راه‌ها و شرایط استجابت دعا در شبهای قدر( بخش پایانی)
زمزمه‌های دعا بر سجاده‌های نیاز (گزارش روز)
صدیقه توانا
سبحانک یا لا اله الا انت، الغوث، الغوث، خلصنا من النار یارب یا ذالجلال و الا کرام یا ارحم الراحمین.
منزهی تو، ای آنکه نیست معبود بر حقی جز تو، به فریاد رس، به فریاد رس، رها کن ما را از آتش، پروردگارا! ای صاحب جلال و کرم، ای رحیم‌ترین رحیمان، ای اجابت کننده دعاها، ای آمرزنده گناهان، ای بهترین روزی‌ده، ای پذیرنده توبه‌ها ای شنونده آوازها، ای دانای رازها و ای دفع کننده بلاها، پروردگارا! با دستی پر از خواهش و تمنا، با دامانی پر از گناه با چشمانی پر از اشک حسرتها، با دلی شکسته، با قلبی محزون با رویی سیاه، با شرمندگی بسیار، دستانمان را در این شبهای نورانی قدر که درهای رحمتت را به روی بندگان گشوده‌ای، به سویت دراز می‌کنیم
ای صاحب سپاس و ستایش، ای صاحب افتخار و خرمی، ای صاحب بزرگواری و والایی، ناله‌های بسیار داریم، دردمندیم و محتاجیم، محتاج عفو و بخشش و کرمت ای صاحب آسمانها و زمین، یا رب در این شبهای نزول قرآن و به برکت خود قرآن، ما را از مقربین درگاهت قرار ده، حال که این فرصت را در اختیار بندگان شرمسارت قرار دادی، سرنوشت یک ساله ما را به گونه‌ای رقم بزن که در یک سال پیش رو، دستمان نزد هیچ کس جز صاحب هفت آسمان دراز نشود.
شبهای قدری که در پیش رو داریم کانون نورانیت دلها و جلای جان‌هاست. در این شبها زمزمه دعا، جلوه روحانی و معنوی ویژه‌ای به بندگان می‌بخشد، پس بیاییم دوباره دلهای کدرمان را تا انتهای آسمان بکشانیم و برای آرزوهایمان در این شبهای قدر دعا کنیم. دوباره پر از احساس شویم و برای زلال شدن کوشش کنیم بیاییم دلهایمان را از غرور و ریا بتکانیم و خدای سبحان را به یک رنگی ستایش کنیم. بیاییم فانوس‌ها را برداریم و سکوت شب را با طراوت زیباتر کنیم و در قنوت نمازمان دلهای نیازمند را فراموش نکنیم اینک بوی معطر و شمیم روح‌نواز شبهای قدر می‌آید و من از اکنون جلوه دست‌هایی را می‌بینم که خاموش به دعا می‌ایستند و بهار در آنان می‌جوشد. وسعت دل‌هایی را بر سر سجده‌های راز و نیاز می‌بینم که در کنج تاریکی شب، قرآن بر سر، با صفا و با محبت می‌تپند و بی‌قرار او را می‌خوانند. اکنون این ما و این شب قدر که شب نزول قرآن است و شبی است که از هزار ماه برتر است، پس دست به دعا برداریم و سر بر آستان جانان بسائیم اما این دعا کردن شرط و شروطی دارد.
دعا، آغاز یک پرواز
دعا آغاز است، آغاز یک پرواز، دعا راز است، راز نوشیدن سبوی سرشار بندگی، دعا نیاز است. نیاز ارتباط با جهان نور و با عالم معنا. دعا نیایشی شایان است، دعا وسیله‌ای است که نسل خداجوی ما با تمسک به آن می‌تواند با خدای هستی پیوند روحی برقرار کند و شب‌قدر بهترین فرصت برای دعا و مناجات است. حال چگونه دعا کنیم تا مستجاب شود؟ سؤالی است که سید هاشم حسینی کارشناس امور فرهنگی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان به آن پاسخ می‌دهد و می‌گوید: یکی از بزرگ‌ترین موهبت‌های الهی که شامل حال بندگانش شده است، امکان راز و نیاز است در دنیای مادی همواره یکی از خواسته‌های کارکنان و ارباب رجوعان یک مجموعه داشتن ارتباط مستقیم با مدیر مجموعه است حتی اگر هیچ کاری برای او انجام نشود همین که بتواند براحتی حرف دلش را به بالاترین مقام بزند، آرامش خاصی پیدا می‌کند. حال خداوند این نعمت را به بندگانش ارزانی داشته است که در هر زمان و هر مکانی بتوانند با پروردگار و خالق هستی سخن بگویند، درد دل کنند و خواسته خود را بخواهند. بالاتر اینکه علاوه بر اجازه رب‌العالمین بندگانش را تشویق به این امر نیز نموده است در آیه 60 سوره غافر می‌فرماید: «و قال ربکم ادعونی استجب لکم» و پروردگارتان فرمود: «بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را» در این آیه شریفه علاوه بر اینکه خداوند بندگانش را تشویق به دعا می‌کند، وعده اجابت نیز می‌دهد. در آیه 186 سوره بقره نیز با بیان دیگری می‌فرماید« و اذا سالک عبادی عنی فانی قریب اجیب دعوه الداع اذا دعان» و هر گاه بندگان من، از تو درباره من بپرسند، ]بگو[ من نزدیکم، ودعای دعا کننده را- به هنگامی که مرا بخواند- اجابت می‌کنم.
