ضرورت رعایت الگوی مصرف آب از کشاورزی تا بخش شهری و خانگی
سرویس اجتماعی-
به گزارش کیهان، هرچند معمولا در گرماگرم تابستان شاهد هشدارهای مربوط به رعایت الگوی مصرف آب هستیم اما اکنون و در آستانه فصل زمستان و در هفته‌های اخیر مسئولان بخش‌های مختلف درباره کمبود آب در سدهای کشور و لزوم اصلاح الگوی مصرف آب اخبار نگران‌کننده‌ای اعلام می‌کنند و رسانه‌های مختلف از جمله صداوسیما مکرراً به شهروندان نسبت به میزان مصرف آب هشدار می‌دهند. در کنار کاهش میزان بارندگی و ورودی آب به سدها نباید از نقش نحوه مصرف آب در ایجاد این تنش آبی حتی در غیر تابستان به راحتی عبور
کرد.
اگرچه رعایت الگوی مصرف صحیح آب به معنای استفاده به میزان ضروری از آب و نه استفاده کمتر از حد نیاز است اما به دلیل تنش آبی، ممکن است رعایت شهروندان، درصدی هرچند‌اندک اما اثرگذار برای حفظ منابع موجود در سدهای کشور داشته باشد.
کشور ما به واسطه تغییرات اقلیمی گسترده و قرارگیری در نوار مرکزی و گرم و خشک کره زمین و زاویه‌ای که خورشید به آن می‌تابد، بیش از پیش دچار تنش آبی شده و مجموع این عوامل باعث شده است تا در سال‌های اخیر با پدیده‌هایی چون فرونشست زمین، فروچاله‌ها و بیابان‌زایی نیز رو به رو شویم. همه این‌ها را اگر در کنار این گفته وزیر نیرو که «65 درصد ظرفیت سدهای کشور خالی است» بگذاریم وضعیت نگران‌کننده منابع آبی کشور بیشتر مبرهن می‌شود.
وضعیت منابع آبی و بارش‌ها در مناطق مختلف کشور
درخصوص بررسی منابع آبی نقاط مختلف کشور، پدرام جدی، کارشناس محیط زیست می‌گوید: در فلات مرکزی و شرق کشورمان از نظر منابع آبی وضعیت مناسبی وجود ندارد و در اصفهان، همدان، فارس، کرمان، یزد و خراسان جنوبی بیشترین تنش آبی را داریم. در شمال کشور شرایط آبی نسبتاً مناسب است اما به دلیل کشت غرقابی برنج، شاهد ازدیاد مصرف آب هستیم و همین باعث می‌شود در تابستان و به ویژه در تیرماه شاهد تنش آبی در این مناطق باشیم. بعد از شمال، در غرب کشورمان نیز در اغلب سال‌ها وضعیت بارشی مناسبی داریم اما به دلایل اقلیمی این شرایط نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرند. گاهی اوقات میزان بارش‌ها مناسب است اما چون به صورت برف نیستند و بارانی‌اند و شدت بالایی دارند، ماندگاری کمی روی زمین داشته و میزان هدررفت آنها نیز بیشتر است و بازگردانی آنها نیز بسیار پرهزینه و البته مقدار زیادی هم تبخیر می‌شوند.
حدود 72 درصد از بارش‌های کشور تبخیر می‌شود
براساس نمودار چرخه آب کشور ۷۱.۹ درصد از بارش‌های کشور پیش از تبدیل‌شدن به رواناب، یا نفوذ در آبخوان‌ها براثر تبخیر از دست می‌رود. به بیانی دیگر بعد از بارش باران و مرطوب شدن خاک، به این دلیل که خاک به حد اشباع خود نرسیده، بارش‌ها تبدیل به رواناب نمی‌شود. تشکیل نشدن رواناب از پر شدن سدهای کشور و افزایش ذخایر سطحی نیز جلوگیری می‌کند. فارغ از بحث تبخیر، میزان بارندگی‌ها در کشورمان نیز نسبتاً کم و به طور میانگین 253 میلی لیتر در سال است. با در نظر گرفتن این شرایط بعضی سال‌ها مثل سال آبی گذشته، به دلیل تغییرات اقلیمی و سایر عوامل زیست محیطی میزان بارندگی‌ها‌اندک و منابع آبی ورودی ما کم بوده‌اند.
