رویکرد قابل تقدیر صداوسیما درباره روستاییان و عشایر
انوشه میرمرعشی
تولیدات روستاییان و عشایر یکی از اصلی و زیربنائی‌ترین پایه‌های خودکفائی کشورمان است. در واقع روستاها و مناطق عشایری رگ حیاتی اقتصاد ایران محسوب می‌شوند و نقش آنها در تامین امنیت غذایی، سلامت تولیدات دامی و کشاورزی و حتی جایگاه‌شان در حفظ و درآمدزایی ملی از صنایع دستی غیرقابل انکار است. و دقیقا به همین دلیل هم هست که بازنمایی فرهنگ عشایری و روستایی و سبک زندگی مردمان روستاها و مناطق عشایری کشور در صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران از اهمیت
بسیار بالایی برخوردار است.
سیمای روستا در صداوسیما
گرچه در دهه شصت و حتی تا میانه دهه هفتاد به علت حاکمیت تفکر جهادی و انقلابی، روستا و روستاییان جایگاه ویژه‌ای در رسانه‌های کشور داشتند اما
کم کم و با کمرنگ شدن اندیشه جهادی و سپس رسوخ سرمایه‌داری به فرهنگ کشور، رویکرد صداوسیما هم به روستاییان مقداری تغییر کرد. طوری‌که متاسفانه تا
یک دهه قبل گاهی مشاهده می‌شد در برخی از مجموعه‌های نمایشی، فیلم‌های تلویزیونی و حتی برنامه‌های طنز صداوسیما، مردمان روستایی با صفاتی چون ساده‌لوح، گاهی سوءاستفاده گر (به ویژه در مجموعه‌های طنزی که برادران قاسم خانی فیلمنامه‌شان را می‌نوشتند) و یا با صورتی فقیر و فلک زده به تصویر کشیده می‌شدند. همچنین دست‌مایه کردن لهجه‌های روستایی و اقوام به اسم طنزپردازی اما در واقع هجو و هزل گوئی، نیز یکی دیگر از جلوه‌های به شدت منفی بازنمایی روستاییان و عشایر در رسانه ملی بود. اتفاق نامبارکی که به مرور زمان و با اعتراض فرهیختگان کمتر شد.
اما با شروع دوره ریاست پیمان جبلی و قائم‌مقامی وحید جلیلی در صداوسیما تحولی زیربنائی در بازنمایی تصویر روستاییان و عشایر در رسانه ملی ایجاد شد. تحولی که موجب شد منزلت اجتماعی و جایگاه والای روستاییان و عشایر به تصویر کشیده شود.
تصویر روحیه انقلابی روستاییان و عشایر
یکی از اولین تحولات این بخش در سال 1400شمسی و در نشان دادن حضور روستاییان در راهپیمائی‌های ملی و مذهبی رخ داد. این در حالی بود که در سال‌های قبل از آن روستاییان و عشایر به عنوان ذخایر ارزشمند نظام جمهوری اسلامی در این رویدادها عملا حذف شده بودند.
آقای جبلی (ریاست سازمان) درباره این موضوع بعد از مراسم راهپیمائی سال 1401 بیان داشت:
«22 بهمن سال گذشته (1400) وقتی به جای پخش تصاویر راهپیمایی به شکل متدوال، اولین بخش خبری را به حضور روستاییان با تراکتور، وانت، اسب یا قاطر در راهپیمایی نشان دادیم سیل تماس‌ها به سازمان شد که چه اتفاقی در روستاها افتاده که سرخط خبرها را به این فضا اختصاص دادید! درواقع اتفاق خاصی در روستاها رخ نداده‌بود چرا که ۴۳ سال بود این شکل از حضور رخ می‌داد اما ما چشمانمان را به این تصاویر بسته بودیم و از بخش مهمی از جامعه غافل بودیم... اگر سال گذشته تصاویر ۳۰ الی ۴۰ روستا را در روز ۲۲ بهمن روی آنتن بردیم امسال قریب به 600 روستا برای ما تصویر ارسال کردند... امسال آنتن ما فقط نیمی از این همه شور و حضور را توانست انعکاس دهد و ما همچنان مدیون روستا، روستایی و عشایر هستیم.»
در واقع آن اقدام صداوسیما، در بازتاب دادن حضور روستاییان و عشایر ایران در راهپیمایی‌های 22 بهمن و روز قدس که با استقبال بسیار زیاد عموم مردم و به ویژه روستاییان و عشایر ایران مواجه شد؛ جایگاه واقعی ذخایر اصلی و مهم نظام جموری اسلامی را به مخاطب نشان داد.
