به‌کارگیری یکپارچه ظرفیت‌های آموزشی، تربیتی و رسانه‌ای کشور در جهت تحکیم بنیان خانواده(بخش دوم)
ترویج سبک زندگی ایرانی-اسلامی در رسانه بومی
- رسانه‌ها می‌توانند مشکلات روز خانواده‌ها را مطابق برنامه‌هایی بیان کنند که اثرگذاری بسیار زیادی در تحکیم خانواده‌ها داشته باشد.
- رسانه‌ها باید با فرهنگ و آداب و رسوم مردم حرکت کنند و تمامی قشرهای جامعه را حتی در دورترین نقاط جامعه تحت پوشش خود قرار دهند و مردم را از مزایای آن بهره‌مند سازند.
- شبکه‌های تلویزیون باید مطابق با فرهنگ ملی و بومی خود برنامه تولید کنند.
آنچه در بالا ذکر شده پاره‌ای از نظرات کارشناسان، اصحاب رسانه و مردم درباره نقش رسانه در تحکیم و تضعیف خانواده است.
بنابراین رسانه اعم از مکتوب و تصویری می‌تواند بی‌آنکه هزینه‌ای بر دوش خانوار بگذارد، آموزش‌های مفید و موثری برای اقشار مختلف جامعه داشته باشد و آرام آرام این تلاش رسانه به بهبود سبک زندگی بینجامد.
مقام معظم رهبری امام خامنه‌ای نیز کارکردهای رسانه را در تحکیم بنیان خانواده نادیده نگرفته‌اند و به روشنی در بند پنج اصل سیاست‌های کلی خانواده به آن اشاره داشته‌اند: «به‌کارگیری یکپارچه ظرفیت‌های آموزشی، تربیتی و رسانه‌ای کشور در جهت تحکیم بنیان خانواده و روابط خانوادگی.»
شاید خیلی بدبینانه به نظر برسد اگر بگوییم ما مثل حشره‌ای که در تار عنکبوت گرفتار شده‌ایم، در محاصره رسانه‌ها هستیم. دکتر رضا پورحسین روانشناس ایرانی ضمن بیان این جمله می‌گوید: «گسترش رسانه‌های جمعی و ارتباطی، ارتباط مستقیمی با فردگرایی و دوری از گروه دارد. برای رهایی از این وضعیت باید فرهنگ صحیح استفاده از ابزارهای رسانه‌ای گسترش یابد. در این فرهنگ، این ابزارها باید در خدمت تعالی انسان‌ها باشند، نه شکل‌دهنده رفتار آنان. بنابراین خانواده‌ها باید رویکردی مبنی بر کاهش استفاده از ابزارهای رسانه‌ای داشته باشند و از اين وسائل به صورت کنترل‌شده‌ای استفاده نمایند، طبیعی است در چنین وضعیتی فضای خانواده برای گفتوگو و تفاهم آماده می‌شود.»
ضرورت استفاده صحیح از ابزار رسانه
دانیال حکیم‌زاده یک روانشناس مسائل تربیتی و خانواده در گفتوگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «توجه داشته باشید که هفت روز هفته رسانه - به ویژه تلویزیون- مهمان خانه شماست. اگر بخواهیم این مهمان عزیز به بیگانه و دشمن روابط خانوادگی مان تبدیل نشود، بیش از هر چیز لازم است که استفاده درست از ابزار رسانه را بیاموزیم.»
وی آسیب‌های استفاده بی‌هدف و کانالیزه نشده از رسانه را این‌گونه تبیین می‌کند: «استفاده از رسانه به ویژه برای گروه سنی کودک و نوجوان نباید به‌‌گونه‌ای باشد که فرصت تجربه و خلاقیت را از آنها بگیرد. آسیب پرهزینه دیگر که این روزها خانواده‌های ایرانی را از منظر استفاده نادرست از ابزار رسانه تهدید می‌کند، گرفتن فرصت گفتوگو و همنشینی در دل خانواده است. اگر بگوییم نود درصد مراجعات خانوادگی به مشاوران و روانشناسان ریشه‌اش در همین عدم گفت‌و‌گوی صحیح بین اعضای خانواده است، سخنی به گزاف نگفته‌ایم. این آسیب اخیر سبب شده که نشاط و پویایی در بین اعضای خانواده از بین برود و آنها در فضای مجازی عاطفه گمشده خود را جست‌وجو کنند. در سایه چنین چالشی انسان از نمای بیرون به رباتی مبدل شده و از درون تشنه تجربه عواطف و احساسات واقعی است.»
مسجد پایگاه تفکری و پیوند مستحکم بین اعضای خانواده
یکی دیگر از آسیب‌های استفاده نادرست از رسانه گرایش به فردگرایی و دوری‌گزینی از اجتماعات و فعالیت‌های جمعی است. باید توجه داشت در اسلام بیش از هر مکتبی به با هم بودن‌ها و اجتماعات و فعالیت‌های جمعی توجه و توصیه شده است.
