یادتان نیست همین اروپایی‌ها شما را بیش از دو سال سر دواندند؟!

اروپای امروز با اروپای برجام چه تفاوتی کرده؟ آیا در رویکرد تروئیکای اروپا نسبت به گذشته تغییری ایجاد شده، وابستگی سیاست‌های اروپا به آمریکا کاهش یافته و یا سیاست اروپا نسبت به ایران خصمانه‌تر هم شده است؟

روزنامه وطن امروز با طرح سؤالات فوق نوشت: دور جدید مذاکره با تروئیکای اروپا، جمعه ۹ آذر آغاز می‌شود و برنامه هسته‌ای ایران و مسائل منطقه‌ای موضوع این دور از مذاکرات خواهد بود.

روشن است مذاکره ابزار عمده دستگاه دیپلماسی برای تامین منافع ملی است اما تجربه ۲ دهه اخیر در سیاست خارجی نشان می‌دهد توجه به لوازم مذاکره بسیار مهم است. درباره آغاز دور جدید مذاکرات با ۳ کشور اروپایی، «اراده و توان آنها در عمل به وعده‌ها» موضوعی است که جدا باید مورد توجه قرار گیرد. ۳ دولت انگلیس، فرانسه و آلمان طی ۲ دهه اخیر، به‌رغم «نمایش حسن‌نیت» در تقویت ارتباط با ایران، هیچ‌گاه در ایفای تعهدات خود موفق نبوده‌اند.

آغاز این بدعهدی‌ها ابتدای دهه 80 بود که نمایندگان اروپا پس از چند دور مذاکره و با وجود عقب‌نشینی دولت وقت، در نهایت علیه برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران رای دادند. البته یادآوری بدعهدی اروپا حتی با حافظه کوتاه‌مدت هم ممکن است. پس از خروج آمریکا از برجام در ۱۸ اردیبهشت 1397، 1+4 و کشورهای اروپا به‌رغم طرح ادعاهای مختلف درباره اجرای مستقل تعهدات، در نهایت هیچ اقدام مثبتی در این باره انجام ندادند.

پس از خروج رسمی آمریکا از برجام، تروئیکای اروپا وعده داد حداکثر ظرف دو ماه تعهدات خود مبنی بر تضمین فروش نفت و برقراری تبادلات بانکی با ایران را اجرا می‌کند اما به بهانه‌های مختلف ایفای تعهدات تا بهمن‌ 1397 به تاخیر افتاد. در نهایت پس از ۸ ماه با برگزاری کمیسیون مشترک برجام در ابتدای سال جدید میلادی، از سامانه‌ای رونمایی شد که هرگز انتظارات ایران را برآورده نکرد.

دی‌ماه 1397، دولت‌های انگلیس، فرانسه و آلمان با صدور بیانیه‌ای از راه‌اندازی سازوکار اینستکس (INSTEX) با هدف گشایش کانال‌های اقتصادی برای کشورهای مایل به تعاملات تجاری با ایران خبر دادند اما آغاز به کار رسمی آن‌ به بهانه‌های مختلف به تعویق افتاد. کارشکنی و اعمال محدودیت‌های آمریکا از جمله دلایلی بود که از سوی دولت‌های اروپایی برای تاخیر در آغاز به کار این سامانه مطرح شد.

در حالی ‌که اینستکس قرار بود مسیر فروش نفت ایران را تدارک و تسهیل کند، وزارت خزانه‌داری آمریکا نسبت به ورود درآمد حاصل از فروش نفت ایران به این سامانه هشدار داد. این هشدار یک روز پس از آن اعلام شد که کمیسیون مشترک برجام در وین با برگزاری نشستی حمایت خود را از توسعه کانال مالی ایران و اروپا اعلام کرد. به این ترتیب، طرح کانال مالی مستقل اروپا با عنوان اینستکس عملا شکست خورد. تا جایی که 15 ماه پس از خروج آمریکا از برجام و 7 ماه پس از رونمایی اروپا از اینستکس، وزیر وقت امور خارجه ایران مرداد ۹۸ با بیان اینکه اینستکس یک مرحله مقدماتی بود که هنوز عملیاتی نشده و اگر هم عملیاتی شود باید پول نفت وارد این سامانه شود، از بی‌عملی تروئیکای اروپا انتقاد کرد.

ظریف با تصریح بر اینکه «اینستکس نباید به وسیله‌ای برای اجرای دستورات آمریکا تبدیل شود»، دولت‌های اروپا را به شجاعت و ایستادگی در برابر آمریکا دعوت کرد!

