نگاهی به وضعیت حقوق اقلیت‌های دینی در جهان امروز (بخش نخست)
مدعیان دموکراسی غربی ناقض حقوق اقلیت ها (گزارش روز)
فریده شریفی
امروز کشور و نظام حکومتی در دنیا وجود ندارد که همه افراد و اتباع آن از یک نژاد و قومیت بوده، به یک زبان تکلم کنند یا پیرو یک آیین و مذهب باشند.
در بیشتر کشورها یک اکثریتی وجود دارد که دارای تاریخ، فرهنگ، زبان، مذهب و ملیت مشترک هستند و گروه‌های کوچک‌تری نیز وجود دارند که ویژگی‌های قومی، زبانی و مذهبی خود را دارند و اقلیت نامیده می‌شوند. در کشور ما نیز اقلیت‌های دینی بخشی از جامعه آماری کشور را تشکیل می‌دهند، تبعه کشور ما هستند و به همین جهت در کنار سایر هموطنان ایرانی خود دارای حقوق و تکالیف هستند.
مسئله رعایت حقوق اقلیت‌ها و تبعیض قائل نشدن نسبت به آنها، از جمله اموری است که امروزه مورد توجه قرار گرفته است، چرا که داشتن عقیده و مذهب از حقوق مسلمی است که در اعلامیه جهانی حقوق بشر مورد تأکید قرار گرفته است و ادیانی که قانون اساسی کشور ما را به رسمیت شناخته محترم بوده و دارای حقوق تضمین شده و مشخص می‌باشند.
در این گزارش وضعیت اقلیت‌ها در ایران را بررسی خواهیم کرد و مقایسه‌ای خواهیم داشت با وضعیت اقلیت‌ها در دیگر کشورها به ویژه کشورهایی که ادعای رعایت حقوق بشر، آزادی و دموکراسی را دارند اما از رعایت کمترین حقوق انسانی خودداری می‌کنند و حقوق بشر را به سخره گرفته‌اند.
کشورهای غربی ناقض حقوق اقلیت‌ها
مسئله رعایت حقوق اقلیت‌ها و تبعیض قائل نشدن نسبت به آنها از جمله اموری است که امروزه مورد توجه نهادهای بین‌المللی و حقوق بشری قرار گرفته است و تمهیداتی برای رعایت حقوق اقلیت‌ها و تأمین همزیستی مسالمت‌آمیز اقوام مختلف اندیشیده شده است.
نکته جالب اینجاست که بسیاری از کشورهای غربی که خود را مهد دموکراسی و رعایت حقوق بشر می‌دانند و مسئله حمایت آنها از حقوق نژادها، اقلیت‌ها و گروه‌های مختلف مردمی وسیله‌ای برای بازارگرمی آنها شده است در کشورشان از رعایت کمترین حقوق و ارزش‌های انسانی خبری نیست.
جهان مخصوصاً در سال‌های اخیر شاهد برخوردهای خصمانه و خشونت‌بار و ویرانگر گروه‌های مختلف و یا اقدام گروه اکثریت برای پاکسازی قومی اقلیت بوده است.
حوادث اخیر در شهرهای آمریکا به ویژه شهر «فرگوسن» و کشتن سیاه‌پوستان به دست پلیس این کشور بدون اینکه کمترین مجازاتی برای آنها درنظر گرفته شود نمونه کوچکی از رفتار تبعیض‌آمیز، غیرانسانی و تحقیر حقوق بشر از سوی دولت‌های غربی است.
برای بررسی وضعیت اقلیت‌ها در ایران نخست به تعریف اقلیت و ویژگی‌ها و خصوصیات آنها خواهیم پرداخت.
تعریف اقلیت
ارائه یک تعریف جامع و مانع برای اقلیت دشوار است لیکن به افرادی که در محدوده جغرافیایی مشخص زندگی می‌کنند و دارای اصول اعتقادی، اجتماعی و نژادی مشترک با اکثریت نیستند اقلیت گفته می‌شود.
واژه اقلیت دارای یک مفهوم متغیر است یک فرد ممکن است از حیث نژاد در اقلیت باشد و همین فرد در ایران ممکن است از حیث دین در اقلیت باشد.
در قانون اساسی جمهوری اسلامی اقلیت‌های دینی در اصل سیزدهم اینگونه تعریف شده است: ایرانیان زرتشتی، کلیمی، مسیحی، تنها اقلیت‌های دینی شناخته می‌شوند که در حدود قانون در انجام مراسم دینی خود آزادند و در احوال شخصیه و تعلیمات دینی بر طبق آیین خود عمل می‌کنند.
اقلیت‌های دینی در اسلام محترم هستند و همه‌گونه آزادی برای انجام فرایض دینی خود را دارند.