وی درباره زمان مناسب دعا نیز می‌گوید: گرچه انسان در هر زمانی می‌تواند با معبودش راز و نیاز کند اما همانگونه که در مسائل مادی همه زمان‌ها برای این امر یکسان نیستند، مثلاً اگر زمان قلمه زدن برخی گیاهان زمستان است چنانچه در تابستان این‌کار انجام شود احتمال اینکه قلمه بگیرد و ریشه بزند کم می‌شود یا اگر فصل مناسب کاشت یک بذر پاییز باشد کاشت آن در زمستان قطعاً موجب می‌شود که محصول مطلوب برداشت نشود، در قرآن خداوند می‌فرماید «و المستغفرین بالاسحار» مشخص است در سحر و نیمه‌های شب ویژگی وجود دارد که طلب آمرزش در آن زمان با زمان‌های دیگر متفاوت است. از پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله و خاندان پاکش علیهم‌السلام نیز بهترین زمان‌ها را برای استجابت دعا بیان نمودند به عنوان نمونه خطبه شعبانیه پیامبر گرامی اسلام که در آن ماه مبارک رمضان را توصیف می‌فرماید «ای مردم بدرستی که رو کرده است بسوی شما ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش ماهی است که نزد خدا بهترین ماه‌هاست و روزهایش بهترین روزها و شب‌هایش بهترین شبها است و ساعت‌هایش بهترین ساعت‌ها، و آن ماهی است که خوانده‌اند در آن شما را در آن به ضیافت خدا و در آن از اهل کرامت خدا گردیده‌اید نفس‌های شما در آن ثواب تسبیح دارد و خواب شما ثواب عبادت دارد و عملهای شما در آن مقبول و دعاهای شما در آن مستجاب است. پس درخواست کنید از پروردگار خود به نیت‌های درست و دلهای پاکیزه از گناهان و...» در مفاتیح الجنان باب دوم فصل سوم نیز آمده است که همه زمان‌ها در ماه مبارک رمضان نیز به یک میزان ارزشمند نیستند سحرهای ماه مبارک رمضان، شبهای جمعه و شبهای قدر نیز برجستگی خاص خود را دارند. در غیر ماه مبارک رمضان نیز ایامی مانند عید غدیر، عید مبعث، روز عرفه، عید قربان، شب و روز جمعه ماه رجب و ماه شعبان نیز زمان اجابت دعاست.
در طول یک شبانه‌روز نیز برخی ساعت‌ها برای دعا و طلب حاجت مناسب‌ترند عرض نیاز به درگاه بی‌نیاز در بین‌الطلوعین (از اذان صبح تا طلوع آفتاب) لطف دیگری دارد همین‌طور هنگام زوال (اذان ظهر). از آقای حسینی می‌پرسم آیا مکان دعا نیز در استجابت دعا اثر دارد؟ او می‌گوید: در برخی مکان‌ها زمینه استجابت دعا بسیار بالاست گرچه پروردگار عالم به انسان این اجازه را داده است که در هر سرزمین و موقعیت جغرافیایی و مکانی با او درد دل بگوییم و حاجت طلب کنیم اما در روایات و آیات به تاثیر مکان در استجابت دعا پرداخته شده است مانند (آیه 36 سوره مبارکه نور)
در خانه‌هایی که خداوند اذن داده رفعت یابد و ذکر شود در آن (خانه‌ها) اسم او (خدا)، صبح و شام تسبیح می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: یکی از مکان‌هایی که در روایات بسیار به آن تاکید شده است در حرم سیدالشهدا علیه‌السلام است. پیامبر اسلام حضرت ختمی مرتبت می‌فرماید: الا و ان الاجابه تحت قبته و الشفاء فی تربته، و الائمه (علیهم‌السلام) من ولده. «بدانید که اجابت دعا، زیر گنبد حرم او و شفاء در تربت او، و امامان (علیه‌السلام) از فرزندان اوست.» (مستدرک‌الوسائل، ج 10 ص 335)
دیگر مشاهد و حرم‌های مطهر پیامبر صلی‌الله علیه و‌آله و خاندان پاکش علیهم‌السلام نیز مورد عنایت خداوند بوده و دعای زائران به اجابت بسیار نزدیک است همین‌طور کنار بیت‌الله‌الحرام و خانه کعبه حجر اسماعیل و روی کوه صفا، سرزمین منا، عرفات و مسجد کوفه و سهله و به طور کلی همه مساجد و همه مکان‌هایی که در آن خداوند عبادت شده باشد در استجابت دعا نقش دارد.
