غیبت دوباره دانش‌آموزان مدارس دولتی عادی در میان نفرات برتر کنکور ۱۴۰۴
نتایج کنکور سراسری ۱۴۰۴ نشان داد که جای دانش‌آموزان مدارس دولتی عادی بار دیگر در میان برترین‌ها خالی است؛ واقعیتی تلخ که هر ساله به دغدغه جدی کارشناسان و فعالان حوزه آموزش تبدیل می‌شود.
به گزارش خبرگزاری تسنیم، حدود 80درصد جمعیت دانش‌آموزی ایران در مدارس دولتی عادی مشغول به تحصیل هستند و سهم مدارس خاص (سمپاد، نمونه‌دولتی، شاهد و...) و مدارس غیردولتی تنها بخش کوچکی از نظام آموزشی کشور را تشکیل می‌دهد، با وجود این، در فهرست نفرات برتر کنکور باز هم نامی از اکثریت بزرگ دانش‌آموزان عادی دیده نمی‌شود و این پرسش اساسی مطرح می‌شود؛ چرا فرزندان مدارس دولتی عادی از قطار موفقیت‌های ملی جا مانده‌اند؟
با اعلام نتایج کنکور سراسری 1404، بار دیگر غیبت دانش‌آموزان مدارس دولتی عادی میان رتبه‌های برتر آشکار شد؛ غیبتی که به تعبیر کارشناسان، نشانه‌ای روشن از تضعیف عدالت آموزشی در کشور است.
کارشناسان آموزش معتقدند شرایط به‌گونه‌ای پیش رفته است که مدارس دولتی عادی عملاً به «فرزند ناتنی آموزشوپرورش» بدل شده‌اند؛ در حاشیه نظام آموزشی با حداقل امکانات، کمترین سهم از بودجه و دور از اولویت‌های واقعی سیاست‌گذاران.
هرچند مسئولان آموزشوپرورش در دولت‌های مختلف بارها تأکید کرده‌اند که مدارس دولتی عادی در اولویت هستند، اما در عمل نشانی از این ادعا دیده نمی‌شود. تمام تمرکز و حمایت‌های وزارت آموزشوپرورش طی سال‌های گذشته بر مدارس خاص به‌ویژه سمپاد متمرکز شده است، این مدارس با گلچین کردن دانش‌آموزان مستعد، اختصاص بهترین معلمان، امکانات آموزشی پیشرفته و فضائی ایزوله به ویترین عملکرد نظام آموزشی تبدیل شده‌اند. مسئولان با اتکا به این ویترین، از موفقیت در المپیادهای جهانی و کسب رتبه‌های برتر کنکور سخن می‌گویند.
اما واقعیت آن است که موفقیت اقلیت گزینش‌شده در مدارس خاص، شاخص واقعی کیفیت آموزش عمومی کشور نیست، نظام آموزشی زمانی می‌تواند ادعای کارآمدی داشته باشد که کیفیت آموزش برای همه دانش‌آموزان، فارغ از پایگاه اقتصادی و اجتماعی خانواده‌ها، تضمین شود.
تحلیلگران بر این باورند که برگ برنده آموزشوپرورش نه در نمایش نتایج مدارس خاص، بلکه در ارتقای کیفیت مدارس دولتی عادی است، تقویت جایگاه معلمان این مدارس، بهبود امکانات آموزشی، ایجاد فضای محترمانه و با نشاط برای دانش‌آموزان و والدین و توجه واقعی به کرامت انسانی دانش‌آموزان و حقوق آنها در مدارس دولتی عادی، می‌تواند گام اساسی در جهت بازگرداندن عدالت آموزشی به ریل اصلی خود باشد.
به‌نظر می‌رسد اگر این روند ادامه یابد، شکاف آموزشی میان اقلیت برخوردار و اکثریت محروم عمیق‌تر خواهد شد؛ شکافی که آینده عدالت اجتماعی و توسعه کشور را تهدید می‌کند.
در همین زمینه مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور، بارها و اخیراً در سی‌وهشتمین اجلاس رؤسای آموزشوپرورش بر ضرورت رفع این تبعیض آموزشی تأکید کرده است. او خطاب به مدیران گفت: «شما مسئولیت و بار سنگینی بر دوش دارید. باید درد مردم و درد بی‌عدالتی را متوجه شویم و نپذیریم. نباید اجازه دهیم کودکی که والدینش توانایی پرداخت چنین شهریه‌هایی را ندارند، از فرزندان ثروتمندان عقب بماند. آموزش در مدارس نباید صرفاً تئوری باشد؛ باید با عشق آموزش دهیم، مسئولان هم باید این باور را در دل داشته باشند تا بتوانند به سمت اجرا حرکت کنند.»
با وجود این نگاه دقیق و عدالت‌محور رئیس‌جمهور، اجرائی‌کردن این دیدگاه در مدارس دولتی عادی با موانع جدی روبه‌رو است.
بر‌اساس آمار منتشر شده، رتبه‌های برتر گروه‌های آزمایشی مختلف تقریباً به طور کامل در اختیار مدارس سمپاد، نمونه دولتی و غیردولتی قرار گرفته است:
گروه ریاضی: 7 نفر از سمپاد، 2 نفر غیردولتی و یک نفر از مدرسه البرز (دولتی خاص)
گروه تجربی: 9 نفر از سمپاد و یک نفر از مدارس نمونه دولتی
گروه انسانی: 7 نفر از سمپاد، یک نفر غیردولتی و دو نفر از مدارس نمونه دولتی
گروه هنر: سه نفر از سمپاد و یک نفر از مدارس دولتی خاص
گروه زبان: سه نفر از سمپاد
به این ترتیب، در هیچ‌یک از گروه‌های آزمایشی، دانش‌آموزان مدارس دولتی عادی نتوانستند جایی در میان نفرات برتر پیدا کنند. روندی که سال‌هاست ادامه دارد این غیبت، اتفاقی تازه نیست.
مروری بر کنکورهای گذشته نشان می‌دهد که مدارس دولتی عادی تقریباً به طور کامل از چرخه رقابت برای رتبه‌های برتر حذف شده‌اند.
کنکور 1403: 73درصد رتبه‌های برتر از مدارس سمپاد بودند؛ در گروه تجربی حتی یک نفر هم از مدارس غیرسمپادی در میان نفرات برتر حضور نداشت.
کنکور 1402: در کنکور 1402 نیز نفرات برتر از مدارس دولتی خاص، سمپاد و غیردولتی بودند به‌گونه‌ای که در سه گروه اصلی ریاضی، تجربی و انسانی تمام نفرات برتر از این مدارس بودند.
کنکور 1401: 29 نفر از نفرات برتر از سمپاد، 9 نفر غیردولتی و تنها یک نفر از مدارس نمونه دولتی و باز هم سهم مدارس دولتی عادی صفر بود.
کنکور 1400: برترین‌ها عمدتاً از مدارس تیزهوشان و غیردولتی بودند و مدارس دولتی عادی هیچ سهمی در جمع رتبه‌های برتر نداشتند.
عدالت آموزشی در معرض تهدید
از نگاه دغدغه‌مندان، انباشت استعدادها و منابع آموزشی در مدارس خاص و غیردولتی، در کنار نابرابری‌های اقتصادی، باعث شده است تا دانش‌آموزان مدارس دولتی عادی از چرخه موفقیت‌های علمی و دانشگاهی دور بمانند.