آنان مانند سایر گروه‌های نژادی و مذهبی از نعمت آزادی برخوردارند و می‌توانند زبان، آداب و رسوم و سنن قوم خود را حفظ و حراست نموده در میان افراد جامعه به راحتی زندگی کنند.
«روبرت بگلریان» نماینده مسیحیان ارمنی جنوب ایران در مجلس شورای اسلامی و عضو کمیسیون انرژی درباره وضعیت اقلیت‌های دینی ایران می‌گوید: «اقلیت‌ها در ایران از وضعیت خود راضی هستند چراکه وضعیت آنان بهتر از کشورهای دیگر و حتی کشورهای غربی است زیرا مبانی‌ای که جامعه ایران به آنها نگاه می‌کند مبانی اخلاقی و دینی است.»
وی می‌افزاید: «در ایران دیدگاه‌ها نسبت به اقلیت‌ها قومی و نژادی نیست و نگاه تبعیض نژادی وجود ندارد و توجه ویژه‌ای به کرامت انسانی می‌شود که الهام گرفته از دین اسلام است.»
این درحالی است که وضعیت اقلیت‌های دینی و قومی در اکثر کشورها مطلوب نیست و حتی بسیار وخیم و نگران‌کننده است. این مسئله در قرن 21 بسیار دردناک و حتی شرم‌آور است، چرا که در جوامع سنتی و حتی قبیله‌ای دور، رؤسای باتجربه قبایل و طوایف در هنگام بروز اختلافات می‌دانستند که باید نقشی بی‌طرفانه و بی‌غرضانه برای حل اختلافات در پیش بگیرند وگرنه اوضاع بدتر می‌شود و می‌تواند به جنگ‌های خونین و بی‌حاصل کشیده شود اما امروز متأسفانه مشاهده می‌شود که حقوق اقلیت‌ها رعایت نمی‌شود و این گروه‌ها و اقوام برای رسیدن به حقوق حقه خود دست و پا می‌زنند و در انفعال و انزوا به سر می‌برند بخش بزرگی از سیاست حاکمان و رهبران کشورها از جهان‌بینی غلط آنان برای حل مسائل اجتماعی و فرهنگی ناشی می‌شود. آنان بر این تصور غلط و کهنه تاکید دارند که با وجود اختلاف میان اقوام و قبایل و ادیان و مذاهب مختلف امکان تجزیه‌طلبی و استقلال خواهی کمتر می‌شود و کنترل آنها راحت‌تر صورت می‌گیرد که در واقع همان سیاست بریتانیای استعمارگر است که معتقد بودند «باید تفرقه انداخت و حکومت کرد.»
براساس جهان‌بینی اسلامی باید به تنوعات قومی و دینی نه‌تنها به چشم تهدید نگاه نکرد بلکه آن را فرصتی باارزش شمرد تا تمامی ظرفیت های بالقوه جامعه از طریق همین تنوعات و گوناگونی‌ها و حتی تفاوت‌ها بالفعل شوند که البته کار آسانی نیست و برنامه‌ریزی‌های حساب شده و بلندمدت لازم دارند اما نتایج آن پرثمر خواهد بود.
«حجت‌الاسلام والمسلمین علی یونسی» دستیار ویژه رئیس‌جمهوری ایران در امور اقوام و اقلیت‌های دینی و مذهبی می‌گوید: «در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران حقوق اقلیت‌ها به بهترین وجه تضمین شده است.»
یونسی می‌افزاید: «اقلیت‌های دینی در ایران در مراکز حکومتی مثل مجلس شورای اسلامی حضور دارند و مانند سایر مردم ایران از آزادی‌های دینی و مدنی برخوردار هستند.»
وی با بیان اینکه امروز اقلیت‌های دینی در ایران به صورت مسالمت‌آمیز و بدون کوچک‌ترین حساسیتی در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند، تصریح می‌کند: «اگر در اروپا یهودکشی وجود داشته اما درتاریخ ایران سابقه نسل‌کشی، مذهبی‌کشی و قوم‌کشی وجود ندارد و این مسئله نشان‌دهنده فرهنگ متعالی و باسابقه ملت ایران است.»
به گفته دستیار ویژه رئیس‌جمهور در امور اقوام و اقلیت‌های دینی «در تهران بیش از 30 کلیسا و کنیسه وجود دارد که نسبت به جمعیت‌شان دردنیا بی‌نظیر است.»
مسئولیت حکومت‌ها و دولت‌ها
حکومت‌ها و دولت‌ها در احترام به حقوق اقلیت‌ها نقش مهمی دارند و می‌توانند وضعیت آنان را درجامعه ارتقا ببخشند یا بالعکس موجب آزردگی و افزایش تنش میان آنان و دیگر اقشار و گروه‌های جامعه شوند.
