ساده‌سازی محاسبات، هدف حذف ۴ صفر از پول ملی
حذف چهار صفر از پول ملی با تصویب مجلس و تأیید پیشین هیئت دولت، با تأیید شورای نگهبان رسماً وارد مدار اجرا می‌شود؛ این اقدام به منظور ساده‌سازی محاسبات اقتصادی صورت می‌گیرد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم، جلسه علنی دیروز مجلس، یکی از روزهای خاص تقویم اقتصاد ایران را رقم زد. نمایندگان در ادامه مسیری که پیش‌تر هیئت دولت آغاز کرده بود با اکثریت آرا به حذف چهار صفر از پول ملی رأی دادند تصمیمی که در بانک مرکزی ماه‌ها بررسی شده و حالا به فضای علنی کشور رسیده است.
این مصوبه، بیش از آنکه فقط یک جابه‌جایی عددی روی اسکناس‌ها باشد یک پیام نمادین دارد: اقتصاد ایران وارد تجربه‌ای تازه شده است؛ تجربه‌ای که در ده‌ها کشور دیگر امتحان شده و نتایجش گاهی امیدبخش و گاه تلخ بوده است.
تصویب لایحه 3 ساله
این لایحه پس از سه دولت و سه مجلس، دیروز سرانجام در ایستگاه تصویب نهائی ایستاد. نخستین‌بار در دولت دوازدهم و مجلس دهم تصویب و به شورای نگهبان ارسال شد اما به دلیل ابهامی در بند مربوط به صندوق بین‌المللی پول برگشت خورد. در مجلس یازدهم ایرادها برطرف شد اما لایحه در صحن علنی بررسی نشد تا سرانجام با روی کار آمدن دولت چهاردهم و مجلس دوازدهم، بررسی به جریان افتاد.
بر اساس مصوبه دیروز مجلس، واحد پول جدید ایران «ریال» معادل 10 هزار ریال فعلی و برابر با 100 قران تعیین شد. این اصلاحیه که به بند (الف) ماده 58 قانون بانک مرکزی افزوده شده، پنج تبصره مهم را هم شامل می‌شود؛ از جمله نحوه تعیین برابری ارزهای خارجی با ریال، دوره‌گذار حداکثر سه‌ساله برای گردش همزمان ریال جدید و ریال قدیم، الزام ایفای تعهدات گذشته تنها با واحد پول جدید پس از پایان دوره‌گذار، و تکلیف بانک مرکزی به فراهم‌سازی مقدمات اجرائی ظرف دو سال. آیین‌نامه اجرائی این قانون نیز ظرف سه ماه آینده توسط بانک مرکزی تهیه و پس از تأیید هیئت عالی به تصویب هیئت وزیران خواهد رسید.
راهکار ساده‌سازی حسابداری
البته بانک مرکزی می‌گوید این تغییر تنها برای «خوانایی بهتر» و «سهولت مبادلات» است و به تورم و ارزش واقعی پول کاری ندارد. محمدرضا فرزین؛ رئیس‌کل بانک مرکزی در پاسخ به برداشت‌هایی که این طرح را راهکاری برای مهار تورم می‌دانند، صریح و بی‌پرده گفت: «هدف ما نه کنترل تورم است و نه افزایش ارزش پول ملی؛ کارکرد اصلی این اقدام، تسهیل مبادلات و ساده‌سازی محاسبات پولی است.»
فرزین افزود: با وجود اینکه تورم سالانه کشور طی سال‌های اخیر در بازه 30 تا 40 درصد پایدار مانده، ادامه روند فعلی دیگر ممکن نیست و چاره‌ای جز اجرای این اصلاح وجود ندارد.
او در توضیح چرایی و چگونگی حذف چهار صفر از پول ملی، گفت: اگرچه طبق قانون، «ریال» واحد رسمی است اما واقعیت بازار و محاورات مردم چیز دیگری را نشان می‌دهد. «تومان» سال‌هاست جای ریال را در معاملات گرفته و ریال تنها روی اسکناس‌ها باقی مانده است. از این رو، پیشنهاد بانک مرکزی آن است که تومان به‌عنوان واحد اصلی و «قِران» معادل یک‌صدم تومان، به‌عنوان پول خرد در گردش رسمی قرار گیرد.
