محمدعلی میرزایی

آغاز سی و ششمین جشنواره فیلم فجر، به عنوان بزرگ‌ترین رویداد سینمایی ایران، فرصتی است برای آسیب شناسی این‌گونه جشنواره‌ها. به ویژه اینکه جشنواره فیلم فجر هر سال به شیوه‌ای متفاوت و با تغییرات گسترده نسبت به دوره قبل برگزار می‌شود و این ناشی از نحوه عملکرد مدیران این جشنواره‌هاست. به همین مناسبت با سه فعال در عرصه سینما گفت وگو کردیم:

جشنواره‌های سینمایی
 با اهداف انقلاب فاصله گرفتند
حامد حقیقت فعال فرهنگی در ارزیابی جشنواره‌های سینمایی می‌گوید: جشنواره‌ها در همه جای دنیا در حقیقت به نوعی پیشانی  و  ویترین فرهنگ و هنر آن کشور محسوب می‌شوند، لذا اولین سوال این است که جشنواره‌های سینمایی ما آیا واجد چنین خصوصیتی هستند؟ آیا انعکاس‌دهنده همه حقایق و واقعیت‌های مردم و کشور هستند؟ از دیگر آسیب‌های جشنواره‌های سینمایی و هنری ما این است که غالبا به آنها نگاه تشریفاتی و در حد یک جشن و یا سرگرمی صورت می‌پذیرد. مطالبات شهرستان‌ها که بخش اعظم واقعیت‌های این کشورند، معمولا در جشنواره‌ها لحاظ نمی‌گردد و یا به طور کامل حق آنان ادا نمی‌شود. کشف و شکوفایی استعداد هنرمندان شهرستانی و تولیدات آنها باید از اولویت‌های جشنواره‌های سینمایی به شمار رود.
وی می‌افزاید: مشکل اساسی جشنواره‌های هنری و سینمایی، دولتی بودن آنهاست. زیرا با تغییر دولت‌ها و مسئولان فرهنگی کشور، به یک‌باره رویکردهای فرهنگی و سینمایی هم تغییر می‌کند، بدون آن‌که بررسی شود که آیا واقعیت‌های کشور هم تغییر کرده و یا اولویت‌های مردم هم جابه جا شده‌اند؟ تردیدی نیست که وقتی سیاست‌گذاری جشنواره‌ها توسط دولت‌ها جا به جا می‌شود، شائبه سیاسی بودن جشنواره‌ها و سیاست‌ها هم پررنگ‌تر می‌شود. مسئله دیگر هزینه‌های گزاف جشنواره‌ها در شرایطی بر پیکر ملت و بیت‌المال سنگینی می‌کند که در خیلی از نقاط دنیا این چنین نیست. جشنواره‌ها در خیلی از کشورها معمولا محل کسب و کار اقتصادی هم هستند ولی در ایران هزینه همه جشنواره‌های سینمایی و هنری از جیب ملت پرداخت می‌شود بدون آن‌که خروجی‌های آن مورد ارزیابی قرار گیرد. مشکل اساسی در آسیب‌شناسی جشنواره‌های سینمایی این است که برگزارکنندگان جشنواره‌ها معمولا هدف خود را مشخص نمی‌کنند تا بر پایه آن هدف ، جشنواره مذکور را مورد آسیب شناسی و ارزیابی قرار داد تا روشن شود که خروجی آن جشنواره و نقطه ثقل آن تا چه میزان بر اهداف اولیه جشنواره منطبق بوده است.
این کارشناس تصریح می‌کند: مسئله مهم دیگر بحث داوری‌ها و دانش داوران است. مشکلی که همیشه و در همه جشنواره‌ها پای ثابت گلایه هنرمندان بوده است. آیا نمی‌توان این موضوع را به طور ریشه‌ای حل کرد؟ در همه عرصه‌های مدیریتی، به دانش و آگاهی مدیران نیازمندیم اما در مدیریت جشنواره‌ها و داوری‌ها و شورای سیاست‌گذاری آنها غالبا با فقدان دانش کافی روبه رو هستیم. دانشی که بر پایه آن ، داوران و متولیان جشنواره بتوانند برای به روز کردن تخصص خود تلاش کنند.
این فعال سینمایی فاصله داشتن جشنواره‌ها با مبانی فرهنگ انقلابی را یک خلاء می‌داند و توضیح می‌دهد: تردیدی نیست که جشنواره‌های سینمایی ما در حال حاضر نه تنها با ایده‌آل‌های سال‌های اولیه انقلاب بلکه با اهداف سال‌های ابتدایی برگزاری خودشان هم فاصله گرفته‌اند. مهم‌ترین دلیل این اتفاق آن است که مسئله فرهنگ و هنر جزو دغدغه‌های مسئولان نیست. مسئولان ما غالبا ماهیت فرهنگی انقلاب را از یاد برده‌اند و همین مسئله موجب شده که ما با اهداف و ایده‌آل‌های فرهنگی انقلاب فاصله بگیریم. این فاصله در واقع، فاصله گرفتن از ایده‌آل‌های انقلاب نیست بلکه به نوعی فاصله گرفتن از خواسته‌ها و ارزش‌های مردمی است که به خاطر آن انقلاب کردند.