حسینی یکی دیگر از مؤلفه‌های استجابت دعا را حالت و موقعیت انسان هنگام دعا می‌داند و از چند روایت مثال می‌آورد و می‌افزاید: «پیامبر عظیم‌الشأن اسلام در این باره فرموده‌اند: دعای پدر در حق فرزند و نفرین مظلوم در حق کسی که به او ظلم کرده است و دعای کسی که در حال عمره و زیارت خانه خداست تا زمانی که برگردد و همین‌طور روزه‌دار تا زمانی که افطار می‌کند به آسمان می‌رود و به عرش می رود (کنایه از استجابت دارد) از جمله حالات استجابت دعا دروقت دیدن کعبه معظمه است. نقش و اثر گریه و ضراعت در حال دعا که روح و جان آن است، در اجابت دعا بسیار مؤثر و در اعاده حیثیت دعاکننده و تکمیل و تصفیه روح او، به طور اعجازآمیز اثر دارد. در حدیثی از امام صادق(ع) وارد شده است که: زمانی که پوست بدنت به اهتزاز و لرزش افتاد و اشک دیدگانت جاری شد و دلت ترسناک گردید آن حال را غنیمت بدان و رها مکن که مقصود تو حاصل شده است. همچنین نیایش در عرفات، دعای زنان هنگام وضع حمل و شیردهی قبول درگاه حق واقع می‌شود.
چرا دعایم مستجاب نمی‌شود؟!
شناخت خداوند یکی از آداب ویژه دعا کردن است و چرا برخی از اوقات دعا می‌کنیم اما اجابت نمی‌شود؟
حجت‌الاسلام هدایتی استاد حوزه در این‌باره به روایتی از امام صادق(ع) اشاره می‌کند و می‌گوید: «گروهی به امام صادق(ع) عرض کردند؛ چرا دعا می‌کنیم و برآورده نمی‌شود؟ آن حضرت فرمودند: «برای اینکه شما کسی را می‌خوانید که او را به خوبی نمی‌شناسید.
امیدواری به خدا و استجابت دعای خود، ناامیدی از سایر اسباب، حضور قلب، تضرع و زاری، شروع دعا با نام خدا ثنا و تمجید خداوند، درود بر پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) و توسل بر آنها، اقرار به گناه، پافشاری، اجتماع دردعا، عمل همراه دعا نیز همه از نکاتی است که باعث استجابت دعا می‌شود که حجت‌الاسلام هدایتی تیتروار به همه آنها اشاره می‌کند.»
از این استاد حوزه در مورد نقش و جایگاه وقت و زمان در عبادت و دعا و بخصوص نقش شبهای قدر سؤال می‌کنم؟ وی در توضیحاتی با اشاره به اینکه دو وقت در مورد دعا کردن وجود دارد و یک اوقات عام و یک اوقات خاص می‌گوید: «وقتهای عام برای دعا کردن شامل ایام هفته‌ها و ماه‌ها و فصول و شب، سحر، صبح و ظهر و مغرب و برخی دیگر از این موارد شامل روزهای جمعه، شب جمعه (فصل نیایش رجب، شعبان و رمضان) است و اوقات خاص دعا کردن هم شامل اعیاد و وفات اسلامی- ایام البیض، شب‌قدر، روز مبعث، روز مباهله، روز عرفه و... است.»
وی در ادامه به ارتباط میان شب قدر و استجابت دعا می‌پردازد و می‌گوید: «این اوقات و ایام که برخی به لحاظ اشخاص بزرگ و اولیاء دین و برخی به واسطه علت وراء‌الطبیعی که شارع مقدس بر حقیقت و فلسفه آن اشراف داشته و دیگر انسانها از درک و فهم آن عاجزند، دارای ویژگی معنوی و خاصیتی روحانی هستند به طوری که دعا کردن و درخواست عاجزانه بندگان در این اوقات با ماهیت زنده و فعال آن دعا را منشأ اثر می‌سازد.» وی اضافه می‌کند: «در شب قدر روح فرشتگان الهی به زمین نازل می شوند که می‌تواند بزرگ‌ترین و مهم‌ترین خواسته‌های بندگان را با شفاعت خود به هدف استجابت برسانند. در وقت سحر هم برکات و فیوضات معنوی و ملکوتی متوجه جهان می‌شود و دعایی که در این اوقات خوانده شود، بیشتر در معرض استجابت است. در دین مبین اسلام هنگامه شب از ارزش و جایگاه خاصی در سایر اوقات شبانه‌روز، برخوردار است به طوری که خداوند تعالی سوره‌ای مخصوص با نام «اللیل» نازل فرموده و در روایات اسلامی اذکار و اعمال ویژه‌ای چون نماز شب به آن اختصاص یافته است.» و این استاد حوزه در ادامه می‌گوید: «هنگامی که خداوند در سوره قدر می‌فرماید: «انا انزلناه فی لیله القدر، می‌توان به خوبی ارتباط میان نزول برکات و آیات الهی و شب قدر را به خوبی درک کرد، از این رو به خوبی معلوم می‌شود که ارزش و توسل و تمسک به خداوند در این اوقات عزیز چه تأثیری شگرف در استجابت دعا و رفع حوائج و نیازها می‌تواند داشته باشد. از این رو در روایات آمده است که «نیمی از شب که بگذرد، یا از اول شب تا آخر شب زمان استجابت دعاست و در سوره قدر نیز خدای تعالی، شب قدر را آخرین نزول ملائکه و روح و برتر از هزار ماه دانسته است و شاید ارتباط میان شب و قدر به معنای ارزش، همان مطلق شبها به لحاظ ارزشمندی باشد و نیز ممکن است، پنهان ماندن شب قدر در میان سایر شبها در طول سال از این بابت باشد که به صورت کلی ارزش و قدر شب به عنوان مناسب‌ترین زمان استجابت دعا شناسانده شود و البته تردیدی نیست که طبق روایات اسلامی، شب قدر در ماه مبارک رمضان و در میان یکی از شبهای، 19، 21 و 23 این ماه مبارک نهان است.»