حجت‌الاسلام محمد آستانه یک فعال فرهنگی در امور مساجد به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «متاسفانه با این همه آموزه‌های روشن دینی و روانشناسی هم اکنون با سونامی استفاده مخرب از شبکه‌های اجتماعی مواجه هستیم. اولین آسیب جدی فرهنگی در استفاده مستمر و بی‌هدف از شبکه‌های اجتماعی گرفتن روح مطالعه از بدنه فکری جامعه است و دومین آسیب ایجاد تردید نسبت به یکدیگر است. در حال حاضر شاهد افزایش روزافزون آمار تردیدها و بد‌بینی‌ها در بین اعضای خانواده- والدین نسبت به فرزندان و همسران نسبت به یکدیگر-هستیم.»
وی ادامه می‌دهد: « امروزه توده معمولی مردم آمریکا و اروپا- نه قدرتمندها و تبلیغات‌چی‌هایشان- از سست بودن بنیان خانواده رنج می‌برند. زن‌ها و مردها، در یک حد از متلاشی شدن خانواده‌ها رنج می‌برند و ناراحتند و این روز‌به‌روز تشدید می‌شود و البته آخرین ضربه است. خانواده محل آسایش انسان است، هیچ انسانی بدون داشتن یک خانواده آسوده و آرام و راحت مزه زندگی و طعم واقعی حیات انسانی را نخواهد چشید. اینها، این بنیان اصیل را متلاشی و منهدم می‌کنند و از بین می‌برند این، فرهنگ غربی است. نتیجه این آزادی و بی‌بندوباری و فرهنگ برهنگی و اختلاط زن و مرد همین است.»
این کارشناس مسائل فرهنگی با محور قرار دادن مسجد در امور و مناسبات فرهنگی خانواده می‌گوید: «مسجد در اسلام محل مطالعه، تفکر و حضور فعال اعضای خانواده برای مشارکت در امور خیر و دینی و فرهنگی معرفی شده است. جدای از اینکه مسئولان باید بر چنین کارکردهای مساجد در قلب محلات بیفزایند، مردم نیز باید با حضور پر رنگ‌تر و هدفمند‌تر این مطالبه را پیش روی مسئولان قرار دهند که مسجد به پایگاه تفکر و پیوند مستحکم بین اعضای خانواده تبدیل شود.»
ترویج راهکارهای ازدواج آسان از طریق رسانه
خانواده با ازدواج ساده و روشن‌بینانه شکل می‌گیرد. امروزه رسانه‌ها بیش از هر زمان دیگری بر ذهنیت مصرف‌گرایی تاثیر گذارند. انواع و اقسام تبلیغات در رسانه چیزی جز برانگیختن ولع مصرف و گرایش به متد زندگی در جامعه سرمایه‌داری نیست. این موضوع از یک سو اقتصاد وابسته را دامن زده و از سوی دیگر مقوله ازدواج را بیش از آنکه مقوله‌ای فرهنگی جلوه دهد، در سطح یک تجارت و معامله اقتصادی تنزل داده است؛ به گونه‌ای که یکی از اصلی‌ترین موانع شکل گیری ازدواج را در جامعه کنونی چالش‌های اقتصادی و بینش سودجویانه مطرح می‌کنند.
فاطمه حمزه‌زاده یک کارشناس مسایل اجتماعی برایمان می‌گوید: « یکی از چیزهایی که معمولا جوانان را از ازدواج کردن فراری می‌دهد هزینه‌های سرسام‌آور ازدواج است، به طور طبیعی برای ازدواج و مراسم آن لازم است خرج‌های معمولی صورت پذیرد و این چنین هزینه‌هایی که معقول و منطقی است مورد قبول همه است و در اسلام نیز به این نکته توجه شده و آن را امر پسندیده و مستحب دانسته است ولی آنچه سبب می‌شود تا جوانان تن به ازدواج ندهند و تنها زیستی را ترجیح بدهند بر زندگی مشترک، هزینه‌های سنگین و تجملاتی ازدواج است که بعضاً بر اساس آداب و رسوم غلط، دامنگیر جامعه شده و به منزله یک فرهنگ در آمده است.»
از این فعال اجتماعی می‌پرسم: «نقش رسانه در این مورد چه می‌تواند باشد؟» وی پاسخ می‌دهد: «تسهیل در امر ازدواج جوانان الفبای فراموش شده خانواده‌هاست که برای تحقق این امر اصیل و ارزشی علاوه برفرهنگ‌سازی باید بر روی راهکارهای موثر در ازدواج آسان تمرکز کرد. ارزش دانستن وضعیت تأهل، گسترش فرهنگ حجاب، گسترش فرهنگ قناعت، ساده‌زیستی و تشویق ازدواج در خلال تحصیل از راهکارهای فرهنگی آموزشی امر اصیل ازدواج است. از این منظر رسانه می‌تواند مهم‌ترین ابزار تبلیغ و ترویج راهکارهای فرهنگی و آموزشی امر ازدواج آسان باشد و به طور مستقیم با برپایی میزگردها و به طورغیرمستقیم از طریق هنر فیلم و نمایش راه‌های بسیاری را فرا روی جامعه قرار دهد.»
مدیریت رسانه و ارتقای کیفیت خانواده
در نگرش نظام‌مند به موضوع‌ها و مسائل مربوط به خانواده و کارکردهای آن، رسانه‌ها نقش مهمی دارند.
