راهکارهای افزایش کیفیت نظام آموزشی-بخش پایانی
شیوه‌های نوین آموزش برای مدرسه‌ای بهتر
امیرحسین بسطامی
آموزش یکی از مهم‌ترین راه‌ها در زندگی است که آینده ما را شکل می‌دهد و به ما کمک می‌کند تا اشتیاق خود را پیدا کنیم. آموزش و پرورش تنها جایی نیست که در آن یاد بگیرید چگونه بخوانید یا بنویسید؟ بلکه به ما می‌آموزد که چگونه انتقادی فکر کنیم، مشکلات را حل کنیم و راه‌حل‌های جدیدی خلق کنیم. از آنجایی که ما در جهانی در حال تغییر زندگی می‌کنیم، آموزش برای موفقیت حیاتی شده است، زیرا به افراد اجازه می‌دهد تا به‌سرعت با پیشرفت‌های فناوری و سایر زمینه‌ها سازگار شوند. فواید آموزش را از منظر خود جامعه نیز می‌توان دید. آموزش به کاهش فقر، افزایش بهره‌وری و بهبود اقتصاد و همچنین استاندارد زندگی ما کمک می‌کند.
بهبود کیفیت آموزش در مدارس با تعداد عواملی که در آن نقش دارند نسبت مستقیم دارد. برخی از این عوامل عبارت‌اند از: برنامه درسی، منابع آموزشی، ارتباط معلم با شاگرد و محیط یادگیری. برخی دیگر از عواملی که می‌تواند بر کیفیت آموزش تأثیر بگذارد، شرایط فیزیکی و کیفیت ساختمان مدارس است.
تقویت آموزش مجازی
در کنار آموزش حضوری
امروزه در بیشتر مدارس از بردهای هوشمند، رایانه‌های رومیزی و ویدئوکنفرانس برای انتقال آموزش استفاده می‌شود. فناوری همچنین تأثیر قابل‌توجهی بر نحوه آموزش ما به دانش‌آموزان داشته است. نه‌تنها یادگیری را افزایش می‌دهد، بلکه میزان ماندگاری را نیز بهبود می‌بخشد. این به این دلیل است که استفاده از فناوری در آموزش به انعطاف‌پذیری و سفارشی‌سازی بیشتری نسبت به روش‌های آموزشی سنتی کمک می‌کند که می‌تواند برای گروه‌های بزرگی از دانش‌آموزان مقیاس‌پذیر باشد.
لعیا رسولی یک فرهنگی به گزارشگر کیهان می‌گوید: «دوران کرونا فرصت خوبی بود که با تکیه بر سکوهای داخلی آموزشی، بار دیگر هم به اهمیت آموزش مجازی پی ببریم و هم به تقویت زیرساخت‌های این نوع آموزش در مدارس فکر کنیم. گسترش آموزش مجازی در کنار آموزش حضوری باید جدی گرفته شود. یکی از مهم‌ترین دستاوردهای آموزش مجازی فراگیر بودن آن در اقصی‌نقاط کشور و تحقق عدالت آموزشی است.»
وی در ادامه می‌گوید: «معلمان مهم‌ترین افراد در مدرسه هستند. آنها مسئول توسعه مهارت‌های یادگیری دانش‌آموزان و شکل دادن به شخصیت آنها هستند. آموزش معلمان مهم‌تر از ارتقای فناوری برای انتقال آموزش است. معلمانی که از این فناوری‌ها استفاده خواهند کرد، نیز باید به طور مناسب آموزش ببینند. همه مدارس ابتدائی باید هر سال یک برنامه توجیهی برای معلمان ترتیب دهند. هدف از این کار تشویق معلمان به یادگیری در مورد فناوری‌های جدید است تا بتوانند به دانش‌آموزان خود به طور مؤثر آموزش دهند.
همچنین نحوه ارتباط معلم با دانش‌آموزان ابتدائی، بهبود کیفیت آموزش در مدارس به‌خصوص دانش‌آموزان پایه اول بسیار مهم است. زمانی که معلم با بچه کلاس اول یک ارتباط درست داشته باشد سبب افزایش یادگیری دانش‌آموز می‌شود.
در مقابل اگر همین معلم آموزش مناسب برای ارتباط برقرار کردن با دانش‌آموز کلاس اول ندیده باشد، موجب اُفت و حتی بیزاری این دانش‌آموز از کلاس درس و مدرسه می‌شود.»
نقش معلمان در تضمین کیفیت آموزش
در مدارس ابتدائی
یک مدرسه ابتدائی در ارائه آموزش زمانی موفق خواهد بود که روند ارائه کلاس‌ها با برخی از فعالیت‌های فوق‌برنامه در مدرسه هماهنگی داشته باشد. به عبارت دیگر دانش‌آموز باید به موازات یادگیری مطالب درسی با فعالیت فرهنگی مناسب آشنا شود.
این به کودکان کمک می‌کند تا تمام پتانسیل‌های خود را به‌درستی در مدرسه به کار گیرند و از روند آموزشی لذت
ببرند.
