فرزاد کرمی
  حج از بزرگ‌ترین شعائر الهی است که نماد تجلی وحدت اسلامی و عبادی سیاسی اجتماعی است. از نظر قرآن کسانی که مانع از اجرای مناسک حج می‌شوند، به عنوان مانعان از سبیل‌الله شناخته شده و مستحق خشم الهی در دنیا و آخرت هستند. نویسنده در این مطلب با مراجعه به آموزه‌های قرآن،‌ علل و آثار بازداشتن مردم از انجام مناسک حج را تبیین کرده است.
***
اهمیت برگزاری مناسک حج
با نگاهی به آثاری که قرآن برای مناسک حج بیان کرده به روشنی اهمیت و ارزش حج و جایگاه والای آن در آموزه‌های وحیانی قرآن دانسته می‌شود. خداوند در آیات قرآن آثاری را برای حج بیان کرده که شامل آمرزش همه گناهان حج گزار و پاکیزگی روحی وی (بقره، آیه 203)، تقویت دیانت مردم (مائده، آیه 97)، توشه خیر برای آخرت (بقره، آیه 197؛ حج، آیات 27 تا 30)، جلب خشنودی خداوند (مائده، آیه 2)، لغو هرگونه امتیاز گروهی و طایفه‌ای (بقره، آیات 125 و 199؛ حج، آیات 25 تا 28)، بهره‌مندی از منافع مادی دنیوی و کسب درآمد و رشد و رونق کسب کار (حج، آیات 28 و 36)، ایجاد اجتماعی مردمی و قوام برپایی اجتماع (مائده، آیه 97) و مانند آنها می‌شود.
در اهمیت حج همین بس که خداوند حجه‌الاسلام را برای همه مکلفان در صورت استطاعت مالی و بدنی واجب کرده (آل‌عمران، آیه 97) و آن را از شعائر اسلامی قرار داده و از همگان خواسته است تا این شعائر را تعظیم دارند (مائده، آیه 2)
از نظر آموزه‌های قرآن، حج عبادتی ارزشمند و با اهمیت (بقره، آیه 189؛ آل‌عمران، آیه 97) و از مصادیق نیکی و تقوا و مناسک آن به عنوان شعائر بزرگ الهی مطرح است. (مائده، آیه 2) بنابراین کسی نمی‌تواند هتک حرمت این عبادت عظیم و با اهمیت نماید؛ چرا که خداوند در آیه 2 سوره مائده بر لزوم تعظیم مناسک حج و نشانه‌های آن و اجتناب از هتک حرمت آنها تاکید کرده و جلوگیری از اجرای مناسک حج را گناه و تجاوز شمرده است.
جلوگیری از حج، گناه و تجاوز
چنان‌که گفته شد حج از مهم‌ترین فروعات اسلامی است که به عنوان شعائر بزرگ الهی نمادی از اسلامیت انسان است و همان‌طوری که نماز جداکننده ایمان و کفر است، حج نیز جدا کننده ایمان و کفر است. از همین رو ترک آن را به عمد در صورت استطاعت، کفر شمرده است.
از نظر قرآن مناسک حج به سبب اهمیت در تولی و تبری نمادی از عبادت سیاسی و اجتماعی است.
خداوند می‌فرماید: و این آیات، اعلامی است از جانب خدا و پیامبرش به مردم در روز حج‌اکبر که خدا و پیامبرش در برابر مشرکان تعهدی ندارند، با این حال اگر از کفر توبه کنید، آن برای شما بهتر است و اگر روی بگردانید پس بدانید که شما خدا را درمانده نخواهید کرد؛ و کسانی را که کفر ورزیدند از عذابی دردناک خبر ده. (توبه، آیه 3)
این آیه بصراحت اعلام می‌کند ایام حج، فرصتی مناسب برای اعلان مواضع اسلام در برابر کفر است و مردم با آمدن در این مراسم با اعلان تولی نسبت به خدا و پیامبر(ص) و تبری و برائت جویی نسبت به کفر و طاغوت، به طور رسمی مواضع خویش را اعلام می‌کنند. این در حالی است که خداوند اجتناب از هرگونه بیهوده‌گویی و باطل‌سرایی در مراسم حج را توصیه کرده است. (توبه،‌ آیه 30) این بدان معناست که اعلان برائت از کفار و مشرکان نه تنها یک امر خلاف شرع نیست بلکه از اجزای لازم و واجب حج اکبر ابراهیمی است. بنابراین، مانع تراشی در اجرای این شرط و این بخش از حج اکبر به معنای هتک حرمت و سد سبیل‌الله خواهد بود.
