فرشته محیطی

برخی از پیامبران(ع) و انسان‌های والا اسوه‌های نیک برای مؤمنان از مرد و زن هستند؛ از جمله این افراد اسوه می‌توان به لقمان حکیم، مریم(س)، آسیه(س) و مانند آنها اشاره کرد.

 بنابراین، شناخت این اسوه‌ها امری ضروری و بایسته است؛ زیرا بدون شناخت آنها نمی‌توان از ایشان بهره برد. از همین رو در روایات از مؤمنان خواسته شده تا زیارت معصومان(ع) را با معرفت انجام دهند؛ زیرا کسی که مقام و‌شان ایشان را بشناسد، از ایشان سرمشق می‌گیرد و تلاش می‌کند تا فلسفه و سبک زندگی خویش را بر اساس زندگی ایشان تنظیم کند تا به همان مقاماتی برسد که ایشان رسیده‌اند.

یکی از انسان‌های برتر که شایسته است سرمشق بشریت قرار گیرد حضرت مریم(س) است که در قرآن بارها از ایشان به نیکی یاد شده است.(تحریم، آیه ۱۲) 

در مطلب حاضر درباره جایگاه و شخصیت والای حضرت مریم در قرآن و فضائل اخلاقی ایشان سخن گفته شده است.

فضایل اخلاقی مریم(س)

بر اساس گزارش‌های قرآنی، حضرت مریم(س) انسانی دیندار و مؤمن به خدا و کتب آسمانی و کلمات وجودی الهی(تحریم، آیات 11 و 12)، مخلص(مریم، آیه 26)، مودب به آداب لطیف به ویژه در ساحت بیان مسائل جنسی(آل عمران، آیه 27؛ مریم، آیات 16 و 20)، خاشع و خاضع در برابر آیات رحمانی(مریم، آیات 16 و 58)، راستگو و صادق و صدیق(مائده، آیه 75؛ تحریم، آیه 12)، عابد

(آل عمران، آیه 43)، اهل قنوت، رکوع، سجود و نماز در برابر پروردگار(همان)، اهل طهارت و پاکی(همان)، اهل عصمت از شیطان و اغواگری اش

(آل عمران، آیات 36 و 37)، اهل عصمت از فحشاء(آل عمران، آیه 42)، اهل عفت و پاکدامنی(انبیاء، آیه 91؛ تحریم، آیات 12)، اهل‌گریه (مریم، آیات 16 و 58)‌، اهل تلاوت تورات و کتب آسمانی(همان)، اهل عطوفت و مهربانی

(مریم، آیه 27)، اهل دعوت به تقوای الهی(مریم، آیات 17 و 18)، اهل استعاذه(همان)، اهل حیا و آبرومندی(همان) و مانند آنها است.

همین فضائل و مکارم اخلاقی متعالی در مریم(س) موجب می‌شود تا خدا او را برگزیده و به عنوان انسانی شاخص به بشریت معرفی کند

(آل عمران، آیه 33؛ مریم، آیات 16 و 58) و بر زنان جهان برتری بخشد(آل عمران، آیه 42) و مقبول پروردگارش شود(آل عمران، آیه 37) و اسوه مؤمنان از زن و مرد گردد.(تحریم، آیات 11 و 12)

کسانی که در صراط مستقیم الهی قرار دارند، انسان‌هایی هستند که خدا به آنان «نعمت خاص» داده است؛ از همین رو خدا پیامبران، صدیقین، شهداء و صالحین را جزو این گروه دانسته است.

(نساء، آیات 69 و 70) از نظر قرآن، حضرت مریم(س) نیز جزو همین گروهی است که خدا به آنان نعمت‌های خاص داده است.(مریم، آیات 16 و 58)

از نظر قرآن، انسان باید در سخن گفتن، چند امر را توجه داشته باشد که شامل «حسن»، «سدید»، «طیب» و مانند آنها است. البته انسان حتی اگر نیک و پاک  و محکم و استوار و برهانی سخن بگوید، بهتر آن است که کم گو و گزیده گو باشد و از پرگویی و تطویل پرهیز کند.

 از همین رو حضرت مریم(س) بیشتر وقت خویش را به عبادت و نماز می‌پرداخت و کم سخن می‌گفت تا جایی که روزه سکوت می‌گرفت تا سخن کمتر گوید. البته در شریعت خاتم الانبیا یعنی اسلام روزه سکوت نیست، اما در شریعت‌های پیشین چنین سنتی بود و حضرت مریم(س) بر اساس آن شرایع چنین می‌کرد. این امر به ویژه در شرایط سخت اتهامی برای ترک مجادله ضروری و بایسته و شایسته بود.(مریم، آیات 26 و 29؛ الکشاف، ج 3، ص 14) همچنین باید توجه داشت که حضرت مریم(س) به دستور فرمان مستقیم خدا روزه سکوت گرفت تا از پاسخگویی و مجادله در امان بماند و دیگری متکفل پاسخگویی و تبرئه ایشان از اتهامات باشد.(مریم، آیات 26 تا 29)

در حقیقت با آنکه حضرت مریم(س) مشهور به پاکدامنی و عفت و طهارت و عصمت و مانند آنها بود‌، اما ایشان را متهم به آلودگی جنسی کردند. این اتهام از سوی یهودیان علیه ایشان بود که بهتان و افترایی بس بزرگ بود و خدا آنان را به سبب این بهتان عظیم و کفرشان مستحق سرزنش و عذاب می‌داند.(نساء، آیه 156)

بر اساس گزارش‌های قرآنی، حضرت مریم(س) از نظر حسب و نسب چنان بود که هر کسی دوست داشت که سرپرستی و کفالت ایشان را به عهده گیرد تا جایی که برای کفالت ایشان پس از مرگ پدر، نزاع و درگیری شد و با قرعه‌،کفیل و سرپرست انتخاب شد؛ زیرا او فرزند «عمران» از پیامبران الهی بود.