هیچ دو دانش‌آموز یکسان وجود ندارد و همه آنها نمی‌توانند به یک‌شکل با خواسته‌‌های مدرسه کنار بیایند.
برای دانش‌آموزان حائز اهمیت است که در جلسات منظم مشاوره مدرسه شرکت کرده و فشارهای روانی خود را تخلیه کنند.
اگر والدین و معلمان از آخرین چالش‌ها و مشکلات مطلع نباشند، بهبود مدرسه غیرممکن است؛ بنابراین بهترین راه برای گوش دادن و درک چالش‌ها و تهدیدهای پیش‌روی هر یک از طرفین، سازماندهی جلسات منظم والدین و مربیان است.
آن تصمیماتی که در جلسات اولیا و مربیان گرفته می‌شود باید برای هدایت مدیریت آینده مدرسه ابتدائی استفاده شود.
در نتیجه لازم است برای آموزش باکیفیت در مدارس ابتدائی برنامه‌ریزی‌های بلندمدت انجام شود تا این کودکان را برای آینده بهتر آماده کرد.
از الهه معمارزاده مدیر یک مدرسه ابتدائی سؤال می‌کنم: «چگونه می‌توان به آموزش باکیفیت دست‌یافت؟»
وی پاسخ می‌دهد: «عوامل زیادی وجود دارد که به کیفیت آموزش کمک می‌کند، مانند: در دسترس بودن منابع و فرصت‌های آموزشی، صلاحیت‌ها و انگیزه معلمان، زیرساخت‌های مدرسه و نزدیکی آن به سایر مؤسسات.»
در سؤال دیگری می‌پرسم: «نقش معلمان در تضمین کیفیت آموزش در مدارس ابتدائی چیست؟»
وی توضیح می‌دهد: «معلمان می‌توانند مطمئن شوند که دانش‌آموزان با موضوع درس درگیر هستند.
آنها همچنین می‌توانند با ارائه منظم محتوای مرتبط و جالب به دانش‌آموزان، اطمینان حاصل کنند که به پتانسیل کامل خود می‌رسند. مسلماً هر چقدر معلم تجربه بیشتری داشته باشد، می‌تواند از روش‌های قوی‌تر برای انتقال مطالب به دانش‌آموز استفاده کند.»
و در سؤال پایانی می‌پرسم: «آموزش باکیفیت در مدارس ابتدائی چه مزایایی دارد؟» وی می‌گوید: «آموزش باکیفیت در دبستان یک عامل کلیدی در تعیین موفقیت آینده کودک است. مهارت‌ها، دانش و درک لازم را برای کودکان فراهم می‌کند تا در آینده موفق شوند.»
روش‌های نوین تدریس
از رضا ترکمندی کارشناس ارشد مدیریت آموزش سؤال می‌کنم: «انواع روش تدریس کدام‌اند؟» وی پاسخ می‌دهد: «روش كنفرانس (گردهم‌آیی)، روش شاگرد ـ استادی، روش چند حسی(مختلط)، روش حل مسئله، روش پروژه‌ای، شیوه سخنرانی، شیوه بازگویی، شیوه پرسش و پاسخ، شیوه تمرینی، شیوه بحثی، شیوه نمایشی، شیوه آزمایشی (روش اجرا کردن یا یادگیری به وسیله عمل)، شیوه گردش علمی از مهم‌ترین و مشهورترین روش‌های تدریس محسوب می‌گردند.»
از این کارشناس ارشد مدیریت آموزش در سؤال دیگری می‌پرسم: «بهتر است از چه نوع روش تدریسی در کلاس درس استفاده کنیم؟ وی پاسخ می‌دهد: «روش‌های نوین تدریس در یادگیری (روش چند حسی) به‌طورکلی از همه حواس استفاده می‌شود، به بیان دیگر یادگــــیری بصری كـه 75 درصد از مجموع یادگیری ما از طریق دیدن است، یادگیری سمعی كـه 13 درصد از مجموع یادگیری ما از طریق شنیدن اسـت، لمس‌کردن كـه 6 درصد از مجموع یادگیری ما از طریق آن اســت، چشیدن كه 3 درصد از مجموع یادگیری مـــا از طــــریق چشیدن اســـت و بوییدن كــه 3 درصد از مجموع یادگیری از طریق بوییدن است. روش تدریسی ایده‌آل خواهد بود که بیشتر حواس دانش‌آموز را در حین یادگیری دخیل کند.»
اما تحت چه الگوهای تدریس می‌توان بیشترین سهم مشارکت را به دانش‌آموزان بخشید؟
ترکمندی پاسخ می‌دهد: «الگوی دریافت مفهـــــوم: این الگو برای یاد دادن نحوه طبقه‌بندی کردن، نحوه فکر کردن و چگونگی دریافت مفهوم به دانش‌آموزان اهمیت دارد. در این الگو معلم به‌عنوان حامی و هدایت گر فرضیه‌های دانش‌آموزان است به نحوی که از قبل مفاهیم را انتخاب و در نمونه‌های مثبت و منفی سازمان می‌دهد و فراگیران را جهت نیل به این مفهوم هدایت می‌کند. این الگو دانش‌آموزان قادر به مفهوم‌سازی پیشرفته، مفاهیم خاص، استدلال استقرائی، تسلط و آگاهی به چشم‌اندازها، دورنماها، تحمل ابهام و حساسیت به استدلال منطقی در ارتباطات می‌نماید.