خداوند در آیات قرآن از جمله آیه 2 سوره مائده بصراحت جلوگیری از انجام و اجرای مناسک حج را به عنوان گناه و تجاوز نسبت به حدود الهی معرفی کرده و فرموده است: ای کسانی که ایمان آورده‌اید، حرمت شعایر خدا و ماه حرام و قربانی بی‌نشان و قربانیهای گردن‌بنددار و راهیان بیت‌الحرام را که فضل و خشنودی پروردگار خود را می‌طلبند، نگه دارید. و چون از احرام بیرون آمدید می‌توانید شکار کنید و البته نباید کینه‌توزی گروهی که شما را از مسجدالحرام باز داشتند، شما را به تعدی وادارد و در نیکوکاری و پرهیزگاری با یکدیگر همکاری کنید و در گناه و تعدی، دستیار هم نشوید و از خدا پروا کنید که خدا سخت کیفر است. (مائده، آیه 2)
از نظر قرآن انجام مناسک حج، سبیل‌الله و بستن و سد کردن آن گناهی بزرگ و تجاوزی عظیم به حدود الهی است که خداوند وعده عذاب در دنیا و آخرت به مانعان و مسدودکنندگان راه خود را داده است.
از نظر قرآن «سبیل‌الله» راهی است که خداوند برای بندگان خود تعیین کرده تا مطابق آنچه دستور داده و دعوت نموده آن را بپیمایند (التبیان، ج 2، ص 143) و به گفته برخی هر چیزی است که به رضای خدا منتهی شود. (المیزان، ج 2، ص 385) در مقابل این واژه، «سبیل الطاغوت» است. (نساء، آیه 76)
بنابراین، کسی که از راه خدا جلوگیری می‌کند، در راه طاغوت گام برمی‌دارد و خود طاغوتی و از اصحاب طاغوت است. پس پذیرش ولایت چنین افرادی جایز نیست و مبارزه با طاغوت و اهل طاغوت لازم و ضروری دین است. خداوند در آیه 76 سوره نساء بصراحت به تضاد و تقابل میان راه خدا و راه طاغوت اشاره کرده و می‌فرماید: کسانی که ایمان آورده‌اند و در راه خدا مقاتله و جهاد می‌کنند و کسانی که کافر شدند در راه طاغوت به جنگ می‌روند.
خداوند در آیه 6 سوره لقمان می‌فرماید به تمسخر گرفتن راه خدا، از اهداف رواج‌دهندگان سخنان بیهوده است و بر اساس همین آیه شکی نیست که استهزای راه خدا، در پی دارنده عذابی ذلت‌بار است.
از نظر قرآن کسانی از راه خداوند اعراض می‌کنند که چون یهودیان مردمانی منحرف بوده (نساء، آیه 160) و قیامت را به فراموشی سپرده باشند (ص، آیه 26)
خداوند در تبیین علل و عوامل اعراض از سبیل‌الله به اموری چون نفاق (منافقون، آیات 1 و 2)، رفتار زشت (غافر، آیه 36)، سوداگری با دین و آیات الهی همان‌طوری که دولت سعودی انجام می‌دهد (توبه، آیه 9) و مانند آنها توجه می‌دهد.
به طور طبیعی کسی که از سبیل‌الله اعراض می‌کند باید در انتظار تباهی و احباط اعمال نیک (محمد، آیات 1 و 37)، سرزنش و توبیخ الهی (توبه، آیه 9)، محرومیت از رحمت الهی (اعراف، آیات 44 و 45)، عذاب بزرگ الهی (نحل، آیه 88) و مانند آن باشد.
تهدید خداوند به عذاب بزرگ نسبت به اعراض کنندگان از راه خدا بیانگر آن است که چنین عملی جزو گناهان کبیره است. پس اگر اعراض از راه خدا چنین آثاری دارد به طور اولی باید گفت کسانی که مانع در راه خدا می‌شوند و از رفتن مردم در مسیر سبیل‌الله جلوگیری می‌کنند و راه را برایشان برای انجام مناسک حج می‌بندند گناهی بزرگ‌تر مرتکب می‌شوند و باید خود را برای عذابی دردناک‌تر آماده سازند.
به سخن دیگر، اگر فرجام اعراض کنندگان از راه خدا، دوزخ و جاویدانگی در آن است، باید این حکم را برای راه‌بندان سبیل‌الله سخت‌تر دانست که نمی‌گذارند مردم حج خویش را انجام دهند و به مناسک الهی و واجب اسلامی خویش بپردازند.
مانعان از راه خدا و حج‌گزاری
قرآن افراد و گروه‌هایی را به عنوان مانعان از راه خدا معرفی می‌کند که شامل احبار و دانشمند دنیاپرست دین فروش (توبه، آیه 34)، اهل کتاب دشمن اسلام و قرآن و پیامبر (آل‌عمران، آیه 99)، رهبانان مسیحی (توبه، آیه 34)، ابلیس و شیاطین (عنکبوت، آیه 38؛ زخرف، آیه 37)، عهدشکنان (نحل، آیه 94)، کافران (ابراهیم، آیات 2 و 3؛ نحل، آیه 88، محمد، آیه 32 و آیات دیگر)، مشرکان (بقره، آیه 217؛ توبه، آیه 9)، منافقان (مجادله، آیه 16؛ منافقون، آیات 1 تا 4)، یهود (نساء، آیه 160) و مانند آنها می‌شود.
