بررسی اهمیت عضویت ایران در گروه بریکس-بخش نخست
فرصت‌های بریکس برای آینده اقتصاد ایران
رضا الماسی
عضویت دائم جمهوری اسلامی ایران در گروه «بریکس» اخیراً توسط «سیریل رامافوسا» رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی در کنفرانس خبری مشترک با سران کشورهای روسیه، چین، برزیل و هند، اعلام شد. اتفاقی که بسیاری از کارشناسان مسائل بین‌الملل، سیاسی و اقتصادی معتقدند موفقیتی مهم و استراتژیک برای کشورمان است.
بر اساس آنچه در دو سال گذشته مشاهده شده است؛ جنبه بین‌المللی سیاست خارجی دولت سیزدهم مبتنی بر این سیاست است که ایران بتواند جایگاه شایسته خودش در مناسبات بین‌المللی را پیدا کند.
این را معاون سیاسی وزیر امور خارجه در یک برنامه تلویزیونی گفته و تاکید می‌کند: «دولت تلاش دارد بتواند نقش موثر در ساختارها و سازوکارهای بین‌المللی ایفا کند برای اینکه هم منافع جمهوری اسلامی و ملت ایران تامین شود و هم اینکه بتواند ایده‌های خودش را در عرصه مناسبات منطقه‌ای و بین‌المللی عرضه کند و به ثمر بنشاند.»
علی باقری معتقد است که پیوستن ایران به بریکس همچون پیوستن ایران به شانگهای در بعد بین‌المللی سیاست خارجی دولت سیزدهم است.
سیدمحمد حسینی، معاون پارلمانی رئیس جمهور نیز در این باره می‌گوید: «پس از سازمان شانگهای، عضویت دائم جمهوری اسلامی ایران در گروه اقتصادهای نوظهور جهانی بریکس، موفقیتی راهبردی و دستاوردی بزرگ در سیاست خارجی دولت آیت‌الله رئیسی محسوب می شود.»
او می‌افزاید: «این مسئله خط بطلانی بر تحریم‌ها و منزوی ساختن ایران سربلند و فرصتی برای گسترش روابط سیاسی و مبادلات تجاری است.»
اقدامی مهم در سطح بین‌المللی و منطقه‌ای
بریکس جایی است که فرصت‌های زیادی برای توسعه بر اساس منافع مشترک و تعامل متقابل وجود دارد. بریکس را ۵ اقتصاد نوظهور جهان تشکیل دادند وهدف اصلی آن توسعه گفتمان غیرآمریکایی برای مدیریت اقتصادهاست.
فارس در این‌باره می‌نویسد؛ کشورهای عضو بریکس، ۴۲ درصد جمعیت جهان را دارا هستند و ۲۶ درصد تولید ناخالص جهانی متعلق به آنهاست. ضمن اینکه از ۴ قاره جهان دورهم جمع شدند و ۳ کشور آنها دارای بمب هسته‌ای و ۲ عضوشان دارای حق وتو می‌باشند.
علی‌اکبر ولایتی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام هم از توسعه همکاری‌های جمهوری اسلامی ایران با کشورهای عضو بریکس و عضویت کشورمان در این اتحاد مهم و نوظهور اقتصادی، ابراز خرسندی کرده و می‌گوید: «مجموعه بریکس گام های مهمی از جمله افزایش تعداد اعضای آن را در جهت عملیاتی شدن اهداف تاثیرگذار این مجموعه اقتصادی برنامه‌ریزی کرده‌اند که بسیار ارزشمند خواهد بود و عضویت دائم ایران در بریکس نیز در سطح بین‌المللی و منطقه‌ای بسیار مهم و تأثیرگذار است.»
ولایتی همچنین تاکید می‌کند: «پس از جنگ جهانی دوم دولت توسعه طلب آمریکا با جایگزین کردن دلار و تبدیل آن به پشتوانه ارزی که پیشتاز استثمار اقتصادی و تحمیل‌های سیاسی بود، تلاش کرد که سلطه خویش را بر دنیا توسعه دهد اما اکنون هسته مرکزی بریکس از کشورهای جدید من جمله کشور عزیزمان ایران که در حوزه اقتصاد جهانی فعال هستند دعوت کرده که به عضویت دائم این سازمان اقتصادی درآیند و لذا فعالیت و تلاش های چندجانبه کشورهای عضو می‌تواند جهش مهمی در پایان دادن به استعمار کشورهای توسعه طلب تلقی گردد.»
مشاور مقام معظم رهبری در امور بین‌الملل معتقد است: «عضویت ایران اگر به درستی و با دقت مدیریت و اجرائی شود قطعاً می‌توان پیش‌بینی کرد که در آن استیلای دلار به سر آمده و به تبع آن از سلطه اقتصادی آمریکا کم خواهد شد و جمهوری اسلامی ایران از این اقدام مثبت حمایت نموده و همکاری‌های خود را توسعه خواهد داد.»