آمرزش گناهان در شب قدر
اعمال شبهای قدر بسیار زیاد است و در روایت‌ها نیز بر انجام آنها تاکیدات فراوانی شده است.
حجت‌الاسلام مروجی طبسی کارشناس مسایل دینی با اشاره به اینکه غسل شب قدر یکی از این اعمال است می‌گوید: از امام موسی ابن جعفر(ع) نقل شده است که ایشان فرمودند هر کس در شب قدر غسل کند و تا فجر بیدار باشد گناهانش پاک می‌شود. و امام محمد باقر(ع) هم می‌فرمایند: «هر کس در شب قدر بیدار باشد گناهانش آمرزیده می‌شود اگر چه به عدد ستارگان آسمان باشد.»
وی می‌گوید: «یکی دیگر از اعمال مستحبی در شب قدر خواندن صد رکعت نماز مستحبی است که در شب بیست و سوم سفارش شده است. 50 تا 2 رکعتی است و خداوند به واسطه این عبادت بر روزی او وسعت می‌دهد.»
همچنین امام صادق(ع) به ابو بصیر توصیه فرموده است: «هر کس که در شب 23 ماه مبارک رمضان سوره عنکبوت و روم را تلاوت کند، به خداسوگند ای ابا محمد که از اهل بهشت خواهد بود.»
وی با اشاره به روایتی دیگر از امام صادق (ع) در مورد اعمال شبهای قدر می‌گوید: امام صادق(ع) فرمودند: «هر کس در شب 23 رمضان، آن شب را تا صبح برساند و شب زنده‌داری کند و هزار مرتبه سوره قدر را بخواند، یقین او به ذات خداوند زیاد می‌شود و هر کس در شب نوزدهم 100 مرتبه استغفار کند گناهانش در محضر خداوند بخشیده خواهد شد و همچنین هر کس در شبهای قدر به دعا و نماز بپردازد، آماده می شود که دیگر گناه نکند و پا به پای معصومین(ع) گام بر می‌دارد.»
حجت‌الاسلام مروجی طبسی به یکی دیگر از اعمال شب قدر اشاره کرده و می‌گوید: «در روایتی از پیامبر اکرم(ص) به ابن طاووس آمده است که هر کس در شب قدر 2 رکعت نماز گزارد در هر رکعت 1 مرتبه سوره حمد، 7 مرتبه سوره توبه و پس از نماز 70 مرتبه استغفار کند ، از جای خود برنمی‌خیزد تا خداوند او و والدینش را بیامرزد و فرشتگان را می‌فرستد تا از همان لحظه تا سال آینده برای او حسنات بنویسد و همچنین فرشتگان را می‌فرستد تا برایش درختانی در بهشت بکارند، کاخی بسازند و نهرهایی جاری کنند و از دنیا نمی‌رود تا بتواند همه آنها را در این دنیا ببیند.»
این پژوهشگر مسائل دینی در ادامه می‌گوید: همه اعمال و سرنوشت ما در گرو پاسداری از شب قدر است و خداوند شب قدر را برای بشر تعیین کرد تا جزو مومنان باشد البته به شرط آنکه اعمال این شبها را بجا آورد و طبق آنچه خداوند فرموده رفتار کند.
حجت‌الاسلام مروجی طبسی باز هم روایت دیگری از پیامبر اعظم(ص) نقل می‌کند و می‌گوید: «از حضرت پیامبر(ص) نقل شده که حضرت موسی(ع) به خداوند گفت: خدایا قرب تو را می‌خواهم، ندا آمد، نزدیک شدن به من به وسیله احیاء شب قدر است، آن را احیاء کن.
حضرت موسی(ع) گفت: خدایا رحمت تو را می‌خواهم.
ندا آمد، رحمتم شامل حال کسی است که به فقرا رحم کند.
حضرت موسی(ع) گفت: خدایا جواز عبور از پل صراط را می‌خواهم. و باز ندا آمد در شب قدر صدقه دهید.
حضرت موسی گفت: خدایا از میوه‌های بهشت می‌خواهم.
ندا آمد: در شب قدر یک بار سبحان‌الله بگویید.
حضرت موسی گفت: نجات از آتش جهنم را می‌خواهم.
و باز هم ندا آمد: نجات برای کسی است که استغفار گوید. بنابر این روایات می‌بینیم ما هرگز به اسرار شب قدر نمی‌رسیم مگر آنکه طبق روایات به وظایف خودمان برای خود و خانواده‌مان برای وسعت روزی، سلامتی و ... گام برداریم و اعمال شبهای قدر را بجا آوریم.»
