سنت تأثیرگذاری اعمال در نظام آفرینش (پرسش و پاسخ)
پرسش:
آیا اعمال و رفتار انسان‌ها اعم از خوب یا بد در نظام تکوین و آفرینش تأثیرگذار است یا خیر؟
پاسخ:
شکی نیست که اعمال و رفتار انسان‌ها چه خوب و فضیلت باشد یا بد و رذیلت در روح و روان انسان به لحاظ فردی و اجتماعی از یک سو به شکل خاص و از طرف دیگر در عالم تکوین و آفرینش به نحو عام تأثیرگذار است. این معنا که در آموزه‌های وحیانی به عنوان یک سنت لایتغیر مطرح شده به صراحت تأکید می‌کند که اگر مردمی که در شهرها و آبادی‌ها زندگی می‌کنند ایمان می‌آوردند و تقوا پیشه می‌کردند، برکاتی از آسمان و زمین را بر آنها می‌گشودیم. ولی آنها (حقایق را) تکذیب کردند، ما هم آنان را به کیفر اعمالشان مجازات کردیم (اعراف - 96) همچنین در بعد منفی و آثار سلبی رفتار انسان در سوره روم آیه 41 قرآن کریم تصریح می‌کند که به خاطر دستاوردهای (بد) مردم فساد در خشکی و دریا ظاهر شده است. و یا در سوره شوری آیه 30 خدای متعال می‌فرماید: هر مصیبتی به شما برسد به سبب دستاوردهای خود شماست.
مصادیق برکات آسمان و زمین
در مورد مصادیق برکات آسمان و زمین نظریه‌های مختلفی ابراز شده است. بعضی برکات آسمان را باران، برف، سرما و گرمای مناسب، به موقع و کافی و برکات زمین را روییدنی‌های بسیار، میوه فراوان. امنیت راه‌ها و شهرها و مانند آن شمرده‌اند (المیزان، ج 8، ص 201).
بعضی دیگر اجابت دعاها را برکات آسمان و حل مشکلات زندگی را برکات زمین دانسته‌اند (مجمع البیان، ج 3 و 4، ص 698)
و بعضی نیز احتمال داده‌اند برکات آسمان نعمتهای معنوی و برکات زمین نعمتهای مادی باشد (تفسیر نمونه، ج 6، ص 266).
سنت‌های اجتماعی
آیات فوق به یکی از سنت‌های جاری اجتماعی در نظام آفرینش تصریح دارد. سنت «برکت‌زایی ایمان و تقوای عمومی» در مورد اعمال صالحه و مثبت و سنت «فسادآوری و مصیبت‌زایی» در مورد اعمال رذیله و منفی. که در خصوص سنت برکت‌زایی خداوند درهای برکت آسمان و زمین را بر مردم خواهد گشود و نعمتها را از بالا و پایین به آنها خواهد رساند، اما در نقطه مقابل سنت فسادآوری یعنی عواملی همچون کفر، شرک، نفاق، ظلم و گناهان فسادآور و مصیبت‌بار است و موجبات گسترش فساد در جامعه و خشکی و دریا خواهد شد.
مرحوم علامه طباطبایی در تبیین این سنت می‌فرماید:
«به طور کلی همه اجزای عالم مانند اعضای یک بدن، به یکدیگر متصل و مرتبط است، به طوری که صحت و سقم و انحراف و استقامت یک عضو در صدور افعال از سایر اعضا تأثیر داشته و این تفاعل درخواص و آثار در همه اجزا و اطراف آن جریان دارد و به بیان قرآن شریف تمامی این اجزا به سوی خدای سبحان و هدفی که برای آنها مقدر شده در حرکتند. انحراف و اختلاف حرکت یک جزء از اجزای آن، مخصوصاً اگر از اعضای برجسته باشد در سایر اجزا به طور نمایان اثر سوء می‌گذارد و (در نتیجه قانون عمل و عکس‌العمل) آثاری هم که سایر اجزای این عالم در این جزء دارند فاسد می‌شود و خلاصه فسادی که از جزء مزبور به سایر اجزا راه یافته بود به خودش برمی‌گردد، بنابراین اگر امتی از راه فطرت (که نظام آفرینش بر آن اساس استوار است) منحرف گردد، اسباب طبیعی محیط بر او هم مختل شده و آثار سوء این اختلال به خود آن امت برمی‌گردد و خلاصه دود کجروی‌هایش به چشم خودش می‌رود همچنان که اگر امتی بر مسیر فطرت استوار بماند و یا بعد از انحراف به این مسیر بازگردد، اسباب طبیعی محیط براو هم به اعتدال فطری باز می‌گردد، و در نتیجه این اعتدال، صلاح و برکت نصیب آنان می‌گردد.