ممانعت از حج، محاربه با خدا
از نظر قرآن جلوگیری از راه خدا مانند جلوگیری از انجام مناسک حج که دولت سعودی انجام داده، گناهی بزرگتر از جنگیدن در ماههای حرام در نزد خداوند است. از تو درباره ماهی که کارزار در آن حرام است می‌پرسند. بگو: «کارزار در آن، گناهی بزرگ و باز داشتن از راه خدا و کفر ورزیدن به او و بازداشتن از مسجدالحرام ]=حج[، و بیرون راندن اهل آن از آنجا، نزد خدا ]گناهی[ بزرگتر، و فتنه ]=شرک[ از کشتار بزرگتر است.» و آنان پیوسته با شما می‌جنگند تا- اگر بتوانند- شما را از دینتان برگردانند و کسانی از شما که از دین خود برگردند و در حال کفر بمیرند، آنان کردارهایشان در دنیا و آخرت تباه می‌شود و ایشان اهل آتشند و در آن ماندگار خواهند بود». (بقره، آیه 217)
براساس این آیه ممانعت از راه خدا از جمله حج و مناسک آن به معنای فتنه‌گری است که خود بدتر از قتل و کشتار و جنگ است. کسانی مرتکب این اعمال می‌شوند که کافر به حکم الهی باشند و در سیطره و ولایت شیطان درآمده و ولایت طاغوتی شیطان را پذیرفته باشند.
عوامل ممانعت از حج
از نظر قرآن عواملی چند در اتخاذ این رفتار و رویه مؤثر است که مهمترین آنها عبارتند از: استکبارورزی (منافقون، آیه 5)، زیبا جلوه دادن بدکاریها (عنکبوت، آیه 38)، ثروت و امکانات مادی فریبنده در دست افراد فرعون صفت (یونس، آیه 88)، حق ناپذیری و ناتوانی از شنیدن سخن حق (هود، آیات 19 و 20)، کسب درآمد و سوداگری با آیات الهی و دین فروشی (توبه، آیه 9)، کفر و بی‌ایمانی (نساء، آیه 167؛ محمد، آیه1؛ منافقون، آیات 3 و 4)، ظلم و ستم (نساء، آیات 167 و 168)، کوردلی و نداشتن بصیرت (هود، آیات 19 و 20) و نفاق و دورویی (منافقون، آیه 2).باید توجه داشت که براساس آیه 217 سوره بقره و روایات تفسیری، حج از مصادیق سبیل‌الله است؛ چنان‌که براساس آیه 88 سوره نحل و روایات تفسیری، کعبه خود سبیل‌الله شمرده شده است. اصولاً هر چیزی که انسان را به خدا برساند و به بهشت وارد کند، سبیل‌الله می‌باشد لذا دین اسلام به عنوان سبیل‌الله در آیات قرآن مطرح می‌شود.
آثار ممانعت از حج
کسانی که مانع سبیل‌الله هستند و راه را بر مؤمنان در انجام اعمال عبادی چون حج و جهاد (بقره، آیه 273) و نماز می‌بندند، از سوی خداوند کیفر می‌شوند. اعمال و رفتار زشت آنها آثار و پیامدهائی دارد که در اینجا به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود: احباط عمل و از دست رفتن آثار اعمال نیک و صالح (محمد، آیه 32)، خسران ابدی (هود، آیات 19 تا 22)، ضرر به خویشتن (همان)، گمراهی و محرومیت از هدایت الهی (نساء، آیات 167 و 168) و محرومیت از مغفرت و آمرزش الهی (نساء، آیه 168).
خداوند در آیاتی از قرآن به مردم هشدار می‌دهد ممانعت از راه خدا، موجب عقوبت و کیفر الهی است (نساء، آیات 167 و 168؛ اعراف، آیات 44 و 45؛ انفال، آیات 36 و 47، توبه، آیه 34 و آیات دیگر)
به هر حال کسانی که مردم را از انجام مناسک عبادی سیاسی و اجتماعی حج باز می‌دارند و اجازه نمی‌دهند تا آنها در کنگره جهانی حج حاضر شوند و تولی و تبری نمایند و شعائر عظیم الهی را به جا آورند، به عنوان مانعان راه خدا بشمار می‌روند و خداوند آنان را به عنوان گناهکار و مجرم تلقی کرده و به عذاب دردناک در دنیا و آخرت تهدید نموده است.
از نظر قرآن کسانی که مانع از انجام مناسک حج می‌شوند مستکبر و شیطانی و طاغوتی و کافر و منافق و مشرک هستند و به عنوان سوداگران دین باید با آنان برخورد کرد. مقاومت در برابر این افراد همانند مقاومت در برابر طاغوت، ضروری است و باید کاری کرد که حاکمیت طاغوت بر بلاد اسلامی و به ویژه حرمین شریفین بلکه حرم الهی قدس در فلسطین از میان برود و اسلام و مسلمانان بر آن حاکمیت یابند.