وی می‌گوید: «اگر هر کس نگران سرنوشت خود است، از شب قدر امسال تا شب قدر سال آینده به وظایف خود عمل کند.»
سبحانک یا لا اله الا انت، الغوث، الغوث، خلصنا من النار یارب یا ذالجلال و الا کرام یا ارحم الراحمین.
منزهی تو، ای آنکه نیست معبود بر حقی جز تو، به فریاد رس، به فریاد رس، رها کن ما را از آتش، پروردگارا! ای صاحب جلال و کرم، ای رحیم‌ترین رحیمان، ای اجابت کننده دعاها، ای آمرزنده گناهان، ای بهترین روزی‌ده، ای پذیرنده توبه‌ها ای شنونده آوازها، ای دانای رازها و ای دفع کننده بلاها، پروردگارا! با دستی پر از خواهش و تمنا، با دامانی پر از گناه با چشمانی پر از اشک حسرتها، با دلی شکسته، با قلبی محزون با رویی سیاه، با شرمندگی بسیار، دستانمان را در این شبهای نورانی قدر که درهای رحمتت را به روی بندگان گشوده‌ای، به سویت دراز می‌کنیم
ای صاحب سپاس و ستایش، ای صاحب افتخار و خرمی، ای صاحب بزرگواری و والایی، ناله‌های بسیار داریم، دردمندیم و محتاجیم، محتاج عفو و بخشش و کرمت ای صاحب آسمانها و زمین، یا رب در این شبهای نزول قرآن و به برکت خود قرآن، ما را از مقربین درگاهت قرار ده، حال که این فرصت را در اختیار بندگان شرمسارت قرار دادی، سرنوشت یک ساله ما را به گونه‌ای رقم بزن که در یک سال پیش رو، دستمان نزد هیچ کس جز صاحب هفت آسمان دراز نشود.
شبهای قدری که در پیش رو داریم کانون نورانیت دلها و جلای جان‌هاست. در این شبها زمزمه دعا، جلوه روحانی و معنوی ویژه‌ای به بندگان می‌بخشد، پس بیاییم دوباره دلهای کدرمان را تا انتهای آسمان بکشانیم و برای آرزوهایمان در این شبهای قدر دعا کنیم. دوباره پر از احساس شویم و برای زلال شدن کوشش کنیم بیاییم دلهایمان را از غرور و ریا بتکانیم و خدای سبحان را به یک رنگی ستایش کنیم. بیاییم فانوس‌ها را برداریم و سکوت شب را با طراوت زیباتر کنیم و در قنوت نمازمان دلهای نیازمند را فراموش نکنیم اینک بوی معطر و شمیم روح‌نواز شبهای قدر می‌آید و من از اکنون جلوه دست‌هایی را می‌بینم که خاموش به دعا می‌ایستند و بهار در آنان می‌جوشد. وسعت دل‌هایی را بر سر سجده‌های راز و نیاز می‌بینم که در کنج تاریکی شب، قرآن بر سر، با صفا و با محبت می‌تپند و بی‌قرار او را می‌خوانند. اکنون این ما و این شب قدر که شب نزول قرآن است و شبی است که از هزار ماه برتر است، پس دست به دعا برداریم و سر بر آستان جانان بسائیم اما این دعا کردن شرط و شروطی دارد.
دعا، آغاز یک پرواز
دعا آغاز است، آغاز یک پرواز، دعا راز است، راز نوشیدن سبوی سرشار بندگی، دعا نیاز است. نیاز ارتباط با جهان نور و با عالم معنا. دعا نیایشی شایان است، دعا وسیله‌ای است که نسل خداجوی ما با تمسک به آن می‌تواند با خدای هستی پیوند روحی برقرار کند و شب‌قدر بهترین فرصت برای دعا و مناجات است. حال چگونه دعا کنیم تا مستجاب شود؟ سؤالی است که سید هاشم حسینی کارشناس امور فرهنگی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان به آن پاسخ می‌دهد و می‌گوید: یکی از بزرگ‌ترین موهبت‌های الهی که شامل حال بندگانش شده است، امکان راز و نیاز است در دنیای مادی همواره یکی از خواسته‌های کارکنان و ارباب رجوعان یک مجموعه داشتن ارتباط مستقیم با مدیر مجموعه است حتی اگر هیچ کاری برای او انجام نشود همین که بتواند براحتی حرف دلش را به بالاترین مقام بزند، آرامش خاصی پیدا می‌کند. حال خداوند این نعمت را به بندگانش ارزانی داشته است که در هر زمان و هر مکانی بتوانند با پروردگار و خالق هستی سخن بگویند، درد دل کنند و خواسته خود را بخواهند. بالاتر اینکه علاوه بر اجازه رب‌العالمین بندگانش را تشویق به این امر نیز نموده است در آیه 60 سوره غافر می‌فرماید: «و قال ربکم ادعونی استجب لکم» و پروردگارتان فرمود: «بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را» در این آیه شریفه علاوه بر اینکه خداوند بندگانش را تشویق به دعا می‌کند، وعده اجابت نیز می‌دهد. در آیه 186 سوره بقره نیز با بیان دیگری می‌فرماید« و اذا سالک عبادی عنی فانی قریب اجیب دعوه الداع اذا دعان» و هر گاه بندگان من، از تو درباره من بپرسند، ]بگو[ من نزدیکم، ودعای دعا کننده را- به هنگامی که مرا بخواند- اجابت می‌کنم.