تجربه جهان در حذف صفرها
رئیس کل بانک مرکزی با اشاره به سقوط ارزش پول ملی در برابر ارزهای خارجی، این وضعیت را صرفاً یک مشکل اقتصادی ندانست بلکه آن را ضربه‌ای به غرور ملی توصیف کرد و گفت: افزایش روزافزون صفرها بر اسکناس و چک‌پول‌ها، نتیجه تورم مزمن است و ادامه این روند، چهره حسابداری و قیمت‌گذاری را دچار آشفتگی می‌کند.
فرزین، تجربه کشورهایی همچون آلمان، فرانسه و ترکیه را یادآور شد که با حذف صفر، ساختار پولی خود را ساده‌تر کردند هرچند این کار بدون سیاست‌های ضدتورمی پایدار نتیجه نمی‌دهد.
او افزود: دوره گذار حداکثر سه‌ساله خواهد بود و اسکناس‌ها و سکه‌های جدید به تدریج جای نمونه‌های قدیمی را می‌گیرند و برای مدت محدودی، ریال قدیم و تومان جدید به طور همزمان در گردش خواهند بود. ضمن اینکه در چک‌پول‌های بانکی چهار صفر به صورت کم‌رنگ چاپ شده تا مردم به تدریج به واحد جدید عادت کنند.
رئیس کل بانک مرکزی، یکی از آثار این تغییر را بازگشت امکان استفاده از اعشار در واحد پول ملی- مشابه سنت در دلار یا یورو و سنتی که امروزه در کشور ما وجود ندارد- دانست و در پاسخ به نگرانی‌ها درباره بازگشت دوباره صفرها گفت با نرخ تورم کنونی، این فرآیند دست‌کم 35 سال طول خواهد کشید.
گفتنی است، حذف صفر از پول ملی در جهان بی‌سابقه نیست. ترکیه در 2005 با حذف شش صفر، به پشتوانه کنترل تورم و ثبات اقتصادی، موفق شد. برزیل هم در دهه 90 میلادی، حذف صفر را بخشی از یک بسته ضدتورمی کرد و اعتماد مردم را خرید. اما ونزوئلا و زیمبابوه، بدون اصلاحات بنیادین، بارها صفر کم کردند و هر بار صفرها برگشت؛ این بار پرشمارتر و سنگین‌تر.
کارشناسان هشدار می‌دهند که این طرح، بدون همزمانی با سیاست‌های مهار تورم، تنها یک «آرایش ظاهری» خواهد بود و موفقیت آن وابسته به اصلاح ساختار بودجه و کنترل نقدینگی است.
ریال باقی می‌ماند
به گزارش ایسنا، سید شمس‌الدین حسینی؛ رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس هم در این باره با بیان اینکه «واحد پول ملی ریال باقی می‌ماند»، افزود: حذف چهار صفر از پول ملی به‌صورت تدریجی و با اطلاع‌رسانی کامل انجام خواهد شد و هدف نهائی، تسهیل زندگی مردم و بهبود ساختار پولی کشور است.
او در حاشیه جلسه علنی دیروز مجلس در جمع خبرنگاران با اشاره به مصوبه مجلس درباره حذف چهار صفر از پول ملی، گفت: مصوبه‌ای که در مجلس به تصویب رسید، همان مصوبه اعاده‌شده از شورای نگهبان است که ریشه آن به سال ۱۳۹۹ و مجلس دهم بازمی‌گردد. شورای نگهبان در خرداد ۱۳۹۹ به این مصوبه ایراد گرفت؛ به‌ویژه به دلیل وجود عبارت «با رعایت تعهدات در قبال صندوق بین‌المللی پول» که به‌نظر شورا، ابهام‌برانگیز بود.
رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس ادامه داد: در مجلس یازدهم، کمیسیون اقتصادی عبارت مبهم را حذف کرد، اما مصوبه هرگز در صحن علنی مطرح نشد. با آغاز به کار دولت چهاردهم، هم رئیس‌جمهور و رئیس‌کل بانک مرکزی پیگیر بازگشت مصوبه به دستور کار مجلس شدند. اما در این فاصله، تغییر مهمی در ساختار قانونی صورت گرفت؛ تصویب قانون بانک مرکزی در سال ۱۴۰۲ که موجب شد ماده ۱ قانون پولی و بانکی سال ۱۳۵۱ (مبنای لایحه قبلی) عملاً کنار گذاشته شده و ماده ۵۸ قانون جدید جایگزین آن شود.