کمی بعد از آن صداوسیما اقدام به ساخت برنامه‌های ترکیبی «ایران ما» در سه شبکه یک، دو و سه کرد تا در سطح ملی توجه مخاطبان را به روستاها و فرهنگ روستایی جلب کند. برخی از این برنامه‌های ترکیبی بیشتر نگاهی موزه‌ای و کارت پستالی به روستاییان و فرهنگ آنها داشتند (و متاسفاه همچنان دارند) و برخی دیگر نگاهی واقعی‌تر و ملموس به روستاها و زندگی عشایری کشور داشتند و همچنان دارند.
اما یکی دیگر از برنامه‌های روستامحور که با حمایت و کمک وزارتخانه جهادکشاورزی و کارشناسان آن تولید می‌شود، برنامه «رویش» شبکه آموزش است. این برنامه دارای بخش‌های پزشکی و سلامت، مهارتی و آموزشی، کشاورزی و دامداری و صنایع مرتبط با آنها، بوم گردی و کسب و کار روستاییان و عشایر است. برنامه‌ای که شاید بتوان گفت در حکم دانشگاهی عمومی برای مردمان روستایی و عشایری کشور است تا با دیدن آن آموزش‌های تخصصی درباره کار و شفل یاد بگیرند و بتوانند با روش‌های علمی به محصول و درآمد بیشتر و پایدارتر دست پیدا کنند.
هیجان و پیشرفت در «مزرعه فرآوری»
در سال‌های اخیر به غیر از به تصویر کشیدن فرهنگ و سبک زندگی بی‌آلایش روستاییان در مجموعه‌های نمایشی چون «نون. خ»، برنامه‌های هیجان انگیز دیگری نیز که بازتاب دهنده فرهنگ و سبک زندگی روستاییان است، ساخته شده است.
به طور مثال مدیران رسانه ملی در طول سه سال گذشته با حمایت از تولید و پخش مستند-مسابقه‌هایی چون «خونه مونه»، «بومگرد» یا «زندگی روستایی» از شبکه‌های گوناگون سیمای جمهوری اسلامی نشان دادند که همچنان به دنبال بازنمائی جایگاه ارزشمند زندگی روستایی و عشایری در صداوسیما هستند.
اما در میان این مستند-مسابقه‌ها، «مزرعه فرآوری» رویکرد جالب و سازنده تری نسبت به بقیه انواع خود دارد. این برنامه به تهیه کنندگی و کارگردانی سید ابوالفضل موسوی نظر و سردبیری علیرضا رضاپور و با حمایت مرکز سیمرغ و کارگروه روستا و عشایر ستاد تحول صداوسیما ساخته شده و به روی آنتن رفته است.
در این مسابقه سه خانواده روستایی از سه روستای متفاوت یک شهرستان انتخاب می‌شوند تا در طی چند مرحله چالشی و پرکشش، با هم رقابت کنند. خانواده‌های شرکت‌کننده در این مسابقه باید بتوانند محصول اصلی کشاورزی یا باغی منطقه جغرافیایی خود را با کارآفرینی و تبدیل کردن‌شان به تولیداتی فرآوری شده، اقدام به فروش آن محصولات در بازارچه‌های محلی و شهری کنند.
در واقع این برنامه علاوه‌بر بازنمائی زندگی روستاییان و انسجام خانوادگی آنها در کار و تولید، به دنبال آن است که به شکل غیرمستقیم روش‌های کاهش ضایعات باغی و کشاورزی، ایجاد کارگاه‌های کوچک روستایی و شیوه‌های جذاب بسته‌بندی محصولات فرآوری شده را به کشاورزان و باغداران آموزش دهد.
***
و کلام آخر اینکه با رویکرد جدید رؤسای رسانه ملی و به ویژه آقایان جبلی و جلیلی نسبت به روستاییان و عشایر، به واقع می‌توان احیای هویت روستایی و عشایری را در برنامه‌های گوناگون صداوسیما دید. و علاوه‌بر آن
برمبنای این سیاست می‌توان امید داشت که ضمن ایجاد امید در کشاورزان، زمینه برای مهاجرت معکوس از شهر به روستا فراهم شود. و دیگر اینکه زمینه برای نقش‌آفرینی روستاییان و عشایر در «جهش تولید مردم پایه» بیش از پیش ایجاد شود.
بنابراین باید از این رویکرد رؤسای رسانه ملی تشکر و تقدیر کرد و خواهان تداوم این سیاست شد.