kayhan.ir

کد خبر: ۲۷۵۳۱
تاریخ انتشار : ۳۰ مهر ۱۳۹۳ - ۲۲:۰۷

جستاری در موضوع حریم‌های درون خانوادگی

آنچه درپی می‌آید بررسی مهندسی ارتباطات درون خانوادگی و حریم‌های مشخص شده از منظر آموزه‌های وحیانی و شارع مقدس است که وجوه تمایز سبک زندگی غربی از سبک زندگی اسلامی را نمایان می‌‌سازد.

عبدالصالح شمس‌اللهی

یکی از اصول مهم در مهندسی رابطه‌های درون خانوادگی مراعات حریم‌های مشخص شده از طرف شارع می‌باشد دقت دراین حریم‌ها یکی از مولفه‌های مهم سبک زندگی خانوادگی ایده‌آل از منظر اسلام است.
حریم در لغت به معنی آنچه از پیرامون خانه و عمارت که بدان تعلق دارد. مکانی که حمایت و دفاع از آن واجب باشد و در اصطلاح به معنی ایجاد هرگونه محدودیت برای مخفی نگاه داشتن چیزی از کسی می‌باشد.
از منظر اسلام خانواده‌ای را می‌توان ایده‌آل دانست که حریم‌ها و محدودیت‌هادربین اعضا مطابق دستورات حکیمانه الهی مراعات شود.
شاید این سوال مطرح شود در بین کسانی که در یک خانواده زندگی می‌کنند و به هم محرم می‌باشند چه حریم‌هایی می‌تواند وجود داشته باشد؟ در پاسخ به این سوال به طور اجمال می‌توان گفت بحث محرم و نامحرم با هدف جلوگیری از انحطات اخلاقی جامعه تشریع شده است؛ و در هرکجا احتمال انحراف و انحطات اخلاقی وجود داشته باشد برای جلوگیری از آن شارع مقدس از روی حکمت حریم‌هایی را وضع نموده است. البته این حریم‌ها از لحاظ حدت و شدت متفاوت است و با توجه به فطرت انسان تنظیم شده است؛ به این معنی که انسان (اگر فطرت سالم داشته باشد) از لحاظ فطری نسبت به محارم خود میل و کشش جنسی مستمر و عادی ندارد؛ اما از آنجا که شهوت در انسان عقل و فطرت را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و با توجه به قائده قوت محتمل، حریم‌هایی کم‌رنگ‌تر از حریم محرم و نامحرم برای او وضع شده است.
در سبک‌های زندگی غیرالهی، مخصوصا سبک زندگی غربی، حریم در خانواده تقریبا چیز بی‌مفهومی است و دلیل آن این است که بشر غربی برای رسیدن به آزادی حیوانی اراده کرده است که همه حریم‌ها را بشکند. البته باید توجه داشت بشر غربی نیز تا قبل از دوران رنسانس که بحث روابط آزاد در آن مطرح نبود و هنوز دین به عنوان یک مولفه مهم در بین آنها مطرح بود، این حریم‌ها را نیز مورد توجه قرار می‌داد و این را می ‌توان از نوع پوشش زنان غربی در آن دوره که در تصاویر و نقش‌های آن زمان وجود دارد فهمید؛ اما بعد از دوره رنسانس که دین به کلیسا محدود شد و بحث روابط آزاد مطرح گردید، آرام آرام بحث حریم‌های درون خانوادگی از بین رفت و انسان عریانی حیوانی را بر پوشش انسان ترجیح داد.
اسلام با توجه به این مهم، در سبک زندگی خانوادگی ایده‌آلی که برای بشر تعریف کرده برای تمام افراد خانواده حریم‌هایی مشخص نموده است. و برای بقاء این حریم‌ها ساز و کارهایی نیز ارائه داده است که هر کدام از حریم‌ها و سازوکارها در ادامه به صورت مجزا بیان خواهد شد.
حریم‌های بین زن و شوهر و فرزندان
به طور قطع کم رنگ‌ترین حریم‌ها بین زن و شوهر است. به اقتضای مسائل زناشویی تقریبا می‌توان گفت هیچ حریمی بین زوجین وجود ندارد؛ تا آنجا که قرابت و نزدیکی آنها به حدی است که قرآن آن دو را به لباس برای یکدیگر تشبیه نموده است.
«هن لباس لکم و انتم لباس لهن» «زنان شما پوشش شما هستند و شما پوشش آنها» (البقره- 187)
