در خیانت آرتور اپهام پوپ آمریکایی به ميراث فرهنگي ايران
غارت آثار عتیقه آستان مقدس حضرت معصومه (س) توسط پوپ (پاورقی)
Research@kayhan.ir
تالیف: اصغر حیدری
پوپ برای گردآوری اشیاء هنری به یاری دربار رضاشاه کوشید دست تعدی به حرم شهرهای مقدس قم و مشهد دراز کند. مردم در مشهد هیجان زده شدند و لذا بازدید او از آنجا با شکست مواجه شد. شایعات دزدیهای او به مشهد هم رسیده بود.41
اما وی توانست به کمک وزارت دربار و وزارت معارف پهلوی اول هر آنچه میخواست از عتیقه جات آستانه مقدس حضرت معصومه(س) برای برپایی نمایشگاهی به دست آورد. در دفاتر مراسلات تولیت آستانه مقدسه حضرت معصومه سلام الله علیها با گروههای مختلف از جمله روحانیون و دولتمردان و دوایر حکومتی که طی سالهای 1306 - 1319ش به صورت سواد نوشته شده و در حال حاضر در آستانه حضرت معصومه (س) نگهداری می شود، نامه هایی یافت شده که در بارۀ استفاده از ظروف و وسایل عتیقه موجود در آستانه مقدسه برای برپایی نمایشگاهی به انتخاب و توسط آرتور پوپ میان آستانه مقدسه با وزارت معارف و اوقاف و وزارت دربار نوشته شده اند و در نوع خود اسناد بسیار مهمی محسوب می شوند که روند انتخاب و در اختیار گیری رسمی و آشکاراشیاء عتیقه توسط پوپ را نشان می دهند. وزارت معارف طی نامه ای از آستانه مقدسه فرمان همکاری با پروفسور پوپ و دادن اشیای عتیقه به وی را صادر می کند. جالب است که لیست اجناس موجود در آستانه که به عنوان عتیقه نگهداری می شده نیز بیان شده است. لیست این اجناس در دو نسخه تهیه شده و یک نسخه آن در اختیار وزارت معارف و یک نسخه در اختیار آستانه قرار گرفته است. آنان توجه داشته اند که اجناس را به طور کامل تحویل دهند و تحویل بگیرند. در ضمن مشخصات اجناس با شرح جزئیات کامل، رنگ و جنس و حتی ریشه ها و یا پارگی آنها به طور دقیق ذکر شده است. این اجناس شامل کاشی، فرش های شاه عباسی که بر روی مقبره شاه عباس انداخته می شد و تعدادی پرده زری است. اینکه چه بر سر این اجناس آمده است خدا می داند و گویا به روال مرسوم پوپ بازگردانده نشده اند و چه کسی جرأت داشت که از حکومت رضاخانی توضیحی در این مورد بخواهد؟!
در واقع سواد این نامه ها اسناد متقن دیگری از غارتهای پوپ و تاراج عتیقه های ایرانی به حساب می آیند. در این نامه ها به عتیقه جات آستانه مقدسه اشاره شده که به دستور وزارت معارف به بهانه نمایش در کاخ گلستان به پوپ تحویل داده شده اند و برگشت آنها معلوم نیست. متن نامه های مذکور چنین است:
« سواد مراسله حضرت آقای اعتماد الدوله وزیر معارف در تهران
تهران خدمت حضرت مستطاب اجل اشرف عالی آقای اعتماد الدوله وزیر معارف و اوقاف دامت شوکته
مورخه 15 شهر محرم الحرام 1349 23/3/1309
به عرض اشرف عالی می رساند پیوسته در آستانه مقدسه دعا گویی و ثنا جویی دارد و مقام محترم عالی را مغتنم می شمارد و امید دارم موفقیت کامله در خدمت به دولت و ملت حاصل فرموده باعث آسایش نوع گردد. آقایان ناظر شرعیات و رئیس کل اوقاف که بر حسب (دستور) آن مقام منیع برای ارائه دادن پاره اثاثیه آستانه مقدسه به پروفسور امریکایی آمده بودند، چندی منتظر شدند، پروفسور مزبور مراجعت نکرد لذا آقایان معاودت کردند. ان شاءالله تعالی در اداء وظیفه غفلت نشده و نخواهد شد. از مراقبت در امور آستانه مقدسه به قدر مقدور ساعی هستم. به حسن توجه آن وزارت جلیله اطمینان دارم. ایام شوکت و جلالت برقرار باد. امضاء»
«[76شماره] مورخه 22 محرم الحرام 1349
سواد تلگراف حضرت اشرف آقای وزیر دربار پهلوی
مقام منیع وزارت دربار پهلوی دامت عظمته
امر تلگرافی در خصوص ارائه اشیاء عتیقه آستانه مقدسه به پروفسور پوپ اطاعت خواهد شد. داعی متولی باشی»
« مورخه 22 شهر محرم 49
سواد تلگراف وزارت جلیله معارف
مقام منیع وزارت جلیله معارف و اوقاف دامت شوکته
تلگراف وزارت دربار پهلوی رسید که اشیاء عتیقه آستانه مقدسه را به پروفسور پوپ ارائه داده شود. هنوز ایشان وارد نشده اند. از طرف آن مقام منیع مأمور و نماینده اعزام فرمایید. داعی متولی باشی امضا شده»
« [174شماره] مورخه 3 شهریور ماه 1309
اداره کل اوقاف
سواد مراسله وزارت جلیله معارف و اوقاف دامت شوکته
نمره 1410 ضمیمه 11457
جناب مستطاب آقای متولی باشی آستانه متبرکه حضرت معصومه سلام اللهعلیها
برای اطلاع خاطر جنابعالی اظهار می دارد که آقای مینوئی به اتفاق مسیو گدار[مدیر فرانسوی آثار باستانی ایران] به قم عزیمت می نمایند که اشیاء را انتخاب کنند و لازمه مراقبت را در بستن اشیاء و حفظ آنها معمول دارید. امضا و مهر وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه»
«مورخه 17 شهریور ماه 1309
اداره کل اوقاف
سواد مراسله وزارت جلیله معارف و اوقاف دامت شوکته
نمره 12370/ 1587
صورت جلسه و صورت مشروح اشیاء قم پنج ورقه
جناب مستطاب شریعتمدار آقای متولی باشی سلمه الله
تلگراف جنابعالی در خصوص حمل اشیاء آستانه متبرکه سمت وصول یافت. جواباً اظهار می دارد که اشیاء مزبور توسط مأمورین به مرکز واصل به موجب مراسله نمره 260 اداره محاسبات تومات سلطنتی اشیاء عتیقه محموله از قم در قصر گلستان تسلیم کمسیون مأمورین تحویل اشیاء گردیده و رسید آنها دریافت شده که اکنون صورت جلسه به امضای اعضاء کمسیون و سواد صورت مشروح اشیاء تحویلی برای ضبط دفتر آستانه مقدسه لفاً ارسال می شود. امضا و مهر وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه»
منابع در دفتر روزنامه موجود است