شبهه قبولی اسلام یا دین اهل کتاب؟ (پرسش و پاسخ)
پرسش:
در قرآن کریم از یک‌سو خداوند می‌فرماید: اگر اهل کتاب مومن و ملتزم به آداب دین‌شان باشند، نزد خدا مأجورند و هیچ خوف و هراسی نباید داشته باشند. اما از طرف دیگر می‌فرماید: اگر کسی غیر از اسلام دین دیگری را بپذیرد، خداوند از او قبول نمی‌کند؛ آیا این دو موضع آنی با یکدیگر تناقض و تعارضی ندارند؟
پاسخ:
آیات موهم تعارض
خداوند از یک‌سو در قرآن کریم می‌فرماید: «ان الذین امنوا و الذین هادوا والنصاری والصابئین من آمن بالله و الیوم الاخر و عمل صالحاً فلهم اجرهم عند ربهم و لاخوف علیهم و لا هم یحزنون» همانا از کسانی ایمان آورده‌اند و یهودی‌ها و مسیحی‌ها و صابئی‌ها، آنهایی که خداوند روز قیامت را واقعا باور دارند، و کار خوب انجام می‌دهند، پاداش‌شان پیش خدا محفوظ است، و نه ترسی بر آنان غلبه می‌کند، و نه غصه می‌خورند.(بقره-62) و از طرف دیگر می‌فرماید: «ان الدین عند الله الاسلام» همانا دین نزد خدا همان اسلام است.(آل‌عمران-19) و یا آیه دیگری که می‌فرماید: «و من یبتغ غیرالاسلام دینا فلن یقبل منه» هرکس دنبال دین دیگری به جز اسلام باشد، آن دین هرگز از او پذیرفته نمی‌شود و در آخرت هم سرمایه عمرش را باخته و از زیانکاران خواهد بود.(آل‌عمران-85)
آیا این آیات واقعا با یکدیگر تعارض دارند؟
پاسخ شبهه
در ارتباط با این توهم تعارض، پاسخ‌های متفاوتی از قول مفسرین ارائه شده که هرکدام سعی کرده‌اند پاسخی ارائه دهند تا شبهه تناقض در این آیات برطرف شود.
1- آیه 62 سوره بقره ناظر بر سؤالی است که برای بسیاری از مسلمانان در آغاز و صدر اسلام مطرح بوده است، که اگر تنها راه نجات و حق و حقیقت اسلام است، پس تکلیف نیاکان و اجداد ما چه می‌شود؟ آیا آنان به‌دلیل عم‌عصر نبودن با پیامبر و ایمان نیاوردن به او، مجازات خواهند شد؟ در اینجا بود که آیه فوق نازل گردید، و اعلام داشت، هرکسی در عصر و زمان خود به پیامبر برحق و کتاب آسمانی زمان خویش ایمان آورده و عمل صالح انجام دهد، اهل نجات است، و جای دلواپسی و نگرانی نیست.(تفسیر نمونه، آیت‌الله مکارم شیرازی، ج1، ص282- 291) بنابراین شأن نزول آیه، خود پاسخ این شبهه را داده است.
2- برخی برای اثبات «پلورالیسم رستگاری» به برخی ازآیات قرآن تمسک کرده‌اند از جمله همین آیه 62 سوره بقره، که در پاسخ باید بگوییم: اولا این آیه یه صیغه ماضی آمده، نه مضارع و دلالت بر رستگاری سابقین از یهود و نصاری را دارد که قبل از ظهور اسلام به خدا و رسول خود، ایمان آورده و عمل صالح انجام داده‌اند. لذا در شأن نزول آیه فوق، گفته شده که عده‌ای از مسلمانان در مورد پدران‌شان که قبل از اسلام بر غیر دین اسلام از دنیا رفته‌اند از پیامبر(ص) سؤال کردند؟ حضرت در جواب آنان این آیه را قرائت فرمود.(پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله مکارم شیرازی، مورخ ۲۵/11/۱۳۹۶) معتقدین به پلورالیسم می‌گویند: لازم نیست یهود و نصاری و پیروان ادیان دیگر امروز مسلمان شوند، همین که به خدا و آخرت ایمان بیاورند و اعمال نیک انجام دهند، مأجور هستند... اتفاقا این تصور سبب شده که بعضی نویسندگان کم‌اطلاع مسئله صلح کلی بودن اسلام را مطرح کنند و پیروان همه ادیان را برحق بدانند، در حالی که این سخن با هیچ منطقی سازگار نیست و به‌ویژه با آیه 85 سوره آل‌عمران در تعارض است.(تفسیر نمونه، آیت‌الله مکارم شیرازی، ج1، ذیل آیه 62)
3- به این خاطر است که اهل کتاب مومن به دینی تحریف‌شده گرایش پیدا نکنند، تا قبل از بعثت پیامبر اکرم(ص) و قبل از نسخ و تحریف کتاب آسمانی‌شان رستگار هستند، و بعد از بعثت رسول خاتم، دیگر جایی برای دیگر ادیان نیست، و منافاتی بین این دو آیه وجود ندارد.(تفسیر روح‌المعانی، آلوسی، ج1، ص280)
۴- علامه طباطبایی در کتاب المیزان، ذیل آیه 62 بقره می‌نویسد: مراد از «الذین امنوا» در ابتدای آیه کسانی هستند که ایمان ظاهری دارند و به این نام و به این سمت شناخته شده‌اند. بنابراین معنای آیه چنین می‌شود: این نام‌ها و نام‌گذاری‌هایی که دارید، از قبیل مومنین، یهودیان، مسیحیان و صائبان نزد خدا هیچ ارزشی ندارد، نه شما را مستحق پاداشی می‌کند و نه از عذاب او ایمن می‌سازد، همچنان که یهود و نصاری می‌گفتند: لن یدخل الجنه الا من کان هوداً او نصاری» هرگز کسی به بهشت درنیاید مگر آنکه یهودی یا نصاری باشد.(بقره-111) بلکه تنها ملاک کار و سبب احترام و سعادت، حقیقت ایمان به خدا و روز جزا و عمل صالح است. حتی این نام‌گذاری‌ها سودی برای انبیاء هم ندارد، تا چه رسد به پایین‌تر از آنان، همچنان که می‌بینیم خدای تعالی در عین اینکه انبیای خود را با بهترین اوصاف می‌ستاید، درباره آنان می‌فرماید: ولو اشرکوا لحبط عنهم ما کانوا یعملون(انعام-88) در آیات دسته دوم با اینکه معنای لغوی اسلام مدنظر است و نه معنای اصطلاحی آن (دین اسلام) با این حال تسلیم واقعی خداوند شدن در دین اسلام امکان‌پذیر بوده و قابل تحقق است ولاغیر.