ضرورت بررسی زمینهها و اهداف جنگ نرم در عصر ارتباطات - بخش دوم
ابزارهای راهبردی دشمن در جنگ نرم
جنگ نرم را میتوان آخرین حلقه از سلسله راهبردهای نظام سلطه برای تغییر حکومتهای ناهماهنگ با منافعشان به ویژه در کشورهای جهان سوم دانست. حلقههای پیشین این سلسله را میتوان دکترینهایی همچون براندازی و ضد براندازی، شورشگری و ضد شورشگری و جنگ کم شدت نام برد.
پس از انقلاب اسلامی و به خطر افتادن موقعیت استکبار جهانی و در رأس آن آمریکا، دشمنان اسلام به روشهای مختلف سعی در مبارزه و براندازی نظام اسلامی داشتهاند، دشمن که در منطقه و جهان اسلام منافع خود را از دست رفته میدید، برنامه مبارزاتی خود را در سطح وسیع پایهریزی و ابتدا از موضع جنگ سخت وارد شد و جبهههای مختلف داخلی و خارجی از قبیل مبارزه مسلحانه منافقین، ترور شخصیتهای ممتاز انقلاب، حمله نظامی مستقیم به طبس و جنگ تحمیلی علیه ملت ایران گشوده شد اما مردم شریف ایران با عنایت الهی و با دست خالی دشمن را از سرزمین بیرون کردند و با مقاومت قهرمانانه شکست را به آنها تحمیل کردند.
تهدیدات قدرت نرم
پس از مقاومت قهرمانانه ملت ایران در طول 8 سال دفاع مقدس، دشمنان که با پذیرش خفت و ذلت از مرزهای جمهوری اسلامی عقبنشینی کردند تلاش نمودند که با ترفندهای جدید از مرزهای فرهنگی کشور وارد شوند و به جنگ دیپلماتیک، تهاجم فرهنگی و تهدید از طریق قدرت نرم بپردازند، به همین دلیل جنگ رسانهای و عملیات روانی را تقویت کردند. در تهدید نرم از روش القاء و اقناعسازی بهرهگیری میشود در حالی که در تهدید سخت، هدف تأثیرگذاری بر انتخابها، فرآیند تصمیمگیری و الگوهای رفتاری حریف و در نهایت سلب هویتهای فرهنگی است. تهدیدات نرم، پیچیده و محصول پردازش ذهنی نخبگان بوده و اندازهگیری آن مشکل است، در حالی که تهدیدات سخت، عینی، واقعی و محسوس است و میتوان آن را با ارائه برخی از معیارها، اندازهگیری کرد.
یک استاد دانشگاه در این باره میگوید: «ایران در منطقه غرب آسیا یک کشور منحصر به فرد است، از نظر زبان، مذهب، ملیت و هویت، ایران شبیه هیچ یک از کشورهای منطقه نیست بنابراین همین خصوصیت ممتاز بودن و منحصر به فرد بودن باعث شده که کشورهای دیگر منطقه و البته کشورهای فرامنطقهای نیز به موقعیت ویژه و جایگاه ژئوپلتیک ایران با دیده حسرت نگاه کنند و درصدد دشمنی با این کشور برآیند.»
وی اضافه میکند: «آنچه این کشورها را به ترس از ایران واداشته ماهیت فرهنگی و ارزشی انقلاب اسلامی است که طی 40 سال گذشته میان مردم و ملتهای منطقه رسوخ کرده و حکمرانان مستبد این کشورها و حامیان غربی آنها را نگران کرده است. به همین دلیل به جرأت میتوان گفت که هیچ کشوری در منطقه و حتی در جهان به اندازه ایران تحت فشار و ظلم قدرتهای جهانی قرار نداشته است و با امکانات مادی و فرهنگی سعی در مقابله با نظام جمهوری اسلامی ایران دارند.»
«سید مصطفی ایراننژاد» کارشناس ارشد روابط بینالملل در گفتوگو با گزارشگر کیهان به مسئله مهم تقابل غرب با ایران اشاره میکند و میگوید: «پس از پیروزی انقلاب اسلامی به دلیل عدم درک غرب، به ویژه آمریکا از ماهیت مردمی و اسلامی انقلاب، مبارزه بیامانی با کشورمان آغاز شد. مبارزه نه فقط برای جلوگیری از ایفای نقش طبیعی ایران، بلکه علیه موجودیت جمهوری اسلامی ایران صورت گرفت و دشمن به دلیل شکست در جنگ سخت علیه ایران تلاش نمود که از ابزارها و شیوههای مختلف جنگ نرم از جمله دیپلماسی عمومی، جنگ روانی و تهاجم فرهنگی و اندیشهای استفاده نماید، در حالی که مردم فهیم و هوشیار ما ثابت نمودند که با تکیه بر اعتقادات دینی و مذهبی خود، با وحدت و انسجام با هرگونه تهدید و جنگی چه در عرصه نظامی و سخت و چه در عرصه فرهنگی و قدرت نرم مقابله خواهند کرد و اجازه نمیدهند که دشمنان این مرز و بوم به اهداف استکباری خود برسند.»