هدر رفت شدید آب در حوزه کشاورزی
باید در نظر داشت که حوزه کشاورزی در کشورمان همواره مصارف آبی زیادی را متوجه محیط زیست می‌کند و با توجه به شرایط اقلیمی موجود و کشت انواع محصولات در کشور، مصارف آبی کشاورزی در بخش‌هایی که هنوز از آبیاری مکانیزه و روش‌های علمی کاهنده مثل آبیاری قطره‌ای و... استفاده نمی‌کنند بسیار بالاست و گاه تا 70 درصد هدر رفت آب را شاهد هستیم. به گفته کارشناسان، در ایران از 130 میلیون تن محصول کشاورزی در طی سال، حدود 30 میلیون تن در چرخه‌های تولید تا مصرف در صنایع فرآوری، انتقال، برداشت و حتی مصرف از بین می‌رود و در واقع آبی که می‌توانستیم در اکوسیستم نگه داریم را از این طریق از بین می‌بریم. این نکته را کارشناسان حوزه اقتصادی و کشاورزی باید مدنظر داشته باشند و برای اصلاح آن تدابیری بیندیشند.
لزوم مراقبت همگانی در مصرف آب شرب
اکنون در بخش آب شرب نیز فشار زیادی به منابع آبی کشور وارد می‌شود. به گفته محمدرضا بختیاری، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران پایتخت‌نشینان روزانه معادل یک دریاچه چیتگر آب مصرف می‌کنند! همچنین به گفته کارشناسان محیط زیست در شبکه‌های انتقال آب، در شهرهای مختلف به طور میانگین 3.5 درصد پرتی و هدررفت آب وجود دارد و بنا به بررسی‌های انجام شده در پائیز، میزان مصرف آب در شهر تهران مانند میزان مصرف در تابستان است که باید دلایل آن بررسی شود. باید توجه داشت که هزینه‌های مدیریت مصرف آب شرب در بخش شهری بیش از مدیریت آن در بخش صنعت است. ضمن اینکه تنوع مصرفی در شهرها بالاست و بسیاری از نیازهای افراد متکی به وجود آب است و همین موضوع تاثیر مستقیمی در میزان آب سدها می‌گذارد، سدهایی که در تهران و بسیاری از نقاط کشور همگی زیر حد نرمال قرار دارند.
ضرورت رعایت الگوی مصرف آب
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران می‌گوید حدود 65 درصد از تهرانی‌ها الگوی مصرف آب را رعایت می‌کنند. این آمار نگران‌کننده‌ای است و مشخص است که برخی شهروندان یا اطلاعی از میزان استاندارد روزانه مصرف آب که 130 لیتر است ندارند یا در رعایت این مقدار مصرف کم کاری می‌کنند.
با عنایت به وضع موجود در مصرف آب شرب، کارشناسان محیط زیست معتقد به فعال کردن ابزارهای تقنینی در بخش مصرف آب هستند؛ به عنوان مثال، مصرف آب می‌تواند پلکانی شود و می‌توان از افرادی که مصرف آب کمتری دارند، هزینه کمتری گرفت و برایشان آن را رایگان کرد و از کسانی که پرمصرف هستند نیز هزینه بیشتری دریافت نمود. همچنین می‌توان آستانه مصرفی برای خانوارها تعریف کرد، این موضوع می‌تواند تا حد زیادی نوع رفتار مصرفی خانوارها را تنظیم کند، از طرفی ممکن است برخی خانوارها هدررفت آب پنهان داشته باشند که می‌توان با دستگاه‌های هوشمند آنها را کنترل کرد تا متوجه شد در کدام نقاط اسراف آب شرب وجود دارد.
علاوه‌بر این، بدیهی است که استفاده از ابزارهای آموزشی و تکنولوژی‌های نوین نیز می‌تواند اثرگذار باشد. مثلاً یکی از پیشنهاداتی که مطرح شده است این است که منبع آب فلاش‌تانک سرویس‌های بهداشتی را با منبع آب روشویی تامین کرد و یا تا حد امکان از شیرآلات هوشمند در خانه‌ها و مکان‌های استفاده نمود. علاوه‌بر این برای کاهش آب مورد نیاز فضاهای سبز نیز بهتر است از گیاهان کم‌آب بر و راه‌های نوین برای آبیاری آنها استفاده کرد.
امید است با رعایت حداکثری الگوی مصرف آب و مدیریت هرچه بهتر منابع آبی در بخش‌های صنعتی، کشاورزی و شهری بتوانیم از نعمت غیرقابل جبران آب بیشتر بهره‌مند شویم.