در گفت‌وگو با اهالی هنر نغمه‌سرایی بررسی شد
اهمیت نوحه به عنوان مهم‌ترین نماد عزاداری در ایران
محمدامین نجفیان
نوحه و نغمه‌های سوگواری مهم‌ترین سنت شیعی برای پاسداشت شهدای اسلام است. نغمه‌هایی که قدمتی تاریخی دارند و نشان‌دهنده استمرار تاریخی دلدادگی مردم ایران به مکتب عاشورا هستند.
بعد از انقلاب اسلامی هم با استقرار حکومت دینی توجه به عزاداری‌ها و انواع مختلف آن بیشتر شد. به نحوی که امسال بر اساس آمارهای رسمی کشور اکثریت مطلق مردم در هیئت‌ها و مراسم عزاداری شرکت کردند و نغمه‌های عاشورایی، بیش از پیش در عمق جامعه راه پیدا کرد.
برای ترویج و گرامیداشت نوحه‌ها و نغمه‌های عاشورایی هم امسال نخستین گنگره نغمهها و نوحه‌های عاشورایی برگزار شد که با استقبال گسترده جامعه هدف برگزار شد. در حاشیه برگزاری این کنگره، پای صحبت گروهی از دست‌اندرکاران این کنگره و مداحان نشستیم.
نوحه موثرترین بخش محتوایی هیئت
حجت‌الاسلام مجید باباخانی رئیس سازمان هیئت و تشکل‌های دینی درباره اهمیت نوحه در سنت عزاداری حسینی گفت: موضوع نوحه در مورد بخش محتوایی مؤثر جریان هیئت است. می‌توان گفت هیچ بخشي از جریان هیئت را نداریم که بتواند اندازه نوحه مؤثر باشد و آن چیزی که مردم از هیئت‌ها به یادشان می‌ماند و با آن زندگی می‌کنند، نوحه است.
وی افزود: بخش معنوی که به جامعه منتقل می‌شود همین نوحه‌هایی است که در طول سالها توسط بزرگان گفته شده و در حرف‌ها یا خفی باقی مانده. لذا پرداختن به موضوع نوحه و بیان، موضوع مهمی است. معمولا مداح دیده می‌شود، معمولا در نهایت مسئول هیئت دیده می‌شود و حتی چای‌ریز، رئیس هیئت و میاندار هم دیده می‌شود. آن کسی که زحمت امر محتوا را که در یادها باقی می‌ماند را می‌کشد شعر و نوا است.
این مقام مسئول در سازمان تبلیغات اسلامی در مورد برنامه‌های این نهاد برای حمایت از نوحه‌های اصیل هم بیان داشت: برای سال آینده اولا ما باید بتوانیم یک مقدار گسترش قومیت‌ها را تقویت کنیم، به این منظور که استانی نباشد که در واقع نوحه سرایان و شاعران قوی که در حوزه نوحه فعالیت دارند این پیام کنگره به آنها نرسیده باشد و بتوانیم اکثر گروه‌هایی که در حوزه نوحه فعالیت دارند را شناسایی کرده و مجموعه مرکز نغمه و نوحه سازمان هیئت از آنها حمایت کند و تقویت شوند و موانع‌شان را برطرف کند تا بتواند جریان نوحه کشور را تقویت کند.
مداحی باید به زبان نسل جدید باشد
مهدی رسولی مداح و داور بخش زبان آذری و عربی کنگره ملی نوحه هم در مورد توجهات و آسیب‌هایی که در بخش کودک و نوجوان وجود دارد بیان داشت: ما از بابت شناخت زبان کودک و نوجوان در شروع یک مسیر جدی و طولانی هستیم، منظور از زبان صرفا شعر و موسیقی نیست، حتی در ساحت نوحه، ضرب و در ساحت نوحه، سرعت و همه این‌ها دارای موضوعیت می‌باشد. به نظر من ما در شروع یک مسیری هستیم که ان‌شاءالله در آینده کارهای بهتر و فاخرتری خواهیم داشت اما نیاز به مراقبت در این کار داریم.