اشکال مختلف جنگ نرم
جنگ نرم با اشکال گوناگونی همچون جنگ روانی، جنگ رایانهای، جنگ اینترنتی و راهاندازی شبکههای رادیویی و تلویزیونی اجرا میشود، در واقع جنگ نرم ابعاد گستردهای دارد که شناخت اشکال مختلف آن برای مقابله با دشمن ضروری است.
بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران معتقدند تلفات و خسارات جنگهای اینترنتی و سایبری نه تنها کمتر از جنگهای کلاسیک نیست بلکه در بسیاری از موارد بیشتر نیز هست.
«داوود شجاعی» کارشناس ارشد روابط بینالملل در گفتوگو با گزارشگر کیهان به جنگهای سایبری و اینترنتی اشاره میکند و میگوید: «تهدیدات و حملاتی که امروزه از طریق محیط الکترونیکی، فضای مجازی و اینترنتی و قدرت نرم متوجه کشورها شده است تبدیل به یکی از معضلات امنیتی همه کشورهای جهان شده است.»
وی اضافه میکند: «در جنگهای سایبری، زیرساختهای دیجیتالی، زیرساختهای مالی و بانکی، کنترل ترافیک شهری، رسانههای الکترونیک، زیرساختهای الکترونیک مربوط به انتقال آب و برق و... که دارایی مالی یک کشور محسوب میشوند هدف قرار میگیرند.»
به گفته این کارشناس، هرچند در تهدیدات سایبری و جنگهای اینترنتی از قتلعام، خونریزی، ویرانی، تخریب و خرابیهای جنگ کلاسیک خبری نیست اما در این جنگ هم ممکن است سامانههای اطلاعاتی، شبکههای اینترنتی و سیستمهایی از بین برود که مستقیما با جان انسانها در ارتباط است و با منافع ملی کشورها ارتباط پیدا میکند، به همین دلیل در بسیاری از کشورها، نهادها، سازمانها و ارگانهایی در نظر گرفته شدهاند که مسئولیت مقابله با تهدیدهای سایبری را به عهده دارند و نقش مهمی در تامین امنیت ملی بازی میکنند.
ابزارهای جنگ نرم
از آنجا که راهاندازی جنگ نرم با اهداف متفاوت و علیه افراد مختلف صورت میگیرد به همان نسبت گروههای مختلف با ابزارها و روشهای خاصی مورد هدف قرار میگیرند. اما به طور کلی میتوان گفت که عمده هدف راهاندازان جنگ نرم مقابله با رهبران، نخبگان و آحاد مردم هستند.
«مریم معماری» کارشناس تاریخ در این باره میگوید: «همه افراد جامعه میتوانند به عنوان هدف راهاندازان جنگ نرم قرار بگیرند و این مسئله بستگی به این دارد که برای بانیان جنگ نرم چه اهدافی بیشتر اهمیت دارد. اما با توجه به اینکه در جنگ نرم از ابزارهای رسانهای، فرهنگی و علمی استفاده میشود پوشش آن برای طبقات مختلف بیشتر و متفاوتتر است.
به طور مثال در جنگ رسانهای عموم جامعه هدف قرار میگیرند و در این حالت ممکن است گسترش یک شایعه و یک دروغ افکار عمومی را کاملا مخدوش و منحرف کند و به سمت و سویی که بانیان جنگ نرم میخواهند هدایت نماید.»
وی اضافه میکند: «رسانهها شامل رادیو، تلویزیون و مطبوعات، عرصههای هنر شامل سینما، تئاتر، نقاشی، گرافیک و موسیقی در زمره ابزارهای جنگ نرم به شمار میآیند.»
دکتر «حمید ضیاییپرور» مدیرکل دفتر مطالعات و برنامهریزی رسانهها نیز در این باره میگوید: «جنگ نرم نوعی جدید از جنگ است که در آن به جای استفاده از زور و سلاح و قدرت نظامی از ابزارها و تکنیکهای غیرخشونتآمیز در تقابل با رقیب یا دشمن برای برتریجویی و یا کسب منافع ملی استفاده میشود. جنگهای رسانهای، جنگهای رایانهای، جنگ الکترونیک، جنگ روانی، جنگ اطلاعاتی و جنگ سایبری از جمله مصادیق جنگ نرم هستند.»
