ضرورت توجه به محیط زیست سالم و پاکیزه(بخش نخست)
شهر ما خانه ما از شعار تا عمل(گزارش روز)
فریده شریفی
امروزه مسئله حفظ محیط زیست به یکی از مسائل مهم جوامع بشری تبدیل شده است بدان حد که بسیاری از حقوقدانان و سیاستمداران آن را در مقوله «امنیت نرم‌افزاری» توصیف کرده و برای آن اهمیت بین‌المللی قائل هستند.
اگر در گذشته محیط زیست یک مسئله داخلی بود لیکن امروزه مرزهای داخلی را درنوردیده و جنبه فراملی پیدا کرده است. چرا که مسائل و مشکلات مربوط به بیماری‌های واگیردار، آلودگی، بهداشت و سلامت فقط در محدوده مرزهای داخلی قرار نمی‌گیرد و به جوامع دیگر نیز سرایت می‌کند. ایدز، سارس، ایبولا، هپاتیت، آنفلوآنزا و دیگر بیماری‌های واگیردار امروزه به مسئله مهم حیات بشری تبدیل شده و سلامتی جوامع را هدف قرار داده است. بنابراین توجه به محیط زیست و حفظ سلامتی انسان یکی از اصول اساسی در بقای زندگی است و کنترل آلودگی‌های محیط از جمله مواد زائد جایگاه ویژه‌ای در این زمینه دارد.
بهینه‌سازی تکنولوژی جمع‌آوری و دفع مواد زایل و اشاعه فرهنگ مصرف صحیح کالا و جمع‌آوری و دفع صحیح‌تر آنها می‌تواند تاثیر اساسی در حفظ بهداشت و سلامت محیط زیست جامعه داشته باشد.
شهر ما، خانه ما
عبارت «شهر ما، خانه ما» بر در و دیوار کوچه‌ها و خیابان‌ها به چشم می‌خورد و همه ما روزی چند بار این عبارت زیبا و پرمفهوم را مشاهده می‌کنیم اما به راستی چقدر در تحقق این خواسته کوشا بوده‌ایم و شهر خود را خانه خود فرض کرده‌ایم...؟!
چقدر تلاش کرده‌ایم که وقتی از خانه خارج می‌شویم مواد دور ریز خود را در مخازن و سطل‌های در نظر گرفته شده بیندازیم و چهره کوچه‌ها و خیابان‌های شهر را زشت و بدمنظره نکنیم...؟!
همه ما به خوبی می‌دانیم که به عنوان یک شهروند باید در حفظ تمیزی و نظافت شهر کوشا باشیم و کمترین کاری که از دستمان برمی‌آید این است که چهره شهر را با انداختن زباله روی زمین نازیبا نکنیم اما خیلی از ما در این زمینه همکاری نمی‌کنیم و حتی کوتاهی هم می‌کنیم. با یک رفتگر شهرداری که مشغول جارو زدن و تمیز کردن خیابان است گفت‌وگو می‌کنیم و از وی می‌پرسیم شهروندان در کنترل و دفع مواد زائد تا چه اندازه همکاری می‌کنند و آیا شهر خود را خانه خود در نظر می‌گیرند؟
وی می‌گوید: «تمیز کردن خیابان‌های شهر وظیفه ما است و با دل و جان به این وظیفه مشغولیم و تلاش می‌کنیم که به مردم خدمت کنیم و چهره شهر را تمیز و زیبا نگه داریم اما از شهروندان هم انتظار داریم با ما همکاری کنند و زباله‌ها را در خیابان‌ها و معابر رها نکنند و در مکان‌های در نظر گرفته شده قرار دهند تا با کمک هم شهری زیبا و آراسته داشته باشیم.»
این رفتگر زحمتکش اضافه می‌کند: «بارها با چشم خود دیده‌ام که سطل زباله در یک قدمی شهروندی قرار دارد و به راحتی می‌تواند آشغال و زباله خود را درون آن سطل بیندازد اما آنها را کنار پیاده‌رو یا در خیابان رها می‌کند.
به گفته وی اگر هر شهروندی خود را موظف بداند که آشغال و دورریز‌های خود را در سطل‌های در نظر گرفته شده و مخازن قرار بدهد و در کوچه و خیابان رها نکند هیچ‌وقت با صحنه نازیبای انباشت زباله در گوشه و کنار کوچه‌ها و خیابان‌ها مواجه نمی‌شویم و شهری زیبا و باطراوت خواهیم داشت.