حال این پرسش مطرح می‌شود: اروپای امروز با اروپای برجام چه تفاوتی کرده؟ آیا در رویکرد تروئیکای اروپا نسبت به گذشته تغییری ایجاد شده است؟ آیا وابستگی سیاست‌های اروپا به آمریکا کاهش یافته؟ آیا اروپای می‌تواند اجرای تعهدات خود را تضمین کند؟ تجارب گذشته ما در مواجهه با اروپایی‌ها نشان می‌دهد مذاکره با آنها همواره نتایج مشابهی داشته است. در عین حال قطعنامه جدید شورای حکام علیه برنامه هسته‌ای ایران به‌رغم گزارش مثبت مدیرکل آژانس، حاکی از آن است رویکرد اروپا نسبت به دوره قبل، خصمانه‌تر هم شده است؛ چه در زمان خروج آمریکا از برجام، اروپا ضمن محکومیت این اقدام اعلام کرد به تعهدات خود پایبند می‌ماند، در حالی ‌که امروز علیه ایران قطعنامه صادر کرده‌ و آشکارا تهران را به فعال کردن اسنپ‌بک تهدید می‌کند.

از طرفی غرض از مذاکره با اروپا عمدتا تامین منافع اقتصادی ایران است که از مسیر کاهش تحریم‌ها می‌گذرد؛ در حالی ‌که اروپا نه می‌خواهد و نه می‌تواند مستقلا در روند کاهش تحریم‌ها مؤثر باشد و این یعنی احتمالا مذاکرات آتی همچون گذشته دستاورد ملموسی ندارد.

با این حال، دولت باید توجه کند طرح مسئله مذاکره در جامعه انتظاراتی ایجاد می‌کند که شکاف میان نادستاوردهای احتمالی و این انتظارات، آسیب‌های اقتصادی و اجتماعی جدی برای کشور به دنبال خواهد داشت. چنان‌که در گذشته نیز برآورده نشدن انتظارات برجامی، هم اقتصاد کشور را معطل گذاشت و هم با ضربه به اعتماد جامعه، سرمایه اجتماعی را تحت تاثیر قرار داد.

 

ید واحده شدن در مقابل آمریکا یعنی عدم تکرار اعتماد به شیطان بزرگ

رئیس‌جمهور گفت اگر در کشور ید واحد شویم، آمریکا نمی‌تواند برای ما مشکل جدی ایجاد کند.

آقای پزشکیان در جمعی از اساتید سیاست خارجی و روابط بین‌الملل، ضمن تشریح ایده دولت برای تعامل با دنیا و نظام بین‌الملل، ایجاد وفاق و همبستگی در داخل کشور را نخستین گام دولت در جهت اجرای طرح‌های سیاست خارجی در نظام بین‌الملل عنوان کرد.

رئیس‌جمهور با تأکید بر اینکه حوزه سیاست خارجی بیش از همه موضوعات نیازمند وحدت، انسجام و وفاق ملی است، اظهار داشت: همه جریان‌های سیاسی در کشور باید بدون ایجاد دعوا و یا متهم کردن یکدیگر به خیانت در یک نقطه مشترک به تفاهم برسند و دولت آن نسخه شفابخش را اجرا کند تا بتوانیم مشکلات مردم و کشور را برطرف کنیم. اگر در کشور ید واحد شویم، آمریکا نمی‌تواند برای ما مشکل جدی ایجاد کند.

پزشکیان با بیان اینکه تحریم‌های ظالمانه آمریکا حتی بر رفتار کشور‌های دوست و همسایه ما تأثیر می‌گذارد و باعث عقب‌نشینی برخی کشور‌ها از تعهدات گذشته خود می‌شود، اظهار داشت: ما از اینکه بتوانیم تعهدات گذشته خود را با کشور‌های مختلف دنبال و اجرا کنیم استقبال خواهیم کرد؛ اما تحریم‌های آمریکا در رفتار سایر کشور‌ها که با ما تعهدات اجرائی و عمرانی دارند، غیرقابل کتمان است.

وی با اشاره به برخی نظرات مطرح شده در جلسه، مبنی بر اینکه ایده دولت چهاردهم تعامل با دنیا با پرهیز از تنش و درگیری است، اظهار داشت: حضرت امام علی‌(ع) در عهدنامه مالک اشتر می‌فرماید: اگر تو را به صلح دعوت کردند، آن را دفع نکن، زیرا صلاح امنیت لشکریان در آرامش است، اما وقتی صلح کردی، از دشمن برحذر باش که مبادا به تو نزدیک شود و غافلگیرت کند.