وی درباره زمان مناسب دعا نیز می‌گوید: گرچه انسان در هر زمانی می‌تواند با معبودش راز و نیاز کند اما همانگونه که در مسائل مادی همه زمان‌ها برای این امر یکسان نیستند، مثلاً اگر زمان قلمه زدن برخی گیاهان زمستان است چنانچه در تابستان این‌کار انجام شود احتمال اینکه قلمه بگیرد و ریشه بزند کم می‌شود یا اگر فصل مناسب کاشت یک بذر پاییز باشد کاشت آن در زمستان قطعاً موجب می‌شود که محصول مطلوب برداشت نشود، در قرآن خداوند می‌فرماید «و المستغفرین بالاسحار» مشخص است در سحر و نیمه‌های شب ویژگی وجود دارد که طلب آمرزش در آن زمان با زمان‌های دیگر متفاوت است. از پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله و خاندان پاکش علیهم‌السلام نیز بهترین زمان‌ها را برای استجابت دعا بیان نمودند به عنوان نمونه خطبه شعبانیه پیامبر گرامی اسلام که در آن ماه مبارک رمضان را توصیف می‌فرماید «ای مردم بدرستی که رو کرده است بسوی شما ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش ماهی است که نزد خدا بهترین ماه‌هاست و روزهایش بهترین روزها و شب‌هایش بهترین شبها است و ساعت‌هایش بهترین ساعت‌ها، و آن ماهی است که خوانده‌اند در آن شما را در آن به ضیافت خدا و در آن از اهل کرامت خدا گردیده‌اید نفس‌های شما در آن ثواب تسبیح دارد و خواب شما ثواب عبادت دارد و عملهای شما در آن مقبول و دعاهای شما در آن مستجاب است. پس درخواست کنید از پروردگار خود به نیت‌های درست و دلهای پاکیزه از گناهان و...» در مفاتیح الجنان باب دوم فصل سوم نیز آمده است که همه زمان‌ها در ماه مبارک رمضان نیز به یک میزان ارزشمند نیستند سحرهای ماه مبارک رمضان، شبهای جمعه و شبهای قدر نیز برجستگی خاص خود را دارند. در غیر ماه مبارک رمضان نیز ایامی مانند عید غدیر، عید مبعث، روز عرفه، عید قربان، شب و روز جمعه ماه رجب و ماه شعبان نیز زمان اجابت دعاست.
در طول یک شبانه‌روز نیز برخی ساعت‌ها برای دعا و طلب حاجت مناسب‌ترند عرض نیاز به درگاه بی‌نیاز در بین‌الطلوعین (از اذان صبح تا طلوع آفتاب) لطف دیگری دارد همین‌طور هنگام زوال (اذان ظهر). از آقای حسینی می‌پرسم آیا مکان دعا نیز در استجابت دعا اثر دارد؟ او می‌گوید: در برخی مکان‌ها زمینه استجابت دعا بسیار بالاست گرچه پروردگار عالم به انسان این اجازه را داده است که در هر سرزمین و موقعیت جغرافیایی و مکانی با او درد دل بگوییم و حاجت طلب کنیم اما در روایات و آیات به تاثیر مکان در استجابت دعا پرداخته شده است مانند (آیه 36 سوره مبارکه نور)
در خانه‌هایی که خداوند اذن داده رفعت یابد و ذکر شود در آن (خانه‌ها) اسم او (خدا)، صبح و شام تسبیح می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: یکی از مکان‌هایی که در روایات بسیار به آن تاکید شده است در حرم سیدالشهدا علیه‌السلام است. پیامبر اسلام حضرت ختمی مرتبت می‌فرماید: الا و ان الاجابه تحت قبته و الشفاء فی تربته، و الائمه (علیهم‌السلام) من ولده. «بدانید که اجابت دعا، زیر گنبد حرم او و شفاء در تربت او، و امامان (علیه‌السلام) از فرزندان اوست.» (مستدرک‌الوسائل، ج 10 ص 335)
دیگر مشاهد و حرم‌های مطهر پیامبر صلی‌الله علیه و‌آله و خاندان پاکش علیهم‌السلام نیز مورد عنایت خداوند بوده و دعای زائران به اجابت بسیار نزدیک است همین‌طور کنار بیت‌الله‌الحرام و خانه کعبه حجر اسماعیل و روی کوه صفا، سرزمین منا، عرفات و مسجد کوفه و سهله و به طور کلی همه مساجد و همه مکان‌هایی که در آن خداوند عبادت شده باشد در استجابت دعا نقش دارد.
