نگاهی به پدیده کم‌فروشی اقلام خوراکی و بهداشتی توسط کارخانه ها حین بسته بندی - بخش نخست
بسته‌های کوچک شده اقلام و قیمت‌های روز‌افزون
گالیا توانگر
می‌برند. آیا برکم فروشی‌های این چنینی نظارتی اعمال می‌کنند؟
یکی از مظاهر تضییع حق‌الناس کم‌فروشی است که می توان گفت در همه زمان‌ها و در همه اصناف و شغل‌ها به نحوی وجود داشته و دارد. ابن عباس می‌گوید: «هنگامی که پیامبر اسلام (ص) وارد مدینه شد بسیاری از مردم سخت آلوده به کم‌فروشی بودند. تا این که سوره «مطففین» نازل شد و بعد از آن مردم کم فروشی را ترک کردند.»
قرآن می‌فرماید: «وای بر کم‌فروشان، آنهایی که وقتی برای خود کیل می‌کنند، حق خود را به طور کامل می‌گیرند، اما هنگامی که می‌خواهند برای دیگران کیل یا وزن کنند، کم می‌گذارند آیا آنها باور ندارند که برانگیخته می‌شوند؟/ آیه 1و2 سوره مطففین.»
از امام باقر(ع) نقل شده است: «هنگامی که علی(ع) در کوفه بود هر روز صبح در بازارهای کوفه می‌آمد و بازار به بازار می‌گشت و در وسط هر بازار خطاب به بازاریان می‌فرمود: ای گروه تجار! از خدا بترسید و از دروغ گفتن، ظلم کردن، ربا خوردن، اجتناب کنید و پیمانه و وزن را به طور کامل بدون کم و کاست بدهید و چیزی از حق مردم کم نگذارید و حتی بیشتر هم بدهید.»
نظارتی وجود ندارد
ظاهرا یک تولیدکننده موادغذایی به تازگی تصمیم گرفته تغییری کوچک در بستهبندی بیسکویت‌های معروف خودش ایجاد کند. چون آب رفتن بیسکویت‌ها بدون اعمال کاهش قیمت انجام شده، به نظر می‌آید هدف اصلی این تغییر کسب سود بیشتر بوده است. تصاویر این بیسکویت‌ها که قد و قواره‌شان آب رفته با برند نام آشنا یک شبه در فضای مجازی دست به دست می‌چرخد.
رضا مهدوی یک مشتری، می‌گوید: «وقتی نظارت سفت و سختی اعمال نمی‌گردد، چه خوب است که کاربران فضای مجازی دست این کم‌فروشان فرصت طلب را رو کنند. خیال می‌کنند اگر نامحسوس از مقدار و اندازه محصول کم کنند، هیچ‌کس متوجه نمی‌شود؟ مشتری‌ها باید کمپین نه به خرید اقلام خوراکی و بهداشتی تشکیل دهند که دارای چنین تقلب‌های آشکاری هستند. صرف این که یک برند نام آشناست، نمی‌تواند مجوز کم‌فروشی اش صادر شود.»
وی ادامه می‌دهد: «بعضی‌ها می گویند بی‌خیال، این که چیزی نیست! چرا این تقلب آشکار را بی‌خیال شویم؟ قبلا بیست عدد در یک بسته بود، بعد شد 16 تا و حالا هر روز یکی از بیسکویت‌ها کم می شود. قیمت مواد غذایی به طور ناجوانمردانه در طی سال های اخیر بالا رفته است. بعضی‌ها می‌خواهند از فضای اقتصادی ایجاد شده کسب سود بیشتری داشته باشند. هر چه می‌کشیم از دست این طماع‌هاست.»
یک فروشنده سوپرمارکت در حالی که به صحبت‌های ما گوش می‌دهد، می‌گوید: «من وقتی تو فروشگاه هستم، سعی می کنم اندازه‌ها رو بررسی کنم که کلاه سرم نرود. شاید کار چیپی باشد، ولی وقتی در سال بالای صدوپنجاه بسته مصرفت باشد، می شود تعداد زیادی بسته بیسکویت و برای کارخانه میلیاردها سود در یک سال.»
کم‌فروشی در بسته‌های کوچک شده
مینا احمدیان یک خانه‌دار در حالی که یه بسته آبنبات قیچی را در دستانش بالا و پایین می‌کند، غرولند کنان می‌گوید: «وا! چقدر سبک‌تر شده است.»
پلاستیک بسته بندی محصول را برمی‌گرداند تا اطلاعات رویش را بخواند، در اطلاعات روی بسته پلاستیکی آبنبات آورده شده:«400 گرم، هفت هزار و پانصد تومان.»