درباره اظهارات آقای پزشکیان گفتنی است که اولاً تعبیر «اگر در کشور ید واحد شویم، آمریکا نمی‌تواند برای ما مشکل جدی ایجاد کند»، تعبیر بسیار دقیق و درستی است. در عین حال شرط این اتحاد این است که با وجود دشمنی‌های آشکار و ادامه‌دار آمریکا و غرب، اجازه ندهیم کسانی در‌باره دشمن دو صدایی درست بکنند؛ چنان که شهید سلیمانی مهرماه 1395 در یادواره شهدای ملایر هشدار داد و گفت: «در خط مقدم جنگ با دشمن، نباید دو صدا بلند شود و کسانی بگویند دشمن نیست، دوست است. خوارج، محصول ترویج همین نگاه بودند. اگر صاحب‌منصبانی آدرس غلط دادند و در جامعه دو صدایی در مقابل دشمن درست کردند، مرتکب خیانت شده‌اند. کوچه دادن به دشمن، بدترین نوع خیانت است. ترویج فهم غلط از دشمن، حساسیت جامعه را از بین بردن، سرد کردن و در درون آن تفرقه درست کردن، خیانت است».

متأسفانه طی همین ماه‌های اخیر برخی جریانات نقابدار تلاش کرده‌اند ضمن انکار واقعیت‌های جاری، درباره مقاومت در مقابل فشار خصمانه آمریکا و غرب دوصدایی درست کنند یا حتی اقدامات خصمانه طرف غربی را توجیه و طرف خودی را سرزنش کنند.

ثانیاً سابقه تنش‌زدایی و مذاکره‌طلبی و مسالمت‌جویی در مقابل آمریکا در همین هفت هشت سال گذشته است و منطقاً نباید ماجرا را از نقطه صفر و با ذهن مطلقاً خالی نسبت به عملکرد شرارت‌بار و پیمان‌شکنانه و دغلبازانه غرب دنبال کنیم. فرمایش امیر مؤمنان‌(ع) در نامه 53 نهچ البلاغه خطاب به جناب مالک اشتر (هنگامی که او را بر ولایت مصر منصوب کرد) این است:

«وَلاَ تَدْفَعَنَّ صُلْحاً دَعَاکَ إِلَيْهِ عَدُوُّکَ وَلِلهِ فِيهِ رِضًى، فَإِنَّ فِي الصُّلْحِ دَعَةً لِجُنُودِکَ وَرَاحَهًًْ مِنْ هُمُومِکَ وَأَمْناً لِبِلاَدِکَ، وَلَکِنِ الْحَذَرَ کُلَّ الْحَذَرِ مِنْ عَدُوِّکَ بَعْدَ صُلْحِهِ، فَإِنَّ الْعَدُوَّ رُبَّمَا قَارَبَ لِيَتَغَفَّلَ، فَخُذْ بِالْحَزْمِ وَاتَّهِمْ فِي ذَلِکَ حُسْنَ الظَّنِّ.

هرگز صلحى را که از جانب دشمن پيشنهاد مى‌شود و رضاى خدا در آن است، رد مکن، چرا که در صلح براى سپاهت آرامش و براى خودت مايه راحتى از همّ و غم‌ها و براى کشورت موجب امنيّت است؛ اما سخت از دشمنت پس از صلح با او برحذر باش، زيرا دشمن گاه نزديک مى شود که غافلگير سازد، بنابراين دورانديشى را به کار گير و در اين مورد خوش‌بينى را کنار بگذار».

آیا چه در دولت موسوم به برجام و چه در ادبیات برخی سیاسیون حامی دولت، سر سوزنی بی‌اعتمادی و احتیاط نسبت به دشمنانی که توافق هسته‌ای را پیشنهاد بلکه عمدتاً دیکته کردند، دیده می‌شد/ می‌شود؟!

اگر عمل به فرمایش امیر مؤمنان‌(ع) در نگارش برجام لحاظ می‌شد، آیا دولت وقت به خود اجازه می‌داد همه امتیازات نقد را در کمتر از دو ماه واگذار کند و چند سال بعدی را بدون نتیجه دنبال غرب دغلکار بدود؟!