آینده اقتصاد جهان در حال تغییر به سمت نظم غیرغربی
حمید پاداش، دکترای اقتصاد دانشگاه تهران که به عنوان معاون هماهنگی و نظارت اقتصادی و زیربنایی معاون اول رئیس‌جمهور نیز فعالیت دارد، در خصوص پیوستن ایران به بریکس اظهار می‌دارد: «این موضوع؛ یکی از قوی ترین نشانه‌های تغییر جهت راهبردی آینده اقتصاد جهان به سمت نظم غیرغربی است.»
این استاد دانشگاه تاکید می‌کند: «هر چه زمان می‌گذرد کشورهای زیادی به پویش تضعیف ساختار اقتصاد دلاری می پیوندند و حرکت جهان قوی منهای سلطه دلار، جای جذابی برای کشورهای در حال توسعه است؛ به‌ویژه آنهایی که تحریم شده‌اند ناگزیر باید مسیر تاریخ را تغییر دهند. از همین رو عضویت ایران در بریکس، یک رویداد تاریخی محسوب می‌شود.»
معاون هماهنگی و نظارت اقتصادی و زیربنایی معاون اول رئیس‌جمهور ضمن اشاره به ساختار بریکس تاکید می‌کند: «اکنون فرصت‌های زیادی برای گسترش روابط اقتصادی وسیاسی برای ما فراهم می‌شود. در محیط امنی که از آمریکا و مدل غربی توسعه خبری نیست و در عین حال، فراتر از اتحادهای منطقه ای محدود است. جایی که ۳ کشور غرب آسیایی دیگر هم حضور دارند و می‌تواند فصل نوینی درتعامل ایران با عربستان، امارات و مصر باشد.
اهمیت بریکس برای ایران
خبرگزاری «آناتولی» ترکیه در تحلیلی با عنوان «اقتصاد و سیاست: عضویت در بریکس برای ایران به چه معناست»، به بررسی منافع اقتصادی و سیاسی این تحول برای ایران پرداخته است. در مقدمه این گزارش آمده است: «یک سال بعد از درخواست، ایران رسماً برای عضویت در بلوک تاثیرگذار بریکس دعوت شده است. در اجلاس اخیر بریکس در ژوهانسبورگ، ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران حضور این کشور در بلوک ژئوپولیتیکی اقتصادهای نوظهور را «فصل جدید» خواند. رئیس‌جمهور ایران همچنین تاکید کرد این کشور از حرکت این بلوک به سمت دلارزدایی و استفاده از ارزهای ملی حمایت می‌کند.»
او در بازگشت به تهران هم افزایش قدرت سیاسی و اقتصادی را از مزایای عضویت در بریکس خواند و گفت باعث همگرایی و چندجانبه‌گرایی می‌شود. حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران هم گفت عضویت ایران در گروه بریکس چندجانبه‌گرایی را تقویت و زمینه را برای دنبال کردن اهداف دیپلماسی پویا ایجاد می‌کند.
به نوشته این گزارش؛ برای ایرانِ تحت تحریم که در ژوئیه ۲۰۲۲ به عضویت کامل سازمان همکاری شانگهای درآمد، پیوستن به بریکس از دید کارشناسان نقطه عطف جدید و مهمی تلقی می‌شود.
یک کارشناس در همین خصوص به خبرگزاری آناتولی می‌گوید: «بریکس در سال‌های اخیر در مقابل بلوک‌های تحت هدایت آمریکا مثل گروه هفت به عنوان یک وزنه تعادل، موفق ظاهر شد و برای کشوری مثل ایران که تحت تحریم‌های غرب است، این اعلام (عضویت در بریکس) مثل هوای تازه است. علاوه بر دستاوردهای اقتصادی که در اینجا تمرکز اصلی است، پیامی سیاسی هم به همراه دارد.
بریکس رسماً از ایران، عربستان سعودی، مصر، آرژانتین، امارات و اتیوپی دعوت کرده تا به عضویت کامل این گروه درآیند که در نتیجه، اعضای این گروه از پنج کشور به ۱۱ کشور افزایش می‌یابد. انتظار می‌رود مجموع تولید ناخالص داخلی پنج عضو فعلی این بلوک شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی در سال جاری، بیش از 27 تریلیون دلار شود که ۲۶ درصد تولید ناخالص داخلی جهانی را تشکیل می‌دهد. با احتساب 6 عضو جدید، این رقم به حدود 31 تریلیون دلار یا 29 درصد تولید ناخالص جهانی می‌رسد.
به نوشته آناتولی، یک تحلیلگر سیاسی معتقد است بلوک بریکس که اکنون بال‌های خود را برای دربر گرفتن اقتصادهای نوظهور دیگر باز کرده، یک «جنبش در مقیاس بزرگ» است. به باور این تحلیلگر، آنچه این کشورها را به هم نزدیک‌تر می‌کند، اقتصاد به عنوان اصلی‌ترین دلیل نیست بلکه تغییر مسیر سیاسی در جهان است که همکاری می‌طلبد.
