پرسش: 

چرا قلب سلیم به عنوان ره توشه قابل قبول نزد خداوند در روز قیامت مطرح شده و رابطه دنیوی و اخروی آن چگونه قابل توجیه است؟

پاسخ:

مفهوم قلب سلیم 

از نظر لغوی واژه سلیم از سلم و سلامت به معنای دوربودن از آفات ظاهری و باطنی است (مفردات راغب، ماده سلم) امان در اصطلاح قرآنی قلب سالم یعنی دلی که هیچ نوع بیماری از قبیل کینه و حسادت و سایر صفات مذموم را نداشته باشد. دلی که منور باشد به نور معرفت خدا و در آن شکی و شرکی وجود نداشته باشد. دلی که گواهی دهد که جهان را صاحبی باشد به نام خدا،‌دلی که حس کند لغو و عبث و بیهوده در جهان وجود ندارد،‌و هیچ گونه نیکی در آن گم نمی‌شود و بی‌پاداش نمی‌ماند، و هیچ ظلم و بدی فراموش نمی‌شود، و بدون کیفر نمی‌ماند. دلی که احساس نماید اگر فرضاً تأخیری در انتقام هست ولی هرگز اصل انتقام محو و نابود نمی‌شود.

قلب سلیم در قرآن و روایات

1- قرآن کریم آنجا که قیامت را توصیف می‌کند، می‌فرماید: «یوم لاینفع مال و لابنون الا من اتی الله بقلب سلیم» روزی که نه مال و نه فرزندان به حال کسی سود نمی‌بخشد (زیرا مال و فرزندان زینت و کمال و مایه رونق همین زندگانی دنیا می‌باشند و بس. اما آنچه در آن جهان برای بشر سودمند است و موجب سعادت وی است چیزی نیست. مگر قلب سلیم (شعراء-88) 2- امام صادق(ع) در تفسیر قلب سلیم می‌فرماید: «القلب السلیم الذی یلقی ربه و لیس فیه احد سواه» قلب سلیم قلبی است که خدا را ملاقات کند،‌در حالی که هیچ کس جز او در آن نباشد. (کافی، ج 2، ص 16) بنابراین آموزه‌های وحیانی، قلب سلیم را تنها سرمایه نجات انسان در روز قیامت می‌داند. و این قلب سلیم جمیع وابستگی‌های غیر خدایی را از خود دور ساخته و در دنیا کانون توجه و تمرکز خود را بر خدای تبارک و تعالی قرار داده است. آن گونه که در دعا می‌خوانیم «الهی هب لی کمال الانقطاع الیک» خدایا کمال بریدن و گسستن از غیر و توجه و تمرکز به سوی خودت را به من عطا بفرما (مفاتیح- مناجات شعبانیه).

تناسب قلب سلیم در دنیا با سرمایه نجات در آخرت

دنیا محدود است و آخرت نامحدود، دنیا محاط است و آخرت محیط. دنیا متغیر است و آخرت ثابت. دنیا کوچک است و آخرت بزرگ. دنیا محل تزاحم و تصادم و برخورد و اصطکاک است و آخرت وسیع و باز. دنیا تاریک است و آخرت روشن. از این رو آنچه سرمایه حیات و زندگی دنیا است نمی‌تواند سرمایه حیات و زندگی آخرت هم واقع شود. زیرا چگونه ممکن است که مایه محدود برای نامحدود مفید باشد و ابزار و وسیله  کوچک و محاط به کار چیزی که وسیع و بزرگ و محیط است بخورد؟ ولی سرمایه‌های آخرت علاوه بر آنکه سرمایه آخرت است، سرمایه زندگی دنیا هم هست. 

زیرا نامحدود شامل محدود نیز می‌باشد، و محیط محاط را دربر دارد. آدمی که از این جهان می‌میرد و به جهانی دیگر منتقل می‌شود، از این امور که از مواد و عناصر این جهان تشکیل شده جدا می‌شود و آنها را می‌گذارد و می‌رود،‌ ولی قلب سلیم و صفات عالی انسانی مانند خداشناسی و محبت و انصاف و عدالت و راستی و درستی و ملکات فاضله علمی و عملی و اعمال صالحه که سرمایه‌های زندگی عالم آخرت می‌باشند و موجب سعادت و خوشبختی انسان در همین زندگانی دنیا هم هست، را با خود به سرای آخرت عیناً منتقل می‌کند. 

آیا انسان بدون آنکه قلبش از شرک و شک و تردید پاک شود و به نور معرفت خدا منور گردد، می‌تواند تا اعماق قلب و روحش خشنود و راضی باشد؟ آیا می‌تواند حوادث زندگی را که بالطبع بالا و پایین و پستی و بلندی و نشیب و فراز دارد، همه را با آغوش باز و گرمی و حرارت استقبال نماید؟ بنابراین قلب سلیم و نیت پاک و صادق و دل نورانی سعادت دنیا را به سعادت آخرت متصل می‌کند، و آدمی را از دایره محدود خودبینی خارج می‌کند، و خالص برای خدا می‌گردد. آن وقت است که از همین مال و جاه و ابزارهای دنیوی خانه آخرت را می‌سازد. پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: چه بهتر از اینکه مال حلال و پاک و در دست آدم صالح و شایسته باشد.

(حلیه‌الاولیاء، ج10، ص5)