ثالثاً امروز کدام دشمن آمریکایی و اروپایی ولو در لفظ دعوت به صلح کرده که برخی مدیران دولتی و حامیان آنها، به شکل یکطرفه زبان به التماس مذاکره گشوده‌اند؟ آیا آمریکا و برخی دولت‌های اروپایی همان‌ها نیستند که به جای ارسال پیام تبریک به آقای پزشکیان برای انتخاب وی به ریاست جمهوری -که تشریفاتی مرسوم در دنیاست- ادعا کردند انتخابات ایران را به رسمیت و مشروعیت نمی‌شناسند؟ جبران خسارت‌های برجام به کنار؛ کدام رفتار خصمانه تروئیکای اروپایی و دولت خبیث آمریکا یا رئیس دولت خبیث قبلی در کاخ‌سفید که دوباره به کاخ‌سفید برمی‌گردد، ولو به تلیوح، پیام دعوت به صلح داشته است؟!

رابعاً امیر مؤمنان‌(ع) در پاسخ ابوموسی اشعری، مذاکره‌کننده تحمیلی به حضرت نوشت: «....وَ لَيْسَ رَجُلٌ -فَاعْلَمْ- أَحْرَصَ [النَّاسِ] عَلَى جَمَاعَهًِْ أُمَّهًِْ مُحَمَّدٍ (صلی‌الله‌علیه‌وآله) وَ أُلْفَتِهَا مِنِّي؛ أَبْتَغِي بِذَلِكَ حُسْنَ الثَّوَابِ وَ كَرَمَ الْمَآبِ؛ وَ سَأَفِي بِالَّذِي وَأَيْتُ عَلَى نَفْسِي وَ إِنْ تَغَيَّرْتَ عَنْ صَالِحِ مَا فَارَقْتَنِي عَلَيْهِ، فَإِنَّ الشَّقِيَّ مَنْ حُرِمَ نَفْعَ مَا أُوتِيَ مِنَ الْعَقْلِ وَ التَّجْرِبَهًِْ....  بدان که هیچ‌کس نیست که نسبت به وحدت و اتحاد امت محمد(ص) از من حریص‌تر و انسش به آن از من بیشتر باشد. من در این کار پاداش نیک و سرانجام شایسته را از خدا می‌طلبم و به آنچه تعهد کرده‌ام وفادارم هرچند تو از آن شایستگی که به‌هنگام رفتن از نزد من داشتی، تغییر پیدا کرده باشی. همانا بدبخت کسی است که از عقل و تجربه‌ای که به او داده شده، محروم بماند...».

 

به جای نصیحت کردن به غرب عهدشکن اعتماد نکنید!

معاون راهبردی رئیس‌جمهور می‌گوید: مبنای توافق جدید حتماً برجام است.

محمدجواد ظریف در گفت‌وگو با ایرنا اظهار کرد: اروپا و آمریکا بدانند که در موضع مدعی نیستند، آنها باید پاسخگو باشند و تنها با ایجاد یک توازن و موضع برابر است که می‌توانیم به توافق برسیم.

وی درباره آغاز روند مذاکرات معاونان وزارت امور خارجه با طرف اروپایی از روز جمعه، گفت: گفت‌وگو همیشه می‌تواند راهگشا باشد البته طرف مقابل (اتحادیه اروپا) باید از موضع برتری‌طلبی و کانون هنجار جهانی بودن خارج شود. واقعاً اروپایی‌ها هنجار محور نیستند؛ ببینید چگونه با جنایات رژیم صهیونیستی در فلسطین، غزه و لبنان برخورد می‌کنند لذا آنها در جایگاهی نیستند که خود را کانون تعیین هنجار برای دنیا بدانند. 

معاون راهبردی رئیس‌جمهور ادامه داد: شاهد وضعیت بی‌سابقه‌ای در جامعه جهانی هستیم، دولتی که خود را عضو دائم شورای امنیت می‌داند، کشوری را که پایبند به قطعنامه همین شوراست، مجازات می‌کند. وی با طرح این سؤال که «اروپایی‌ها چه کردند؟» تصریح کرد: آنها هم با آمریکا همراه شدند. آنها نخست در اعلامیه‌ها و بیانیه‌ها با آمریکا مخالفت کردند اما هیچ اقدامی نکردند. تعهدات اروپا نسبت به ایران، منوط به اجرای تعهدات از سوی آمریکا نبود بلکه منوط به اجرای تعهدات توسط ایران بود. به مدت یک‌سال آژانس گزارش داد و تأیید کرد که ایران در حال اجرای تمام تعهدات خود است به‌رغم اینکه آمریکا از برجام خارج شد و تمام تعهدات خود را نقض کرد.