حسینی یکی دیگر از مؤلفه‌های استجابت دعا را حالت و موقعیت انسان هنگام دعا می‌داند و از چند روایت مثال می‌آورد و می‌افزاید: «پیامبر عظیم‌الشأن اسلام در این باره فرموده‌اند: دعای پدر در حق فرزند و نفرین مظلوم در حق کسی که به او ظلم کرده است و دعای کسی که در حال عمره و زیارت خانه خداست تا زمانی که برگردد و همین‌طور روزه‌دار تا زمانی که افطار می‌کند به آسمان می‌رود و به عرش می رود (کنایه از استجابت دارد) از جمله حالات استجابت دعا دروقت دیدن کعبه معظمه است. نقش و اثر گریه و ضراعت در حال دعا که روح و جان آن است، در اجابت دعا بسیار مؤثر و در اعاده حیثیت دعاکننده و تکمیل و تصفیه روح او، به طور اعجازآمیز اثر دارد. در حدیثی از امام صادق(ع) وارد شده است که: زمانی که پوست بدنت به اهتزاز و لرزش افتاد و اشک دیدگانت جاری شد و دلت ترسناک گردید آن حال را غنیمت بدان و رها مکن که مقصود تو حاصل شده است. همچنین نیایش در عرفات، دعای زنان هنگام وضع حمل و شیردهی قبول درگاه حق واقع می‌شود.
چرا دعایم مستجاب نمی‌شود؟!
شناخت خداوند یکی از آداب ویژه دعا کردن است و چرا برخی از اوقات دعا می‌کنیم اما اجابت نمی‌شود؟
حجت‌الاسلام هدایتی استاد حوزه در این‌باره به روایتی از امام صادق(ع) اشاره می‌کند و می‌گوید: «گروهی به امام صادق(ع) عرض کردند؛ چرا دعا می‌کنیم و برآورده نمی‌شود؟ آن حضرت فرمودند: «برای اینکه شما کسی را می‌خوانید که او را به خوبی نمی‌شناسید.
امیدواری به خدا و استجابت دعای خود، ناامیدی از سایر اسباب، حضور قلب، تضرع و زاری، شروع دعا با نام خدا ثنا و تمجید خداوند، درود بر پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) و توسل بر آنها، اقرار به گناه، پافشاری، اجتماع دردعا، عمل همراه دعا نیز همه از نکاتی است که باعث استجابت دعا می‌شود که حجت‌الاسلام هدایتی تیتروار به همه آنها اشاره می‌کند.»
از این استاد حوزه در مورد نقش و جایگاه وقت و زمان در عبادت و دعا و بخصوص نقش شبهای قدر سؤال می‌کنم؟ وی در توضیحاتی با اشاره به اینکه دو وقت در مورد دعا کردن وجود دارد و یک اوقات عام و یک اوقات خاص می‌گوید: «وقتهای عام برای دعا کردن شامل ایام هفته‌ها و ماه‌ها و فصول و شب، سحر، صبح و ظهر و مغرب و برخی دیگر از این موارد شامل روزهای جمعه، شب جمعه (فصل نیایش رجب، شعبان و رمضان) است و اوقات خاص دعا کردن هم شامل اعیاد و وفات اسلامی- ایام البیض، شب‌قدر، روز مبعث، روز مباهله، روز عرفه و... است.»
وی در ادامه به ارتباط میان شب قدر و استجابت دعا می‌پردازد و می‌گوید: «این اوقات و ایام که برخی به لحاظ اشخاص بزرگ و اولیاء دین و برخی به واسطه علت وراء‌الطبیعی که شارع مقدس بر حقیقت و فلسفه آن اشراف داشته و دیگر انسانها از درک و فهم آن عاجزند، دارای ویژگی معنوی و خاصیتی روحانی هستند به طوری که دعا کردن و درخواست عاجزانه بندگان در این اوقات با ماهیت زنده و فعال آن دعا را منشأ اثر می‌سازد.» وی اضافه می‌کند: «در شب قدر روح فرشتگان الهی به زمین نازل می شوند که می‌تواند بزرگ‌ترین و مهم‌ترین خواسته‌های بندگان را با شفاعت خود به هدف استجابت برسانند. در وقت سحر هم برکات و فیوضات معنوی و ملکوتی متوجه جهان می‌شود و دعایی که در این اوقات خوانده شود، بیشتر در معرض استجابت است. در دین مبین اسلام هنگامه شب از ارزش و جایگاه خاصی در سایر اوقات شبانه‌روز، برخوردار است به طوری که خداوند تعالی سوره‌ای مخصوص با نام «اللیل» نازل فرموده و در روایات اسلامی اذکار و اعمال ویژه‌ای چون نماز شب به آن اختصاص یافته است.» و این استاد حوزه در ادامه می‌گوید: «هنگامی که خداوند در سوره قدر می‌فرماید: «انا انزلناه فی لیله القدر، می‌توان به خوبی ارتباط میان نزول برکات و آیات الهی و شب قدر را به خوبی درک کرد، از این رو به خوبی معلوم می‌شود که ارزش و توسل و تمسک به خداوند در این اوقات عزیز چه تأثیری شگرف در استجابت دعا و رفع حوائج و نیازها می‌تواند داشته باشد. از این رو در روایات آمده است که «نیمی از شب که بگذرد، یا از اول شب تا آخر شب زمان استجابت دعاست و در سوره قدر نیز خدای تعالی، شب قدر را آخرین نزول ملائکه و روح و برتر از هزار ماه دانسته است و شاید ارتباط میان شب و قدر به معنای ارزش، همان مطلق شبها به لحاظ ارزشمندی باشد و نیز ممکن است، پنهان ماندن شب قدر در میان سایر شبها در طول سال از این بابت باشد که به صورت کلی ارزش و قدر شب به عنوان مناسب‌ترین زمان استجابت دعا شناسانده شود و البته تردیدی نیست که طبق روایات اسلامی، شب قدر در ماه مبارک رمضان و در میان یکی از شبهای، 19، 21 و 23 این ماه مبارک نهان است.»
