عاق دو طرفه(پرسش و پاسخ)
پرسش:
بر اساس آموزه‌های وحیانی آیا عاق والدین تنها نسبت به فرزندان مطرح شده است یا اینکه عاق فرزندان نسبت به والدین هم مورد توجه قرار گرفته است؟
پاسخ:
مفهوم عاق
عاق که جمع آن عقوق است از ماده عقق(عق) و به معنی نافرمانی و سرکشی نسبت به پدر و مادر و بریدن از ایشان می‌باشد.(لسان‌العرب، ج 10، ص 256)
عقوق شامل همه خویشاوندان نیز می‌شود و اختصاص به پدر و مادر ندارد. عاق والدین در مورد فرزندی است که پدر و مادر هر دو یا یکی از آنان از او ناراضی بوده و او را نفرین کرده باشند. عقوق و آزردن پدر و مادر بدترین نوع قطع رحم است، زیرا نزدیک‌ترین ارحام به سبب ولادت تحقق می‌یابد، بنابراین حق پدر و مادر را دوچندان می‌کند. علامه مجلسی در شرح کافی می‌نویسد: عقوق والدین به این است که فرزند، حرمت پدر و مادر را رعایت نکند و بی‌ادبی نماید و آنها را به سبب گرفتاری یا رفتاری برنجاند و آزار و اذیت کند و در چیزهایی که عقلا و شرعا مانعی ندارد از آنها نافرمانی نماید و این عقوق از (بزرگترین) گناهان کبیره است و دلیل بر حرمت آن کتاب و سنت و اجماع خاصه و عامه است. (گناهان کبیره، آیت‌الله شهید عبدالحسین دستغیب، ج1، ص 120)
امام صادق(ع) می‌فرماید: کمترین ناسپاسی نسبت به والدین، گفتن کلمه «اف» (متنفرم) است.
آثار عقوق والدین در دنیا و آخرت
بر اساس روایات مواردی را به عنوان آثار، پیامدها و عواقب عقوق والدین در دنیا و آخرت برشمرده‌اند که اینک به شرح زیر مطرح می‌گردد:
1- موجب خشم خدا و پیغمبر(ص) 2- مانع قبولی نماز 3- سلب توفیق و گره‌انداختن در کارها 4- عدم اجابت دعاها 5- گرفتاری فقر و تنگدستی 6- جوانمرگ شدن 7- سبب گرفتگی زبان هنگام مرگ برای ادای شهادتین 8- مایه حزن و اندوه و عذاب دنیا 9- عدم سخن گفتن خدا با عاق والدین 10- عدم نگاه رحمت خدا به عاق والدین 11- حرام بودن بهشت بر عاق والدین 12- سختی جان دادن و شدت سکرات موت و عذاب قبر.
عاق والدین پس از مرگ
بر اساس برخی روایات عاق والدین اختصاص به زمان زنده بودن پدر و مادر ندارد و پس از مرگ آنها را هم دربر می‌گیرد. همان‌گونه که نیکی به آنها به زمان حیات اختصاص ندارد. امکان دارد کسی در حال حیات والدین با آنها مهربان باشد اما پس از مرگشان عاق شود مانند کسی که پس از مرگ والدین قرض آنها را ادا نمی‌کند و برایشان طلب آمرزش نمی‌کند. همچنین ممکن است فرزندی در دنیا عاق والدین باشد، اما پس از مرگ آنها(به واسطه جبران بدرفتاری‌ها با اعمال و رفتارهای نیک و پسندیده) دیگر عاق نباشد. (الکافی، ج2، ص 163)
امام باقر(ع) می‌فرماید: بنده‌ای که در حیات و زنده بودن پدر و مادرش به حال آنها نیکوکار است، اگر پس از مرگ، آنها را فراموش کند و حقوق و بدهی آنها را ادا نکند و برای آنها طلب رحمت نکند، خداوند او را عاق والدین به شمار می‌آورد. بنده‌ای که در زمان زنده بودن پدر و مادرش به آنها نیکی و احترام و احسان نکرده، عاق والدین می‌باشد، اگر پس از مرگ جبران کند و قرض و بدهی آنها را ادا کند و با دعا و طلب رحمت آنها را یاد کند، خداوند متعال او را نیکوکار، نسبت به پدر و مادرش به شمار می‌آورد و ثبت می‌کند. (اصول کافی، ج 3، ص 238)
روایات زیادی داریم که کسانی که از دنیا می‌روند، از وضع خانواده خود و اعمال خوب و بد آنها آگاهند. از اعمال خوب آنها خوشحال و شاد و از اعمال بد آنها دلگیر می‌شوند، به ویژه در مورد والدین روایت داریم که ارتباط آنها با اعمال فرزندانشان برقرار است. اعمال خوب و بد فرزندان باعث خوشی یا عذاب و ناراحتی آنها در عالم برزخ می‌گردد.
بی‌توجهی فرزندان و فراموش کردن پدر و مادر پس از مرگ آنها و سهل انگاری در پرداخت حقوقی که در دنیا بر گردن آنها بوده و عمدا یا سهوا پرداخت نکرده‌اند، باعث آزردگی و اذیت شدن و ناراحتی آنها می‌گردد. همین به معنای عاق والدین است. برعکس جبران کوتاهی‌ها، بی‌احترامی‌ها و بی‌توجهی‌هایی که نسبت به پدر و مادر در زمان زنده بودنشان روا داشته شده، اما بعدا جبران شده، باعث شادی و خرسندی آنها در عالم برزخ می‌گردد و موجب می‌شود فرزندانی که در زمان زنده بودنشان عاق آنها بودند، در اثر نیکی پس از مرگشان، پدر و مادر از آنها راضی شوند و مورد دعای خیر و لطف آنها قرار بگیرند.
عاق فرزند نسبت به والدین
در روایات وارد شده است که مسئله عاق دوطرفه است و همان‌گونه که والدین می‌توانند فرزندان را به سبب رنجاندن و آزار عاق کنند، فرزندان نیز می‌توانند پدر و مادر را به سبب ظلم و ستمی که به آنها روا می‌دارند مورد عاق قرار دهند.
پیامبر گرامی اسلام می‌فرماید: پدر و مادر را نیز عقوق فرزندان می‌باشد و عاق فرزندان می‌شوند، چنانچه فرزندان عاق پدر و مادر می‌شوند. (الکافی، ج6، ص 48)