ظریف خاطر نشان کرد: اروپایی‌ها نه تنها تعهدات خود در برجام را اجرا نکردند حتی تعهداتی که بعد از خروج آمریکا از برجام دادند نیز اجرا نکردند. اروپا پس از خروج آمریکا از برجام، ۲ بار تعهد کرد و حتی یکی از آن ۱۱ تعهد را اجرا نکرد، لذا اروپایی‌ها در موقعیتی نیستند که ادعایی در برابر ایران داشته باشند و به همین دلیل قطعنامه‌ای که در شورای حکام تصویب کردند هیچ جایگاه حقوقی ندارد و از نظر حقوقی بی‌پایه و اساس است.

معاون راهبردی رئیس‌جمهور ادامه داد: ایران اعلام کرده که آماده بازگشت به تعهدات خود است اما یادمان نرفته در دوران کرونا به خاطر تحریم‌ها چه بلاهایی سر مردم ایران آوردند. آنها باید نشان دهند که آماده جبران خسارات هستند. اروپا و آمریکا بدانند که در موضع مدعی نیستند، باید پاسخگو باشند و تنها با ایجاد یک توازن و موضع برابر است که می‌توانیم به توافق برسیم. ظریف افزود: «مبنای توافق جدید حتماً برجام است، توافقی که ماه‌ها و شاید ده‌ها هزار نفر ساعت در ایران، آمریکا، اروپا، روسیه و چین روی آن کار شده است. توافقی که به تعبیر اروپایی‌ها، یکی از مهم‌ترین دستاوردهای دیپلماتیک جهان است. لازم است مجدداً درباره بعضی موضوعات و تاریخ‌هایی که به دلیل نقض برجام توسط آمریکا از آنها عبور کرده‌ایم، صحبت کنیم».

شاید نقطه کانونی اظهارات آقای ظریف این عبارت است که گفته است «مبنای توافق جدید، حتماً برجام است». این اظهارات فارغ از اظهارات به ظاهر انتقادی آقای ظریف، عبور از حقوق پایمال شده ایران در برجام و دل خوش کردن به مذاکره و توافق دیگر است.

همین جا باید سؤال کرد که تکلیف وعده‌های خلاف واقع درباره برجام مبنی بر این که آمریکا نمی‌تواند از برجام خارج شود، امضای کری تضمین است، و تحریم‌های یک‌جا در روز اجرای برجام لغو می‌شود و برگشت‌ناپذیر است و...، چه می‌شود؟ و همین‌طور خسارت‌های ایران ناشی از اجرای یکطرفه تعهدات به مدت پنج سال و نقض تعهدات طرف غربی از سوی آمریکا و آژانس؟ 

صرف‌نظر از مشکل حقوقی و منع قانونی تصدی معاونت در دولت برای آقای ظریف، او از نظر سیاسی و سوابق مدیریتی باید پاسخگوی این خسارت‌ها باشد و نمی‌تواند به جای پاسخگویی و دست‌کم عذرخواهی از اشتباهات زنجیره‌ای‌ فاحش در تدوین غلط و اجرای غلط‌تر برجام، حقوق پایمال شده را ببخشد و توافق جدید را در حالی زمزمه کند که حتی طرف اروپایی در همین یک ماه گذشته دو تحریم هوائی و کشتیرانی و یک قطعنامه در آژانس را علیه ایران به اجرا گذاشته است.

در بلاتکلیفی و سرگردانی امثال ظریف همین بس که حتی نمی‌دانند با کدام طرف و درباره کدام موضوع مذاکره کنند؟ با دولت ترامپ که توافق موجود را پایمال کرد، 13 شرط برای مذاکره گذاشت و نشان داد تعهدات دولت آمریکا برایش محترم نیست؛ یا با طرف‌های بی‌اراده و ناتوان اروپایی که به تعبیر چند سال قبل آقای ظریف، همه شرافت خود را به ترامپ فروختند؟ با طرف فاقد شرف درباره چه چیزی باید مذاکره کرد؟ واگذاری برنامه هسته‌ای یا توان دفاعی و قدرت منطقه‌ای ایران؟ آقای ظریف روندی را با برجام ریل‌گذاری کرد که نتیجه آن بیش از دو برابر شدن تحریم‌ها، امکان نقض بی‌هزینه توافق از سوی غرب و ضمناً تعبیه مکانیسم ضدایرانی ماشه در برجام بود؛ و حالا ایشان بدون هیچ شرمندگی و خجالتی می‌گوید: مبنای توافق جدید حتماً برجام است(!)