این خانم خانه‌دار برایمان توضیح می‌دهد: «این آبنبات‌ها قبلا در بسته‌های 500 گرمی با قیمت چهار هزار و پانصد تومان عرضه می‌شدند.»
وی با خنده ادامه می دهد: «مگر قیمت آبنبات تولید داخل هم به قیمت دلار ربط دارد؟ تازه دلار هم پایین آمد، اما قیمت اقلام خوراکی -مضاف بر این کم فروشی‌ها- هر روز بالا و بالاتر می‌رود.»
احمدیان در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «من هر روزه در حال خرید خوراکی برای منزل هستم و دستم آمده که تقلب‌های کارخانه‌های موادغذایی چگونه اند؟ اکثرا همین کار را می‌کنند. شما اگر به بطری یک و نیم لیتری نوشابه ... نگاه کنید به وضوح می‌بینید که به اندازه یک لیوان ازش کم کرده‌اند! شیر یارانه همین‌طور، ترد ... هم کوچک شده، پفک ... هم بسیار کم شده، به طوری که در هر بستهبندی آن پنج عدد است که ۲۵۰ تومان می‌فروشند. کلیپ آن هم در شبکه‌های مجازی موجود است. پنیر که دیگر آخر تقلب است؛ هم کم شده و هم شور. ماست هم آبکی شده است. به همین بستهبندی آبنبات نگاه کنید، بازش که می‌کنیم، متوجه می شویم، نصفش هواست. باید به صورت ضرب الاعجلی عکس‌العملی توسط واحدهای نظارتی صورت پذیرد. این نمی‌شود که ما هر روز پول بیشتری بابت اقلام خوراکی بپردازیم، اما محصول را کم و کمتر در بسته‌بندی‌های سایز قبلی دریافت کنیم.»
چشم‌های مشتری کم‌بینا نیست
یک تولید کننده مواد غذایی در حالی که قیافه حق به جانبی گرفته می‌گوید: «مطالبی که اخیراً توسط برخی جریان‌ها، برنامه‌ریزی شده و علیه بزرگ‌ترین و صادق ترین تولید‌کننده‌های محصولات غذایی انجام می‌پذیرد، کذب محض بوده و قطعاً مشتریان محترم نسبت به اهداف مذبوحانه جریان مذکور اشراف دارند.»
اما حقیقتا باید به این تولیدکننده صادق عرض کنیم که آخر چشمان همه مشتری‌ها که کم‌بینا نیست. آیا دیدن با چشم خودمان هم کذب محض است؟
این تولیدکننده مواد غذایی در ادامه می‌گوید: «شما چه می‌دانید ما چطور دست و پا می‌زنیم تا خودمان را سر پا نگه داریم؟»
به هر‌جهت اگر چه تولید کنندگان به ویژه تولیدکنندگان مواد خوراکی و بهداشتی با چالش‌های زیادی بعد از بحران اقتصادی مواجه هستند، اما این دلیل موجهی برای دور زدن بی‌سرو‌صدای قوانین نیست! اگر قبول داریم که همیشه حق با مشتری است، حتم بدانید صدای جماعت یک جایی در می‌آید و گلایه‌ها و شکایت‌ها تیر خلاص را به اعتبار یک برند و شرکت می‌زند.
مبارزه سفت و سخت اعمال می‌شود؟
محمد رضا مرتضوی رئیس کانون صنایع غذایی ایران در ارتباط با مسائل مختلفی که در مورد گرانفروشی یا کم‌فروشی برخی از محصولات غذایی صورت می‌گیرد، توضیح می‌دهد: «در ابتدای امر باید به مقوله افزایش قیمت‌ها که ناشی از وضعیت اقتصادی پیش‌آمده است، توجه داشته باشیم. پس از آن باید بدانیم که در زمان افزایش قیمت‌ها دو اقدام جهت هماهنگی با قدرت خرید مردم وجود دارد.»
وی ادامه می‌دهد: «اقدام اول تولید بسته‌های کوچک غذایی در زمان افزایش قیمت‌ها و کم شدن قدرت خرید مردم است. به همین دلیل تولیدکنندگان با کوچکتر کردن بسته‌های غذایی قیمت را ثابت نگه می‌دارند، اما مکلف هستند وزن واقعی محصولات را روی آن درج کنند و باید بدانیم این اقدام تخلف نیست و در راستای افزایش قیمت‌ها و هماهنگی با قدرت خرید مردم است. اقدام دوم نیز بزرگ‌تر کردن بسته‌های غذایی است که بنده به شخصه با این روش موافق هستم، چرا که در نهایت هزینه‌های بستهبندی را برای مشتری کاهش می‌دهد و برای مصرف کنندگان به صرفه‌تر است.»