(تحریم، آیه 12؛ آل عمران، آیات 35 و 44)

آن حضرت تحت عنایت خاص الهی همچون گیاهی نیک چنان رشد کرد که به شخصیتی محبوب و آبرومند و با اعتبار در میان مردم تبدیل شد به طوری که کمترین تعرض به شخصیت پاک ایشان، برای او از هر چیزی بدتر بود و مرگ را بهتر از بی‌آبرویی می‌دانست.(مریم، آیات 18 و 23)

با توجه به این فضائل اخلاقی الهی است که خدا با تکریم و احترام بسیار از مریم(س) یاد می‌کند و ایشان را سرمشق مؤمنان قرار می‌دهد.

(تحریم، آیه 12) تاکید الهی بر جنس بشری بودن مریم(س) و یادکرد از پدرش یعنی عمران از یکسو و نیز تاکید بر عیسی بن مریم(ع) برای آن است که مردم فراموش نکنند که حضرت مریم و فرزندش همچون دیگران از جنس بشر هستند اما در عین حال اسوه دیگران قرار گرفته‌اند(مائده، آیه 17)؛ زیرا اگر از جنس بشر نباشند، نمی‌توان آنان را سرمشق انسان‌هایی قرار داد که در شرایط بشری می‌بایست به فضائل الهی و اخلاقی دست یابند. در حقیقت این همسانی در بشریت است که قابلیت اسوه حسنه بودن را به آنان داده تا سرمشق بشرهای دیگر قرار گیرند.(همان)

پرورش حضرت مریم(س) هر چند تحت تکفل پیامبری چون زکریا(ع) بود، اما این به عنایت الهی و قرعه بوده تا پرورش او کامل و تمام باشد.

(آل عمران، آیات 36 و 37 و 42 و 43) در این زمینه نمی‌توان از نقش سرپرست و کفیل مناسب در رشد معنوی و پرورش روحی شخص مریم (ص) غافل شد.(آل عمران، آیه 37)

بر اساس گزارش قرآن، چنان شرایط مناسبی برای حضرت مریم(س) از سوی خدا ایجاد شد که رشد معنوی ایشان بسیار خارق عادت بود‌، به گونه‌ای که حضرت زکریا به شگفتی آمد.(آل عمران، آیه 37) 

رشد معنوی آن حضرت(س) در نوجوانی به گونه‌ای است که همواره از عنایت خاص الهی حتی در تغذیه و رزق ویژه الهی بهره مند بود تا جایی که حضرت زکریا(ع) از وجود میوه‌های تازه و غذای بهشتی در نزد ایشان شگفت زده می‌شد.(آل عمران، آیه 37)

چنین شخص و شخصیتی است که لیاقت مادری پیامبر اولوا العزمی چون حضرت عیسی‌(ع) را به دست می‌آورد و خدا از طریق جبرئیل و تمثل ایشان به عنوان بشر و نفخ روح، آبستن حضرت عیسی(ع) می‌شود و در جایگاه بلند و رفیع مادری آن حضرت(ع) به اعجاز الهی قرار می‌گیرد.(مریم، آیات 16 و 17)

این شخصیت استنثایی در میان زنان نه تنها سرمشق زنان‌، بلکه سرمشق مردان نیز می‌باشد.(تحریم، آیه 12) عنایت الهی نسبت به مریم(س) چنان است که چشمه آب به صورت خارق عادت برای ایشان جاری می‌شود و خرمای تازه از درخت خشکیده برایش با تکان دادن شاخه‌ای فرو می‌ریزد.(مریم، آیات 24 تا 26) 

پس آن حضرت(س) همان گونه که در کودکی و نوجوانی به اعجاز الهی میوه‌های تابستانی در زمستان و میوه‌های زمستانی در تابستان برایش فراهم می‌شد(آل عمران، آیه 37؛ تفسیر نور الثقلین، ج 1، ص 332، حدیت 112 و 114)، همچنین در زمان جوانی و هنگام آبستنی و زایمان به اعجاز‌، از میوه‌ها و خوراکی‌ها و آشامیدنی‌های مناسب بهره‌مند می‌شود.(مریم، آیات 24 تا 26)

 این کرامات در محراب عبادت بارها و بارها اتفاق افتاد. از نظر قرآن، حضرت مریم(س) و پسرش حضرت عیسی(ع) دو آیت و معجزه بزرگ الهی هستند (انبیاء، آیه 91؛ مؤمنون، آیه 50) که نه تنها برخوردار از هدایت خاص هستند، بلکه از نعمت‌های خاص که ویژه اولیای الهی است نیز بهره‌مندند.(مریم، آیات 16 و 58) این‌گونه است که چنین شخصیتی می‌تواند اسوه نیک برای مؤمنان از مرد و زن باشد تا با این فضایل، خود را برای کمال و رسیدن به مقامات آن حضرت(س) آماده سازند.(تحریم، آیه 12)