حقیقت اظهار می‌کند: امروزه و در کمال ناباوری می‌بینیم وضعیت به گونه‌ای شده که هر فردی اگر بخواهد ارزش‌های انقلاب را در سینمای کشور ترویج کند، در حاشیه قرار می‌گیرد و به تبع آن در جشنواره‌ها هم مورد بی‌مهری و یا کم توجهی واقع می‌شود. به عبارت دیگر بی‌توجهی برخی از متولیان فرهنگی کشور به سینمای انقلابی دامن جشنواره‌های سینمایی را هم گرفته است. آیا چنین جشنواره‌هایی می‌توانند گفتمان و مبانی فرهنگی انقلاب را نهادینه سازند؟ آیا می‌توانند کمبود‌های واقعی و خلا فرهنگی - اجتماعی جامعه خود را پوشش دهند؟
وی در پایان تأکید می‌کند: اهمیت و کاربرد جشنواره‌ها به طور کلی قابل انکار نیست ولی آنچه اکنون در جشنواره‌های سینمایی مشاهده می‌شود، در حقیقت به نوعی دور کردن هنرمندان ارزشی و انقلابی و معتقد از میادین فیلم سازی و باز کردن راه برای همه کسانی که به نوعی به هویت غیر دینی و اهداف فرهنگی غرب می‌اندیشند.
جشنواره‌ها
به دنبال تولید اثر هنری نیستند!
محمد کوچک دبیر هفتمین دوره جایزه سینمایی ققنوس هم درخصوص آسیب‌شناسی جشنواره‌های سینمایی می‌گوید: متاسفانه ما یک سری تفاوت‌هایی را با بعضی از جشنواره‌های اثرگذار در سطح جهان داریم و بعضی از جشنواره‌ها هم دیده می‌شود که به صورت قارچ گونه می‌آیند و ناخودآگاه از فضای سینما طرد می‌شوند. اما بعضی از جشنواره‌های سینمایی مانند جشنواره فیلم فجر هم هستند که روند کاهش اثرگذاری در آنها دیده می‌شود که متاسفانه برگرفته از بعضی اتفاقاتی است که در طول سال می‌توان با آن روبه رو شد. به طور مثال بعد از 39 سال فیلمسازان ما به این جمع‌بندی برسند که فیلم خود را برای فروش خوب برای جشنواره فجر مهیا نکنند. این مسئله اثبات‌کننده آن است که جشنواره فجر اثرگذاری مثبتی نداشته است. این یک مسئله مدیریتی است. به نظرم هنرمندان و مردم را نمی‌توان مقصر اصلی دانست. چون هنرمند به دنبال دیده شدن آثار خود است و مخاطب هم برای او جذابیت دارد. مقصر این مسئله، تصمیم گیرندگان جشنواره‌ها هستند که برنامه و سازکار مشخصی ندارند.
این فعال سینمایی توضیح می‌دهد: رهبر معظم انقلاب مطالبات خود را نسبت به هنر و سینما بارها بیان کرده‌اند؛ یکی از نکات جدی که حضرت آقا متذکر شده‌اند تولید اثر هنری بوده است. متاسفانه اغلب جشنواره‌های سینمایی ما تأثیرگذاری پایینی در زمینه جریان‌سازی تولید آثار متناسب با نیازهای فرهنگی جامعه دارند.
جشنواره‌ها
آینه تمام نمای انقلاب نیستند
قربانعلی طاهری‌فر، فیلمساز جوان اهل ارومیه که با فیلم‌های کوتاه و مستند خود بسیاری از جشنواره‌های سینمایی را تجربه کرده نیز در این باره می‌گوید: بیشتر جشنواره‌های سینمایی ما در چارچوب نظام فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در حال برگزاری هستند اما آینه تمام نمای انقلاب نیستند.
وی اظهار می‌کند: از یک طرف سیاستگذاری فرهنگی طوری تنظیم می‌شود که حضور شاخص‌های انقلاب در فیلم‌ها و آثار فرهنگی کم رنگ می‌شود و هنرمند نیز در سیطره این سیاست‌های فرهنگی از پیش تعیین شده قرار می‌گیرد. هنرمندان مستقلی هم که قصد این را داشته باشند برخلاف جهت جشنواره‌ها حرکت کنند محدود هستند. هنرمند انقلابی وظیفه خود را در هر محیطی انجام می‌دهد به این علت که برای خود یک رسالتی را قائل است اما هنرمندی که توجهی به این مطلب ندارد الگوبرداری غلطی انجام می‌دهد.
طاهری‌فر می‌گوید: خروجی جشنواره‌ها نشان‌دهنده این موضوع است که در حوزه فرهنگی و اعتقادی کم کاری می‌شود. فقط امیدوار هستیم که به همت خود سینماگران، سینمای انقلاب تقویت شود و ضعف‌های مسئولین فرهنگی هنری را جبران کند. بنده معتقد هستم که هر سینماگر انقلابی در هر نقطه‌ای از این کشور اگر احساس رسالت می‌کند باید به کمک سینمای این مرز و بوم کمک کند.