دولت‌ها و حکومت‌ها به جای اینکه در دعواها و اختلافات یک طرف دعوا را بگیرند باید نقشی بی‌طرفانه، میانجی‌گرایانه و مدبرانه در پیش بگیرند و همچون والدینی رئوف به همه اقوام و ادیان چه اکثریت و چه اقلیت به چشم فرزندانی یکسان با حقوقی برابر و فرصت‌های عادلانه بنگرند. این راهی است که تاریخ تکامل معنوی بشر درحال حاضر در حال طی‌کردن آن است و کشورها، جوامع و تمدن‌هایی که آن را برگزیده‌اند به پیشرفت و تکامل دینی و معنوی می‌رسند و اگر از آن غافل بمانند عقب می‌مانند.
نماینده مسیحیان ارمنی جنوب ایران در مجلس شورای اسلامی در این باره خاطرنشان می‌کند: «خوشبختانه در اصول 13، 15 و 19 قانون اساسی ایران که مهم‌ترین منبع قانونی کشور به حساب میآید در مورد رعایت حقوق اقلیت‌ها پیش بینی‌های لازم انجام شده است و در مورد بهره‌مندی اقلیت‌ها از امکانات آموزشی، دینی، فرهنگی، تمهیدات و پیش‌بینی‌های لازم به عمل آمده است.»
وی اضافه می‌کند: «در کنار آینده‌نگری، پیش‌بینی‌ها و امکاناتی که نظام جمهوری اسلامی ایران برطبق قانون اساسی به حقوق اقلیت‌ها داشته است باید به مسئله دیگری توجه کرد که بسیار قابل تأمل و دقت است و آن هم نگاه فرهنگی عامه جامعه ایران به اقلیت‌های دینی است.»
روبرت بگلریان می‌گوید: «نگاه فرهنگی مردم ایران به اقلیت‌ها که به عمق تاریخی و فرهنگ اسلامی ایران برمی‌گردد به گونه‌ای است که امکان بهره‌مندی اقلیت‌ها از تمامی شرایط فرهنگی، آموزشی، مدارس، انجمن‌ها، نهادها، ورزش، احوال شخصیه و... هماهنگ و یکسان با دیگر افراد جامعه در نظر گرفته شده و از امکانات کافی و مطلوبی برخوردارند.» وی اضافه می‌کند: «اگر در برخی موارد محدودیت‌هایی نیز وجود دارد براساس قانون و یا برحسب اعمال سلیقه به وجود میآید که بخشی از طبیعت زندگی انسان‌ها است و مانعی برای فعالیت‌های اقلیت‌ها محسوب نمی‌شود.»
نماینده مسیحیان ارمنی همچنین تاکید می‌کند: «ارامنه از وضعیت خود در ایران بسیار راضی هستند و حاضر نیستند در کشورهای دیگر زندگی کنند.»
اعضای یک ملت اگر احساس کنند که در دستیابی به حقوق با یکدیگر تفاوتی ندارند و از فرصت‌ها و امتیازات برابر برخوردارند در آن کشور بحران‌های هویتی و ملی کمتری وجود خواهد داشت، اما اگر اقوامی نتوانند خود را با فرآیند ادبیات ملی، ملت‌سازی، زبان رسمی، تعلیمات عمومی و مذهب رسمی هماهنگ سازند به حد شهروند درجه دوم سقوط کرده و از حقوق محروم می‌شوند و احساس به حاشیه رانده شدن و محرومیت می‌کنند.
مسیحیان و شهروندان اقلیت‌های مذهبی ایران در هماهنگی با مسلمانان تا بدان‌جا پیش رفتند که بسیاری از فرزندان آنان در هنگام 8 سال دفاع مقدس، داوطلبانه به جبهه رفتند و تعداد زیادی از آنان به شهادت رسیدند.
«م. سارکیس» از شهروندان ارمنی ساکن تهران می‌گوید: «برخی از اقوام و آشنایان ما در کشور ارمنستان زندگی می‌کنند و ازما می‌خواهند که به نزد آنها برویم و با آنها زندگی کنیم اما ما زندگی در ایران را ترجیح می‌دهیم زیرا کشورمان را دوست داریم و درکنار هموطنان مسلمان خود زندگی آرام و بی‌دغدغه‌ای داریم.»
وی اضافه می‌کند: «بین خود مسیحیان یا حتی مسلمانان هم ممکن است اختلاف سلیقه به وجود آید ولی ما از وضعیت خود راضی هستیم و حاضر نیستیم به کشور دیگر برویم.»
سارکیس خاطرنشان می‌کند: «در ایران ما از آزادی و امنیت کافی برخورداریم و در انجام فرایض دینی و احوال شخصیه خود مشکلی نداریم پس چرا بیهوده مهاجرت کنیم و در کشور دیگر زندگی کنیم؟!»
وی می‌گوید: «وقتی از وضعیت ارامنه در دیگر کشورها باخبر می‌شویم خدا را شکر می کنیم که در ایران زندگی می‌کنیم.»