یک کارشناس اجتماعی به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «اهمیت دفع بهداشتی زباله‌ها موقعی بر همه روشن خواهد شد که خطرات ناشی از آنها به خوبی شناخته شود. زباله‌ها نه فقط باعث تولید بیماری، تعفن و زشتی مناظر می‌گردند بلکه می‌توانند به وسیله آلوده کردن خاک، آب و هوا خسارات فراوانی را به بار آورند. به همان اندازه که ترکیبات زباله مختلف است، خطرات ناشی از موادتشکیل‌دهنده آنها نیز می‌توانند متفاوت باشند، جمع‌آوری، حمل و نقل و دفع این مواد بایستی به طریقی باشد که خطرات ناشی از آنها در سلامتی انسان به حداقل ممکن کاهش یابد.»
هزینه هنگفت جمع‌آوری زباله
دکتر «حسین جعفری» مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهردای تهران در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «در تهران روزانه 7500 تن زباله جمع می‌شود که این میزان در مراسم، مناسبت‌ها و ایام عید به 11000 تن می‌رسد که برای مقایسه حجم آن می‌توان یک ورزشگاه 100 هزار نفری فوتبال را در نظر گرفت که در کف آن به عمق 30 سانتی‌متر زباله بریزیم و با این مقدار سه بار می‌توان ورزشگاه را پرکرد.
وی اضافه می‌کند: «البته این میزان حجم یک روز زباله درتهران است که معادل‌یک‌ششم‌کل زباله‌های کشور است.
دکتر جعفری هزینه‌ای را که بابت مدیریت پسماند می‌شود روزانه یک میلیارد و 57 میلیون تومان عنوان می‌کند که در طول یک‌سال معادل 500 میلیارد تومان می‌شود.
به گفته مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران، تعداد ماشین‌هایی که عملیات انتقال زباله را انجام می‌دهد 3200 ماشین، تعداد رفتگرها 16000 و عوامل دیگر درگیر در این موضوع 20 هزار نفر در تهران هستند.
دکتر جعفری تصریح می‌کند: «با توجه به هزینه‌هایی که در امر تفکیک پسماند پرداخت می‌شود اگر شهروندان در امر دفع زباله و تفکیک پسماند با شهرداری همکاری داشته باشند هزینه‌ها به حداقل می‌رسد و هزینه حمل‌ونقل، پردازش و دفع و دفن زباله‌ها کم می‌شود و متقابلا اشتغالزایی و تولید ثروت می‌شود.»
وی همچنین می‌گوید: «برخی از موادی که برای بازیافت به مصرف می‌رسد از خارج وارد می‌شود به همین دلیل اگر در خانه پسماندها را تفکیک کنیم کمک زیادی به مدیریت پسماند در کشور کرده‌ایم.»
دکتر جعفری خاطرنشان می‌کند: «در تهران در حدود 60 هزار مخزن جمع‌آوری زباله وجود دارد که در مناطقی که مقید به رعایت دفع صحیح زباله هستند روزانه یک بار و در برخی از مناطق روزانه 4 بار زباله جمع‌آوری می‌شود!»
اصول بهداشت و بهسازی محیط هر شهر ایجاب می‌کند که زباله‌ها در حداقل زمان از منازل و محیط زندگی انسان‌ها دور شده و در اسرع وقت دفع گردند، زیرا دفع غیربهداشتی آن در آلودگی‌های محیط زیست و گسترش بیماری‌ها و بالطبع تغییرات فیزیکی و شیمیایی حاصل از آنها تاثیرگذار خواهد بود.
راجع به خطرات حاصل از ز باله‌های شهری در کتب و منابع علمی فراوان اشاره شده است به طور مثال تعداد باکتری‌های مختلف موجود در خاکروبه و زباله‌های خیابان‌ها از 2 تا 40 میلیون به صورت خاص و از 5000 تا 10 میلیون به طور عام در هر گرم برآورد شده است.
این تعداد باکتری می‌توانند به سادگی موجب بروز بیماری‌ها گوناگون گردند مخصوصا اینکه در این مواد انواعی از باکتری مولد بیماری وبا، تیفوس و کزاز تشخیص داده شده است.
زباله‌هایی که در خیابان‌ها
رها می‌شوند
بطری آب، پاکت چیپس و پفک، ته مانده سیگار، پوست میوه، تخمه و... معمولی‌ترین چیزهایی هستند که توسط شهروندان در خیابان و جاده‌ها پرت می‌شوند.
این زباله‌ها نه تنها چهره شهر و طبیعت را زشت و بد منظره می‌کنند بلکه خسارات زیادی به محیط زیست وارد می‌کنند.
بارها شنیده‌ایم که 300 سال طول می‌کشد تا یک ظرف پلاستیکی در طبیعت تجزیه شود اما باز هم هنگام سفر مواد دورریز خود را در جاده‌ها و خیابان‌ها رها می‌کنیم و خود را شهروند «قانونمدار» می‌نامیم.