وی اضافه میکند: «در جنگ نرم سایبری از فناوریهایی نظیر، اینترنت، ایمیل، وبلاگ، وبسایت و شبکههای اجتماعی و تکنیکهایی مانند هک و نفوذ، خرابکاری و اختلال در پایگاههای اطلاعرسانی استفاده میشود و در این جنگ هدف غلبه و برتریجویی بر رقیب و تغییر مواضع رقیب، استحاله، فروپاشی و تغییر حکومت در کشور مورد نظر است.» این مدرس و عضو هیئت علمی دانشگاه همچنین خاطر نشان میکند: «رسانهها در عصر اطلاعات مهمترین نقش را در پوشش خبری رخدادها و تاثیرگذاری بر افکارعمومی ایفا میکنند. انواع رسانههای مکتوب، صوتی و تصویری، اینترنتی و دیجیتالی میتواند بر نوع شکلگیری افکارعمومی موثر بوده و روندهای سیاسی و اجتماعی هر جامعه را به سمت و سوی خاص هدایت کند. رسانههای اینترنتی با ظرفیتهای خاص خود این قابلیت را دارند که در فضای سایبر به منبعی برای تهدید امنیت ملی کشورها تبدیل شوند.»
«داوود شجاعی» کارشناس مسائل بینالمللی درباره تاکتیکهای جنگ نرم برای گزارشگر کیهان سخن میگوید و اضافه می کند که در جنگ نرم علاوه بر ابزارهای مختلف رسانهای، فرهنگی و علمی از تاکتیکهایی نظیر برچسبزدن، شایعهسازی، دروغگویی، کلیگویی، ارائه پیشگوییهای فاجعهآمیز و انتقال انرژیهای منفی نیز استفاده میشود.»
وی تاکید میکند: «در جنگ نرم دشمنان از هر ابزار و روشی برای رسیدن به مقصود خود استفاده میکنند و تمام هدفشان ایجاد ترس و وحشت، نگرانی، تضعیف روحیه، ترور شخصیت و القائاتی است که مستقیما افکارعمومی را هدفگیری کند و به آنها ضربه بزند تا به راحتی فرهنگ وارداتی، تهاجمی و اهداف خود را در آن جامعه رواج دهند و خود را توانا و مقتدر نشان دهند. در حالی که این تصور خام و خیال واهی هیچگاه نتیجه نخواهد داد و ملت مسلمانی همچون ایران که آزمایش خود را در عرصههای سخت و نبردهای طاقتفرسا نشان داده و ثابت کرده که با اتکا به اسلام هیچگاه میدان نبرد را به دشمن واگذار نخواهد کرد و همیشه پیروز و سربلند خواهد بود.
دشمنشناسی از دیدگاه اسلام
«واعدوا لهم ما استطعتم من قوه و من رباط الخیل...
هر نیرویی در قدرت دارید برای مقابله با دشمنان آماده سازید و اسبهای ورزیده برای میدان نبرد تا به وسیله آن، دشمن خدا و دشمن خویش را بترسانید و همچنین گروه دیگری غیر از اینها را که شما نمیشناسید ولی خدا آنها را میشناسد و هرچه در راه خدا و تقویت بنیه دفاعی اسلام انفاق کنید به طور کامل به شما بازگردانده میشود و به شما ستم نخواهد شد.»
(آیه 60 سوره انفال)
دشمنشناسی از دیدگاه اسلام اهمیت بسیاری دارد چنان که واژه «عدو» به معنای دشمن بارها در قرآن کریم آمده و در آیات مختلف دشمنان مسلمانان و فعالیتهای آنان علیه مسلمانان شناسانده شده است.
در کتاب حجتالاسلام والمسلمین حسین جوشقانی مدرس حوزه علمیه با عنوان «جنگ نرم از دیدگاه قرآن» بر اهمیت ایمان و اعتقاد به باورهای دینی برای مقابله با جنگ نرم تاکید شده و آمده است که هرگاه پایبندی فکری قلبی و عملی آحاد جامعه و امت به باورهای دینی محکم باشد هیچ قدرتی از قدرتهای سخت و نرم شیاطین جن و انس این امت را نمیتواند زمینگیر کند و هرگاه روحیه فداکاری، ایثار، جهاد و شهادتطلبی و بذل جان، مال و آبرو برای یک ملت افتخار باشد هیچ قدرتی به حصن حصین این امت پولادین نمیتواند نفوذ کند. خطر جدی وقتی است که دشمن بتواند با راهبرد تهدید (عملی و انفعالی) تبلیغ (اسلامهراسی، دینهراسی، ایرانهراسی) ایجاد اختلاف و تفرقه (شیعه و سنی، چپ و راست، مذهبی و غیرمذهبی) تضعیف، تخریب (اخلاقی و ترویج فساد)، تحریف باورها و اعتقادات و با شیوه و روش القای شبهات و ترویج شهوات بر این باورهای اساسی خدشهای وارد کند و این قدرتهای نرم را از درون متزلزل نماید.