آیا اعمال و رفتار انسان‌ها اعم از خوب یا بد در نظام تکوین و آفرینش تأثیرگذار است یا خیر؟
پاسخ:
شکی نیست که اعمال و رفتار انسان‌ها چه خوب و فضیلت باشد یا بد و رذیلت در روح و روان انسان به لحاظ فردی و اجتماعی از یک سو به شکل خاص و از طرف دیگر در عالم تکوین و آفرینش به نحو عام تأثیرگذار است. این معنا که در آموزه‌های وحیانی به عنوان یک سنت لایتغیر مطرح شده به صراحت تأکید می‌کند که اگر مردمی که در شهرها و آبادی‌ها زندگی می‌کنند ایمان می‌آوردند و تقوا پیشه می‌کردند، برکاتی از آسمان و زمین را بر آنها می‌گشودیم. ولی آنها (حقایق را) تکذیب کردند، ما هم آنان را به کیفر اعمالشان مجازات کردیم (اعراف - 96) همچنین در بعد منفی و آثار سلبی رفتار انسان در سوره روم آیه 41 قرآن کریم تصریح می‌کند که به خاطر دستاوردهای (بد) مردم فساد در خشکی و دریا ظاهر شده است. و یا در سوره شوری آیه 30 خدای متعال می‌فرماید: هر مصیبتی به شما برسد به سبب دستاوردهای خود شماست.
مصادیق برکات آسمان و زمین
در مورد مصادیق برکات آسمان و زمین نظریه‌های مختلفی ابراز شده است. بعضی برکات آسمان را باران، برف، سرما و گرمای مناسب، به موقع و کافی و برکات زمین را روییدنی‌های بسیار، میوه فراوان. امنیت راه‌ها و شهرها و مانند آن شمرده‌اند (المیزان، ج 8، ص 201).
بعضی دیگر اجابت دعاها را برکات آسمان و حل مشکلات زندگی را برکات زمین دانسته‌اند (مجمع البیان، ج 3 و 4، ص 698)
و بعضی نیز احتمال داده‌اند برکات آسمان نعمتهای معنوی و برکات زمین نعمتهای مادی باشد (تفسیر نمونه، ج 6، ص 266).
سنت‌های اجتماعی
آیات فوق به یکی از سنت‌های جاری اجتماعی در نظام آفرینش تصریح دارد. سنت «برکت‌زایی ایمان و تقوای عمومی» در مورد اعمال صالحه و مثبت و سنت «فسادآوری و مصیبت‌زایی» در مورد اعمال رذیله و منفی. که در خصوص سنت برکت‌زایی خداوند درهای برکت آسمان و زمین را بر مردم خواهد گشود و نعمتها را از بالا و پایین به آنها خواهد رساند، اما در نقطه مقابل سنت فسادآوری یعنی عواملی همچون کفر، شرک، نفاق، ظلم و گناهان فسادآور و مصیبت‌بار است و موجبات گسترش فساد در جامعه و خشکی و دریا خواهد شد.
مرحوم علامه طباطبایی در تبیین این سنت می‌فرماید:
«به طور کلی همه اجزای عالم مانند اعضای یک بدن، به یکدیگر متصل و مرتبط است، به طوری که صحت و سقم و انحراف و استقامت یک عضو در صدور افعال از سایر اعضا تأثیر داشته و این تفاعل درخواص و آثار در همه اجزا و اطراف آن جریان دارد و به بیان قرآن شریف تمامی این اجزا به سوی خدای سبحان و هدفی که برای آنها مقدر شده در حرکتند. انحراف و اختلاف حرکت یک جزء از اجزای آن، مخصوصاً اگر از اعضای برجسته باشد در سایر اجزا به طور نمایان اثر سوء می‌گذارد و (در نتیجه قانون عمل و عکس‌العمل) آثاری هم که سایر اجزای این عالم در این جزء دارند فاسد می‌شود و خلاصه فسادی که از جزء مزبور به سایر اجزا راه یافته بود به خودش برمی‌گردد، بنابراین اگر امتی از راه فطرت (که نظام آفرینش بر آن اساس استوار است) منحرف گردد، اسباب طبیعی محیط بر او هم مختل شده و آثار سوء این اختلال به خود آن امت برمی‌گردد و خلاصه دود کجروی‌هایش به چشم خودش می‌رود همچنان که اگر امتی بر مسیر فطرت استوار بماند و یا بعد از انحراف به این مسیر بازگردد، اسباب طبیعی محیط براو هم به اعتدال فطری باز می‌گردد، و در نتیجه این اعتدال، صلاح و برکت نصیب آنان می‌گردد.