقیمانده استفاده کرده و افراد بالای ۱۸ سال در شهرها خصوصاً شهر مشهد در پویش شرکت کنند.»
رئیس گروه بیماری‌های غیرواگیر معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد بیان می‌کند: «اندازه‌گیری رایگان قند و فشار خون در مراکز سلامت و پایگاه‌های بهداشت انجام می‌شود که در ظاهر عمل ساده‌ای است و افراد فکر می‌کنند خودشان می‌توانند انجام دهند. با وجود اینکه روش شناسایی راحت است، اما نیمی از افرادی که بیماری دیابت و فشار خون دارند از بیماری خودآگاه نیستند.»
وی ادامه می‌دهد: «دیابت و فشار خون در مرحله اول علائمی ندارد و اگر از بیماری خودآگاه نشوند و دنبال کنترل آن نباشند، با عوارضی مانند سکته‌های قلبی و مغزی، نارسایی کلیوی و قطع پا در دیابت خود را نشان می‌دهد که از اندازه‌گیری ساده آن پرهزینه‌تر است.»
اقبالی با اشاره به اینکه طبق مطالعات انجام شده از بین افراد بالای ۱۸ سال از هر سه نفر یک نفر مبتلا به فشار خون و از هر هفت نفر یک نفر مبتلا به دیابت است، تصریح می‌کند: «در پویش غربالگری دیابت و فشارخون نیز تقریباً همین میزان است. تا این لحظه ۴۰ هزار بیمار جدید در این پویش شناسایی شدند که از بیماری دیابت و فشار خون خود اطلاع نداشتند.»
غربالگری سلامت ۵۴ درصد جمعیت همدان
دکتر فاطمه ترکمان اسدی معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان توضیح می‌دهد: «۵۴ درصد از جمعیت این استان در قالب پویش ملی سلامت از نظر ابتلا به بیماری‌های فشار خون و قند خون غربالگری شدند. با اجرای پویش ملی غربالگری سلامت از نظر ابتلا به دیابت و فشار خون، ۱۵ هزار و ۹۱۳ بیمار مشکوک به فشار خون شناسایی شدند.»
وی با بیان اینکه پویش ملی غربالگری فشار خون بالا و دیابت در ۷۶۷ واحد بهداشتی همدان در حال انجام است، می‌افزاید: «۱۰ هزار و ۲۳۰ بیمار مشکوک به دیابت نیز با اجرای این طرح شناسایی شدند.»
رئیس مرکز بهداشت استان همدان همچنین از شناسایی ۱۲۴ هزار و ۲۵۶ فرد پره دیابتیک (پیش دیابت) و ۱۴۸ هزار و ۷۷۴ فرد مبتلا به پیش فشار خون با پویش غربالگری سلامت در این استان خبر می‌دهد.
وی در ادامه می‌گوید: «در پویش ملی سلامت برای تشخیص و شناسایی بیماران دیابت و فشار خون بالا بر اساس دستورالعمل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اقدام شده است.»
ترکمان اسدی می‌افزاید: «آگاه‌سازی مردم نسبت به خطرات فشار خون بالا و دیابت در صورت شناسایی دیرهنگام این بیماری‌ها و پیامد تأخیر در تشخیص و آغاز درمان از اهداف این پویش است و از دیگر اهداف شناسایی بموقع، زمان مناسب برای شروع مراقبت و تلاش برای درمان قطعی است.»
معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی استان همدان بیان می‌کند: «تشخیص دیرهنگام دیابت و فشار خون بالا و مداخله دیرهنگام برای درمان، عوارض جبران‌ناپذیر و هزینه بالایی برای فرد، خانواده، جامعه و سیستم سلامت دارد.»
ترکمان اسدی می‌افزاید: «آگاه‌سازی مردم نسبت به خطرات فشار خون بالا و دیابت در صورت شناسایی دیرهنگام این بیماری‌ها و پیامد تأخیر در تشخیص و آغاز درمان از اهداف این پویش است و از دیگر اهداف شناسایی بموقع، زمان مناسب برای شروع مراقبت و تلاش برای درمان قطعی است.»
وی با اشاره به تمدید طرح غربالگری ملی فشار خون و دیابت تا پایان ماه جاری، تأکید دارد: «با توجه به اینکه اندازه‌گیری قند خون ناشتا در این پویش معیار بررسی میزان قند خون افراد است از مراجعه‌کنندگان می‌خواهیم که در کنار استقبال و اطلاع‌رسانی به سایر افراد جامعه در این خصوص به‌صورت ناشتا برای انجام آزمایش به نزدیک‌ترین واحد بهداشتی محل زندگی خود مراجعه کنند.»