آمرزش گناهان در شب قدر
اعمال شبهای قدر بسیار زیاد است و در روایت‌ها نیز بر انجام آنها تاکیدات فراوانی شده است.
حجت‌الاسلام مروجی طبسی کارشناس مسایل دینی با اشاره به اینکه غسل شب قدر یکی از این اعمال است می‌گوید: از امام موسی ابن جعفر(ع) نقل شده است که ایشان فرمودند هر کس در شب قدر غسل کند و تا فجر بیدار باشد گناهانش پاک می‌شود. و امام محمد باقر(ع) هم می‌فرمایند: «هر کس در شب قدر بیدار باشد گناهانش آمرزیده می‌شود اگر چه به عدد ستارگان آسمان باشد.»
وی می‌گوید: «یکی دیگر از اعمال مستحبی در شب قدر خواندن صد رکعت نماز مستحبی است که در شب بیست و سوم سفارش شده است. 50 تا 2 رکعتی است و خداوند به واسطه این عبادت بر روزی او وسعت می‌دهد.»
همچنین امام صادق(ع) به ابو بصیر توصیه فرموده است: «هر کس که در شب 23 ماه مبارک رمضان سوره عنکبوت و روم را تلاوت کند، به خداسوگند ای ابا محمد که از اهل بهشت خواهد بود.»
وی با اشاره به روایتی دیگر از امام صادق (ع) در مورد اعمال شبهای قدر می‌گوید: امام صادق(ع) فرمودند: «هر کس در شب 23 رمضان، آن شب را تا صبح برساند و شب زنده‌داری کند و هزار مرتبه سوره قدر را بخواند، یقین او به ذات خداوند زیاد می‌شود و هر کس در شب نوزدهم 100 مرتبه استغفار کند گناهانش در محضر خداوند بخشیده خواهد شد و همچنین هر کس در شبهای قدر به دعا و نماز بپردازد، آماده می شود که دیگر گناه نکند و پا به پای معصومین(ع) گام بر می‌دارد.»
حجت‌الاسلام مروجی طبسی به یکی دیگر از اعمال شب قدر اشاره کرده و می‌گوید: «در روایتی از پیامبر اکرم(ص) به ابن طاووس آمده است که هر کس در شب قدر 2 رکعت نماز گزارد در هر رکعت 1 مرتبه سوره حمد، 7 مرتبه سوره توبه و پس از نماز 70 مرتبه استغفار کند ، از جای خود برنمی‌خیزد تا خداوند او و والدینش را بیامرزد و فرشتگان را می‌فرستد تا از همان لحظه تا سال آینده برای او حسنات بنویسد و همچنین فرشتگان را می‌فرستد تا برایش درختانی در بهشت بکارند، کاخی بسازند و نهرهایی جاری کنند و از دنیا نمی‌رود تا بتواند همه آنها را در این دنیا ببیند.»
این پژوهشگر مسائل دینی در ادامه می‌گوید: همه اعمال و سرنوشت ما در گرو پاسداری از شب قدر است و خداوند شب قدر را برای بشر تعیین کرد تا جزو مومنان باشد البته به شرط آنکه اعمال این شبها را بجا آورد و طبق آنچه خداوند فرموده رفتار کند.
حجت‌الاسلام مروجی طبسی باز هم روایت دیگری از پیامبر اعظم(ص) نقل می‌کند و می‌گوید: «از حضرت پیامبر(ص) نقل شده که حضرت موسی(ع) به خداوند گفت: خدایا قرب تو را می‌خواهم، ندا آمد، نزدیک شدن به من به وسیله احیاء شب قدر است، آن را احیاء کن.
حضرت موسی(ع) گفت: خدایا رحمت تو را می‌خواهم.
ندا آمد، رحمتم شامل حال کسی است که به فقرا رحم کند.
حضرت موسی(ع) گفت: خدایا جواز عبور از پل صراط را می‌خواهم. و باز ندا آمد در شب قدر صدقه دهید.
حضرت موسی گفت: خدایا از میوه‌های بهشت می‌خواهم.
ندا آمد: در شب قدر یک بار سبحان‌الله بگویید.
حضرت موسی گفت: نجات از آتش جهنم را می‌خواهم.
و باز هم ندا آمد: نجات برای کسی است که استغفار گوید. بنابر این روایات می‌بینیم ما هرگز به اسرار شب قدر نمی‌رسیم مگر آنکه طبق روایات به وظایف خودمان برای خود و خانواده‌مان برای وسعت روزی، سلامتی و ... گام برداریم و اعمال شبهای قدر را بجا آوریم.»
وی می‌گوید: «اگر هر کس نگران سرنوشت خود است، از شب قدر امسال تا شب قدر سال آینده به وظایف خود عمل کند.»