تلویزیون امروزه، فراگیرترین رسانه در جامعه بشری است. به طوری که آن را عضوی از خانواده می‌توان تلقی کرد که نبودنش ملموس و وابستگی دیگر اعضای خانواده به آن کاملا محسوس است.
گذراندن اوقات فراغت، سرگرمی، کسب آرامش و گاه نیاز به برانگیختگی، همدم‌یابی، یافتن موضوعی برای گفتوگو ، فرار از مشکلات و کسب اخبار و اطلاعات، از مهم‌ترین دلایل تماشای تلویزیون است.
رسانه با بهره‌گیری از تمهیدات فنی که به صورت فزاینده‌ای در حال رشد است ارتباطی ویژه با اعضای خانواده، صرف نظر از سن و نقش آنها برقرار می‌کند و بسته به زمینه فرهنگی و منزلت اقتصادی – اجتماعی و هر خانواده‌ای، در نقش‌های متفاوتی ظاهر می‌شود. نقش پرستار که وظیفه نگهداری از کودکان را بر عهده می‌گیرد، نقش معلم خصوصی ، وسیله کمک آموزشی، نقش معلم اخلاق و … تمرکز ظرفیت و توانمندی‌های رسانه ملی و نیز معطوف ساختن توجه خانواده‌ها به آن برای به دست آمدن نتیجه مثبت، نیازمند برنامه‌ریزی، هماهنگ‌سازی و بستر‌سازی‌های از پیش تعیین شده است که برجسته‌سازی موضوع و به کارگیری راهبردهای آن، این امکان را فراهم می‌آورد. اینکه برای خروجی‌های رسانه ، چه مواردی باید در نظر گرفته شود؟ نیازمند دانش و آگاهی است که باید مورد توجه مسئولان سیاست‌گذار و برنامه‌سازان، درباره هر یک از مهارت‌های صحبت کردن، گوش کردن و مهارت غیر کلامی قرار بگیرد.
پیام آذرنوش یک کارشناش ارشد مدیریت رسانه برایمان درباره کارکردهای رسانه در جهت ارتقای کیفیت خانواده توضیح می‌دهد: «معرفی دیدگاه اسلام درباره اهمیت جایگاه، منزلت و کارکردهای خانواده در نظام اسلامی، ارتقای سطح فرهنگی و تربیتی اعضای خانواده به منظور ایفای نقش آن در سلامت و بهبود فرهنگی جامعه، آگاه کردن افراد خانواده نسبت به حقوق و وظایف یکدیگر و زدودن نگرش‌های غلط جامعه و نیز گسترش و انتشار ارزش‌های اصیل اسلامی در خانواده برای تربیت نسل سالم، با ایمان، مسئول و موثر در رشد خود، خانواده و جامعه می‌تواند از اصلی‌ترین آموزش‌های رسانه‌ای برای ارتقای کیفیت خانواده باشد.»
وی ادامه می‌دهد: «ارائه راهکارهای ایمن‌سازی خانواده از آسیب و بحران‌های اجتماعی و حمایت از خانواده‌های آسیب‌دیده، تقویت شخصیت و جایگاه واقعی زن و مرد به عنوان پدر و مادر و همسر و توجه به نقش اساسی آنها در توسعه انسانی و تربیت نسل بالنده در خانواده، پرهیز از روحیه مرد‌ستیزی یا زن‌ستیزی، معرفی و الگوی زنان و مردان موفق جامعه با توجه به موفقیت آنها در نقش مادری و پدری و ترسیم کارکردهای زیستی، تربیتی، روانی و عاطفی خانواده به عنوان مهم‌ترین ابزار رشد فرهنگی جامعه می‌تواند از دیگر کارکردهای آموزشی و تبلیغاتی مثبت رسانه در جهت رسالت تحکیم خانواده باشد.»
این کارشناس ارشد مدیریت رسانه در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «آگاهی‌بخشی زنان درباره تاثیر تغذیه مناسب، ورزش و رعایت بهداشت و تامین سلامت جسمی و نشاط روحی، گسترش فرهنگ تسهیل در امر ازدواج به عنوان پیمان الهی و تشویق جوانان به تشکیل خانواده، فرهنگ‌سازی و آموزش در زمینه گسترش فرهنگ عفاف و پایبندی‌های اخلاقی با هدف تحکیم بنیان خانواده و جلوگیری از بروز ناهنجاری‌های اجتماعی، توسعه و ترویج فرهنگ ساده‌زیستی، قناعت، خود‌اتکایی، تولید و معرفی الگوی مناسب مصرف برای تصحیح فرهنگ اقتصادی خانواده و کاهش تبلیغات تجاری، تبیین و احیای فرهنگ احترام به پدر و مادر قدر‌شناسی و حمایت آنها، بازنمایی اثرهای مثبت رعایت عدالت بین فرزندان همگی از جمله آموزش‌هایی هستند که می‌توانند از طریق رسانه به خوبی دنبال شوند و افق‌های روشنی را پیش‌روی خانواده ایرانی بیافرینند.»