در حالی که می‌توانیم با قرار دادن یک کیسه زباله در خودرو خود هم ماشین خود را تمیز نگه داریم و هم از پرتاب زباله به خیابان و جاده‌ها خودداری کنیم.
یک استاد دانشگاه در این باره می‌گوید: «روزی به اتفاق برادرم برای انجام کاری به یک سفر یک روزه رفتم و از ابتدای راه به او که رانندگی می‌کرد گفتم، از تهران تا چالوس قصد دارم میزان آشغال و زباله‌ای که مسافران در جاده می‌اندازند اندازه‌گیری کنم. برای این منظور کاغذ و قلم را برداشتم و شروع به یادداشت کردم.
در طول راه تمام بطری‌های آب معدنی، نوشابه، پوست پرتقال، سیب و میوه‌های مختلف، کاغذ کیک، پفک، چیپس و... همه را به طور تخمینی اندازه‌گیری کردم و در انتهای راه، وقتی که به چالوس رسیدیم رقمی در حدود 12 کیلو زباله و آشغال را یادداشت کرده بودم!»
حالا تصور کنید در طول روز چقدر سفرهای داخلی انجام می‌شود و چقدر زباله و آشغال وارد طبیعت و محیط زیست می‌شود به خصوص اینکه برخی از این زباله‌ها پلاستیکی هستند و هیچ‌گاه جذب طبیعت نمی‌شوند.
بر اساس قانون جدید رسیدگی به تخلفات رانندگی ریختن اشیاء و ضایعات در سطح معابر به عنوان تخلف رانندگی محسوب شده و راننده متخلف باید متناسب با نوع تخلف، جریمه‌های 300، 400 و 500 هزار ریالی بپردازد اما تا زمانی که فرهنگ عمومی جامعه اصلاح نشود وضع این قوانین تاثیر زیادی ندارد.
کارشناسان مسائل اجتماعی و جامعه‌شناسان معتقدند نهادهای آموزشی باید در این زمینه فعالیت زیادی داشته باشند و فرهنگ استفاده صحیح از کالاها را در میان مردم اشاعه دهند تا افراد مسئولیت مصرف و دفع صحیح مواد را به عهده بگیرند و خود را در اداره امور شهر دخیل بدانند.
رعایت بهداشت، ایمن‌سازی محیط
از نظر «مهندسی بهداشت» رعایت نکات بهداشتی و دفع مواد زائد جامد یکی از مسائل اساسی بهسازی و ایمن‌سازی محیط است.
تامین سلامت جامعه هم به صورت فردی و هم به صورت اجتماعی باید رعایت گردد زیرا انسان جدا از مردم و اجتماع زندگی نمی‌کند و رعایت یا عدم رعایت بهداشت هر فرد روی سلامت سایرین اثر می‌گذارد.
«پریسا توکلی» کارشناس ارشد بیوسیستماتیک جانوری در این باره می‌گوید: «ساده‌ترین و عملی‌ترین اقدامی که هر فرد می‌تواند در جهت بهینه‌سازی محیط زیست و پیشگری از عوامل بیماری‌زا و موجودات موذی از خود نشان دهد، رعایت بهداشت و سالم‌سازی محیط زندگی خود است به این معنا که هرگونه آلودگی، ناپاکی، مواد زائد، پسماندهای غذا و زباله‌ها را از محیط زندگی خود دور سازد.»وی اضافه می‌کند: «جمع‌آوری صحیح و به موقع زباله، دفع صحیح فضولات پوشاندن چاه‌های فاضلاب و مخازن آب و رعایت بهداشت فردی می‌تواند از تکثیر باکتری‌ها و بیماری‌های واگیردار و همچنین تکثیر مگس، پشه، سوسک و موش جلوگیری کند و محیط زیست را از آلودگی دور سازد.»
وی تاکید می‌کند که گسترش علوم و فنون در زمینه‌های مختلف شیمی، فیزیک، پزشکی و... موجب ورود انواع زباله‌ها از جمله زباله‌های خطرناک به زباله‌های شهری شده است و در صورت عدم مدیریت صحیح دفع مواد زائد می‌تواند به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های جوامع بشتری تبدیل شود.
این کارشناس زیست‌شناسی همچنین معتقد است که با کمک عواملی از جمله سوزاندن، حرارت دادن، جوشاندن، گندزدایی کردن و استفاده از مواد میکروب‌کش می‌توان باکتری‌ها و آلودگی‌ها را از میان برد اما مسئله مهم فرهنگ‌سازی و مشارکت آحاد مختلف مردم در امر بهسازی محیط زیست است که باید مورد توجه مسئولین ذی‌ربط قرار بگیرد.