الگوی تفكر استقرائی: این الگو باعث بهبود ظرفیت تفكر، گردآوری، سازماندهی و كنترل اطلاعات و نام‌گذاری مفاهیم می‌شود. به بیان دیگر این الگو باعث گردآوری اطلاعات سازماندهی و كنترل مطالب می‌شود. در این الگو معلم آغازگر فعالیت است، زیرا فعالیت‌ها از قبل به‌وسیله معلم تعیین می‌شوند، اما جو همكاری و دوستانه بین معلم و شاگردان وجود دارد. تماس یكایك دانش‌آموزان برای دسترسی به اطلاعات فراهم کند.
این الگو منجر به افزایش آگاهی فردی و رشد خودکنترلی دانش‌آموزان می‌گردد و در همه سطوح تحصیلی كاربرد دارد.
الگوی آموزش كاوشگری: این الگو باعث تقویت استدلال فراگیران، شناخت مفاهیم، فرضیه‌ها و آزمون آنها در دانش‌آموزان می‌شود.
در این الگو جو همكاری بین معلم و شاگردان وجود دارد، ولی سیستم اجتماعی بیشتر توسط معلم به ترغیب فراگیران جهت آغاز كاوشگری می‌پردازد و شیوه‌های كاوشگری را به آنها یاد می‌دهد، این الگو منجر به یادگیری و تقویت مهارت‌های جریان علمی، كاوشگری خلاق، تقویت روح خلاقیت، استقلال در یادگیری، تحمل ابهام و موقتی بودن دانش در دانش‌آموزان می‌شود.
الگـــوی پیش‌سازمان‌دهنده: این الگو باعث یادگیری بامعنا در دانش‌آموزان می‌شود و در آن معلم، ساخت ذهنی را در دست دارد و همواره مطالب قبلی تمیزدهنده را در دست دارد و همواره مطالب یادگیری را به سازمان‌دهندگان ارتباط می‌دهد و به شاگردان كمک می‌کند تا مطالب جدید را از مطالب قبلی تشخیص دهند این الگو منجر به تقویت مفاهیم، درون‌سازی معنی‌دار اطلاعات و افكار، عادت به تفكر منظم و منطقی و تقویت روحیه كاوشگری در دانش‌آموزان می‌شود و برای كلیه سطوح تحصیلی مناسب است.»
وی در ادامه الگوی‌های یادگیری بهینه دیگر را برشمرده و می‌گوید: «الگوی كاوشگری علمی، الگوی تدریس غیرمستقیم، الگوی بدایع‌پردازی (افـــزایش تفكر خلاق)، الگوی پژوهش گروهی (تفحص گروهی)، الگوی آموزش آزمایشگاهی، الگوی كاوشگری علوم اجتماعی، الگوی آموزش برای رشد مفهوم و مهارت، استفاده از الگوی تجربه و گفت‌وگو و... همگی از جمله الگوهای روش تدریس هستند که می‌توانند بیشترین حواس پنج‌گانه دانش‌آموز را دخیل کرده و نتایج بهینه برای سطح یادگیری دانش‌آموز در پی داشته باشند.»
ضرورت تعامل دانش‌آموزان
با دنیای واقعی
در یک روش تدریس که آن را تعامل می‌نامند، دانش‌آموزان می‌خواهند با دنیای واقعی همکاری داشته باشند و هر آنچه را که در حوزه‌های مختلف زندگی‌شان اتفاق افتاده است، تجزیه و تحلیل کنند. (نه‌تنها نوعی کارآموزی است، بلکه مقرون به‌صرفه نیز هست و در شغل و حوزه‌های مختلف جامعه و... نیز مفید است.)
دانش‌آموزان به بازدید کسب‌وکارهای محلی می‌روند تا ببینند که چگونه دانشی را که یاد می‌گیرند در دنیای واقعی به کار می‌رود؟
چند روزی برای این تمرین کنار گذاشته شده و تمام دانش‌آموزان لباس‌های موردنیاز مشاغل را می‌پوشند. این ایده برای این است که دانش‌آموزان را درگیر کند و بتوانند دانششان را به دنیای واقعی متصل کنند.
اگر معلمان بتوانند به‌خوبی نشان دهند که چگونه آموزش‌هایشان، دانش‌آموزان را به دنیای واقعی متصل می‌کند؟ سلول‌های مغزی دانش‌آموزان با آن آموزش‌ها ارتباط برقرار می‌کنند و یک اتصالی ایجاد می‌شود.
هدف روش‌های تدریس جدید بهبود کیفیت آموزش‌وپرورش و همچنین شرکت دانش‌آموزان در فرایند آموزشی است. نوآوری به معنای پیشرفت و توسعه است.