اخیراً حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه کشورمان در کنفرانس بریکس در تهران، ایران را شریکی قابل اعتماد و اثرگذار برای این بلوک توصیف کرد. او موقعیت جغرافیایی استراتژیک، ذخایر بزرگ نفتی و گازی، حمل و نقل و ترانزیت مقرون به صرفه، نیروی انسانی ماهر و فناوری مدرن را به عنوان مزیت‌های اقتصادی اصلی کشورمان برشمرد.
مهدی صفری، معاون اقتصادی وزیر خارجه نیز معتقد است: «الحاق به بریکس می‌تواند راه را برای بهبود روابط تجاری با کشورهای عضو هموار کند. «دیلما روسف» رئیس بانک توسعه نوین (بانک بریکس) در آینده نزدیک برای گفت‌وگو درباره پیشنهاد پیوستن ایران به بانک توسعه چندجانبه که در سال ۲۰۱۵ توسط اعضای بریکس تاسیس شد، به ایران سفر می‌کند.»
صفری در حاشیه اجلاس بریکس در آفریقای جنوبی، گفت‌وگوهای گسترده‌ای با روسف از جمله درباره پیوستن ایران به این بانک که روند آن از سال ۲۰۱۷ در جریان بوده، داشته است.
به گفته کارشناسان اقتصاد بین‌الملل، این بانک سنگ بنای همگرایی اقتصادی بین اعضای قدیمی و جدید است و فرصت‌های زیادی برای ایران ایجاد می‌کند. به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت و گاز و قطب ترانزیت کشورهای منطقه، عضویت ایران در بریکس می‌تواند امری «برد-برد» باشد.
به لحاظ ذخایر نفتی، ایران در کنار عربستان سعودی و ونزوئلا در بین اعضای بریکس در صدر قرار دارند و انتظار می‌رود نیازهای فزاینده انرژی کشورهای عضو این بلوک را تامین کنند. مهم‌تر از آن، بر اساس گزارش گمرک ایران، تجارت غیرنفتی بین ایران و پنج عضو بریکس به 38 و نیم میلیارد دلار در ۲۰۲۳-۲۰۲۲ افزایش یافت که نسبت به سال قبل آن ۱۴ درصد بیشتر بوده است.
بر اساس داده‌های رسمی، چین با بیش از 30 میلیارد دلار، شریک تجاری اصلی ایران در بین پنج کشور بوده و پس از آن هند با حدود 5 میلیارد دلار، روسیه با ۲ میلیارد و 32 میلیون دلار، برزیل با ۴۶۶ میلیون و 550 میلیون دلار و آفریقای جنوبی با ۳۲۲ میلیون دلار در مراتب بعدی قرار دارند.
در حالی که تمرکز بریکس و سازمان همکاری شانگهای، اقتصاد و تجارت است، کارشناسان معتقدند پیوستن ایران به این دو اتحاد غیرغربی، دستاورد سیاسی برای این کشور است.
لحظاتی بعد از اعلام اعضای جدید بریکس، محمد جمشیدی، معاون رئیس دفتر و دستیار نزدیک رئیس جمهور از آن با عنوان «پیروزی استراتژیک برای سیاست خارجی ایران» یاد کرد.
به نوشته آناتولی، پیام او مضمون سیاسی و به سیاست «نگاه به شرق» دولت رئیسی اشاره داشت؛ سیاستی که به دنبال فرار از اثرات تحریم‌های آمریکا و بررسی اتحادهای سیاسی جدید در همسایگی است. آیت‌الله رئیسی در حاشیه اجلاس بریکس با همتای چینی خود دیدار و تاکید کرد عضویت ایران، برنامه بریکس برای مقابله با یکجانبه‌گرایی آمریکا را تقویت خواهد کرد.
به باور یک خبرنگار و پژوهشگر بین‌المللی، «ورود ایران به بریکس هم جنبه اقتصادی و هم سیاسی دارد.» این پژوهشگر توضیح می‌دهد: «در صورتی که سایر اعضا اراده خود برای تعامل عملی با ایران را نشان دهند، از نظر اقتصادی سود خواهند برد؛ و از نظر سیاسی، ایران می‌خواهد نشان دهد تحریم‌ها نمی‌تواند آن را منزوی کند.
ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه بعد از آن که رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی در نشست سران بریکس اعلام کرد شش کشور از جمله ایران از اول ژانویه ۲۰۲۴ (دی ۱۴۰۲) به عنوان اعضای جدید به این گروه می‌پیوندند، برای همکاری با اعضای جدید و علاقه‌مندان به تعامل با بریکس اعلام آمادگی کرد. شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین هم گفت این کشور آماده تقویت همکاری با ایران در قالب بریکس و سایر پلتفرم‌های چندجانبه در راستای تلاش برای توسعه مفید و محکم چندجانبه‌گرایی است.