حسینی تأکید کرد: در بازنگری مجدد، دو اقدام اصلی صورت گرفت: نخست، رفع ایراد شورای نگهبان از طریق تغییر عبارت به «با رعایت تعهدات قانونی» و دوم، تطبیق مصوبه با قانون جدید بانک مرکزی. از همین‌رو، عنوان لایحه نیز تغییر کرد و به «اصلاح بند (الف) ماده ۵۸ قانون بانک مرکزی ۱۴۰۲» بدل شد.
وی افزود: در ماده ۵۸ قانون جدید آمده بود که «پول ملی جمهوری اسلامی ایران ریال است» اما اجزای آن که پیش‌تر «دینار» بود، موضوع مشخص نشده بود. بر همین اساس، مجلس در مصوبه جدید، هر ریال را معادل ۱۰۰ قِران تعیین کرد. به این ترتیب، خلأ قانونی برطرف شد و حذف چهار صفر نیز به تأیید نهائی رسید.
به گفته رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس، برخی اصلاحات جدید نیز در مصوبه لحاظ شده است. از جمله، بند جدیدی در ماده ۵۸ افزوده شد که بر اساس آن، ترتیبات اجرائی جایگزینی پول‌ها باید به تأیید هیئت عالی بانک مرکزی برسد؛ بندی که در مصوبه سال ۱۳۹۹ وجود نداشت.
گفتنی است، جعفر مهدی‌زاده؛ مدیرکل سیاست‌های اقتصادی بانک مرکزی هم گفت: این بانک یک ستاد ملی به ریاست شخص رئیس‌جمهور برای حذف چهار صفر در نظر گرفته است.
همچنین محمد شیریجیان؛ عضو هیئت عامل بانک مرکزی از تشکیل یک ستاد ملی در سطح کلان خبر داد و افزود: این ستاد با حضور مقامات عالی کشور شکل می‌گیرد و بانک مرکزی در حوزه پولی و مالی و بانکی نیز یکی از دستگاه‌های مهم در این ستاد ملی است.
4 یا 6 صفر؟!
حسین صمصامی؛ عضو کمیسیون اقتصادی مجلس، ۲۰ مردادماه با اشاره به تصویب نهائی لایحه حذف چهار صفر از پول ملی گفت: حذف صفرها بر رشد اقتصادی یا تورم اثر واقعی ندارد و هزینه چاپ اسکناس چندان کم نمی‌شود و با گسترش پرداخت‌های الکترونیکی، تأثیر ملموسی بر مبادلات نقدی نخواهد داشت. به دلیل اینکه گرد کردن قیمت‌ها معمولاً رو به بالاست؛ می‌تواند تورم‌زا باشد.
غلامرضا تاجگردون رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی، در واکنش به اینکه حذف چهار صفر از پول ملی چه تأثیری روی تورم و کنترل قیمت ارز می‌گذارد؟ گفت: حذف چهار صفر به‌صورت انتزاعی تأثیر ندارد و در مدل جواب می‌دهد. نباید تصور کرد با برداشتن چهار صفر تورم کاهش پیدا می‌کند بلکه این اقدام بیشتر اثر روانی دارد و بحث ساده‌سازی کار را انجام می‌دهد. اگر بانک مرکزی در قالب مدل کامل به قضیه حذف چهار صفر از پول ملی ورود و سپس نرخ ارز را تنظیم کند، اثر دارد.
رئیس کل اسبق بانک مرکزی با بیان این که حذف چهار صفر با تورم بالایی که وجود دارد کارساز نیست و اگر دولت بخواهد کار مفیدی انجام دهد حداقل باید شش صفر را حذف کند گفت: با توجه به مشکلات عدیده نظام پولی و بانکی، حذف صفر نباید در اولویت باشد.
گفتنی است، حذف چهار صفر از پول ملی، در دهه 80 شمسی مطرح و در سال 1399 به مجلس ارائه شده و از آن زمان تعداد صفرها افزایش یافته است. طهماسب مظاهری؛ رئیس کل اسبق بانک مرکزی و کارشناس اقتصادی، دیماه سال گذشته درباره حذف چهار صفر از پول ملی گفته بود: «الان حذف چهار صفر با تورم‌های بالایی که وجود دارد کارساز نیست و اگر دولت بخواهد کار معنادار و مفیدی انجام دهد حداقل باید شش صفر را حذف کند.»