رئیس کانون صنایع غذایی ایران درادامه با تاکید بر این که اگر تولید کننده‌ای وزن واقعی محصول را روی آن درج نکند، در خوداظهاری خدعه کرده است، می گوید: «این موضوع تخلفی بزرگ است و به هیچ وجه نباید کیفیت محصول کاهش یابد و یا وزن آن بدون اطلاع به مشتری حذف شود.»
مرتضوی ادامه می دهد: «به هیچ وجه نسبت به کم‌فروشی و گرانفروشی در حوزه مواد غذایی گذشت نمی‌کنیم و تا رفع مشکل و برخورد قضایی اقدام خواهیم کرد. مردم می‌توانند در صورت مشاهده هرگونه کم‌فروشی یا گرانفروشی در بخش غذا آن را به شماره تماس -288888361 که شماره مستقیم رئیس کانون صنایع غذایی اطلاع دهند و بنده به شخصه با توجه به اهمیت مسئله نسبت به آن اقدام خواهم کرد و تا احقاق حقوق مردم کوتاه نخواهیم آمد.»
وی در ادامه با اشاره به این‌که اگر قیمت محصول روی بستهبندی درج شود با توجه به افزایش قیمت‌ها گرانفروشی یا کم‌فروشی صورت نگرفته است، می‌گوید: «برخی از تولید کنندگان معتقدند با توجه به کاهش قدرت خرید مردم بهتر است از بسته‌های کوچک غذایی استفاده کرده و با ثابت نگه داشتن قیمت، وزن آن را کاهش می‌دهند.»
رقابت در تولید، مرده است
مجید صفورایی شاغل در یک شرکت مواد غذایی برایمان می‌گوید: «در سایر کشورها وقتی محصولی مورد استقبال مشتری قرار می‌گیرد، سازنده خود را متعهد به بهبود کیفیت و کمیت محصول می‌بیند تا هم از مصرف‌کننده تشکر کرده باشد، هم سهم خود را در بازار مصرف از دست ندهد؛ به خاطر رقابت شدیدی که بین تولیدکنندگان وجود دارد. این جا برعکس است وقتی فروش محصولی بالا رفت، سازنده کیفیت و کمیت آن را پایین می‌آورد، چون نه نظارتی وجود دارد نه رقابت.»
وی در ادامه می گوید: «من در شرکتی کار می‌کنم که وزن محصول + وزن سلفون را می‌زنند وزن خالص! مدیر تولیدمان می‌گوید؛ درشرکت ما همیشه همین کار را می‌کردیم. افتخار هم می‌کند که 6 میلیون حقوق می‌گیرد. دائما تکرار می‌کند؛ همه شرکت‌ها همین کار را می کنند.
در مورد کیفیت محصول هم خودم خبر دارم که برخی شرکت‌های شیر، شیر برگشتی را پنیر می‌کنند. این‌گونه نه به کیفیت و نه به کمیت محصول اعتمادی نیست.»
بستهبندی
قیمت محصول را گران‌تر کرده است
مسعود فرشی فرید عضو شورای سیاست‌گذاری صنعت چاپ کشور توضیح می دهد: «بستهبندی و چاپ یکی از مقوله های مهم و تاثیر‌گذار در افزایش قیمت نهایی کالاهاست. به خاطر افزایش قیمت پت در صنعت پتروشیمی خیلی از تولیدکنندگان برای بستهبندی محصول خود دچار مشکل شدند و مجبور هستند بهای بسیار بیشتری را در مقایسه با ماه‌‌های گذشته پرداخت کنند.»
وی ادامه می‌دهد: «اکنون که آب معدنی 1000 تومان شده 80 درصد هزینه آن بستهبندی و چاپ است. در برخی از برندها که آب مقطر محسوب می‌شود، هزینه تولید کمتر و هزینه چاپ و بستهبندی بین 85 تا 90 درصد است؛ لذا این اعداد نشان می‌دهد که هزینه چاپ و بستهبندی تا چقدر می‌تواند بر قیمت کالاها اثر بگذارد و باعث گرانی شود؟
وی خاطرنشان می‌کند: «اگر در زمینه صنعت چاپ و بستهبندی راهکارهایی برای جلوگیری از افزایش قیمت مطرح و اجرایی شود، می‌توان قیمت‌ها را کنترل کرد و در این میان خانوارها با وضعیت بهتری می‌توانند زندگی خود را اداره کنند.»