وی افزود: تفاوت‌هایی در فضای مداحی و سرود وجود دارد. در حال حاضر فرصتی نداریم و باید در یک موقعیت مناسب در موردش صحبت کنیم. بازخوردی که از این کنگره برای من وجود دارد این است که ای کاش این کنگره در دو دهه قبل و زودتر اتفاق می‌افتاد.
نوآورترین مداح در دهه 70
مهدی زنگنه دبیر کنگره ملی نوحه هم درباره کنگره ملی نوحه و اهمیت برگزاری آن و اشاره به مداحان شاخص بیان داشت: حاج محمدرضا طاهری را خیلی‌ها به عنوان مداح می‌شناسند اما او بی‌شک در دهه 70 نوآورترین مداح اهل بیت بود که خودش ملودی می‌ساخت. او با وجود اینکه شعر نمی‌گفت اما بسیاری از ملودی‌هایی را که مداحان اهل بیت در دهه 70 و 80 خواندند را تولید می‌کرد و به شعرا می‌داد و شعرا مطابق با آن شعر می‌گفتند. خیلی‌ها نمی‌دانند که بسیاری از نوحه‌های معروف و مشهور دهه 70 و 80 آهنگ و ملودی آن زمان مربوط به حاج محمدرضا طاهری است و هنوز هم با اینکه محاسنی سفید کرده مشغول ساخت و تولید ملودی است و به جرات می‌توان گفت که شاید هر سال در طول این سی و چند ساله مخصوصا در اواسط دهه 70 و 80 بین100-150 تا یا هر سال بین40-50 تا ملودی جدید می‌ساخت. او کسی بود که مرسوم کرد که مناسبت به مناسبت آهنگ نوحه‌ها عوض شود و قبل از او یک نوحه را مداحان اهل بیت یک سال در مناسبت‌های مختلف می‌خواندند اما نوحه دهه اول محرم او با نوحه اربعین و یا حتی ملودی نوحه دهه فاطمیه با نوحه شهادت امام صادق(ع) هم فرق داشت.
وی افزود: دو نوع شعر در جلسات مذهبی در ایام عزای اهل بیت خوانده می‌شود؛ یک نوع از اشعار، اشعاری هستند که در قالب‌های کلاسیک مانند غزل، قصیده، مثنوی، دو بیتی و رباعی خوانده می‌شوند که نوعا مداحان اهل بیت ملودی را که روی این اشعار اجرا می‌کنند در لحظه تولید و در لحظه توسط مداح انتخاب و اجرا می‌شود. یک نوع دیگر از قالب شعر است که این قالبی است که ما به آن نوحه می‌گوییم، یعنی آنچه که مردم با او سینه‌زنی انجام می‌دهند، زنجیر می‌زنند، ریتم دارد و ملودی و ضرب آهنگ آن قبل از جلسه مشخص است که چیست و توسط نوحه‌سرایان تولید و سروده شده.
نوحه‌سرا کسی است که ملودی و شعر را با هم تولید می‌کند. شاعر صرفا شعر را می‌سراید اما نوحه‌سرا به دو هنر شعر و آهنگ‌سازی یا همان نغمه‌پردازی می‌پردازد. اما در سپهر فرهنگی کشور علی‌رغم اینکه خاطره‌انگیزترین بخش جلسات مذهبی، نوحه‌ها هستند سهمی در فرآیند تولید، تحقیق، پژوهش و اثرگذاری نوحه‌ها برای نوحه‌سراها و نوحه تا به حال قائل نشدیم.
وی ادامه داد: نوحه‌سرا علی‌رغم این که به دو هنر مسلط است خیلی مورد عنایت چه در جلسات مذهبی و چه در سپهر فرهنگی برايش قائل نیستیم. اولین کنگره ملی نوحه می‌خواهد که به حوزه نوحه و نوحه‌سرایی و نوحه‌سرایان هیئت‌ها نگاه تخصصی و ویژه در جهت کشف استعدادهای کشوری با زبان و گویش‌های مختلف داشته باشد و از طرفی هم آثاری که در فرهنگ مذهبی کشور تأثیرگذاری می‌کند را بشناسد و رصد کند و از بهترین آثار تقدیر کند. برای همین اولین کنگره ملی نوحه در محرم و صفر 1402 کلیک خورد.