البته آداب بین زن و شوهر با جریان حفظ حریم‌ها فرق می‌کند منظور از این جمله نفی آداب نیست. چرا که در آیات و روایات زیادی آداب زناشویی مطرح شده است بلکه منظور این است که بین زن و شوهر هیچ پرده‌ای نیست و انحراف ناشی از عدم حفظ حریم‌ها بین آن دو راهی ندارد.
اما زن و شوهر که تا این حد به هم نزدیک هستند، که مثل یک نفر می‌باشند باید در مقابل فرزندان خود حریم‌هایی را حفظ نمایند، که اتفاقا هم روانشناسان متعهد و هم متون روایی و قرآنی به شدت بر روی این حریم‌ها تاکید کرده‌اند.
در اسلام حفظ این حریم‌ها در سه سطح مطرح شده است که هر کدام در آینده کودک می‌تواند تاثیرات بسزایی داشته باشد و رعایت و یا عدم رعایت آنها در سعادت و شقاوت فرزند تاثیر مستقیم دارد.
1-از بدو تولد تا قبل از رسیدن به سن تمیز
اولین سطحی که اسلام مراعات حریم‌ها را در آن توصیه میکند از بدو تولد شروع شده و تا پیش از رسیدن به سن تمیز یعنی سن تشخیص خوب و بد ادامه دارد.
دراین دوره مهم‌ترین دستور اسلام پنهان‌ کاری تام و تمام والدین نسبت به روابط زناشویی است. دین دراین باره زمانی دستور می‌دهد از هرگونه آشنایی فرزندان با این مسائل و حتی حضور طفل در فضای شهوت‌آلود خودداری شود و زن و شوهر عمل زناشویی خود را حتی از طفل شیرخوار پنهان کنند
دراین خصوص روایات زیر قابل توجه است.
«رسول خدا(ص) می‌فرماید: سوگند به کسی که جان من در دست اوست اگر مردی با همسرش آمیزش کند و در اتاق طفل بیداری باشد که آن دو را درحال جماع مشاهده کند و سخنانشان و حتی صدای نفس کشیدنشان را بشنوند آن کودک هرگز موفق نخواهد شد و آلوده به زنا خواهد شد چه دختر باشد و چه پسر.» (1)
از امام صادق(ع) شنیدم که فرمود مرد با همسر و کنیزش درحالی که کودکی در خانه هست مجامعت نکند چرا که این از چیزهایی است که باعث زناکار شدن فرزند می‌گردد.» (2)
2- از شروع سن تمیز تا قبل از بلوغ
سطح دوم حفظ حریم‌ها از زمانی شروع می‌‌شود که کودک به سن تمیز می‌رسد و تا قبل از رسیدن به سن بلوغ ادامه دارد؛ شاید بتوان گفت این دوره حساس‌ترین دوره‌ایست که در زندگی یک فرد وجود دارد و به خاطر همین حساسیت‌ها اسلام برای این دوره بیشترین دستورات را بیان فرموده و به والدین رسالت خاصی را واگذار می‌کند. که به برخی از آ‌نها اشاره می‌شود.
طبق روایات اسلامی این دوره که در واقع بنا بر شرایط عادی هفت ساله دوم سن افراد است دوره آموزش است.
«قال‌النبی(ص) الولد سید سبع سنین و عبد سبع سنین و وزیر سبع سنین» (3)
«پیامبر اکرم فرمودند: بچه تا 7 سال آقاست و تا 7 سال عبد است و تا 7 سال وزیر است.»
یعنی همان‌گونه که عبد امر و نهی می‌شود و امر و نهی پایه آموزش است بچه نیز در این 7 سال امر و نهی می‌شود تا تعلیم ببیند؛ که بخشی از این تعالیم مربوط به مسئله حریم‌ها و آداب شرعی و اجتماعی، مثل آداب معاشرت با جنس مخالف، آداب طهارت و آداب پوشش و... می‌باشد. و باز در این قسمت با توجه به موضوعیت جنسیت در بحث حریم‌ها بهتر است در این زمینه مادر آموزش دختر را برعهده بگیرد و پدر عهده‌دار آموزش پسر شود.
آموزش ويژه در خصوص حریم خصوصی
یکی از آموزش‌های ویژه‌ای که در این سن باید به کودک داده شود این است که پدر و مادر دارای حریمی خصوصی هستند که تو برای ورود به آن حریم باید از آنها اجازه بگیری. قرآن کریم با هدف جلوگیری از روبه‌روشدن کودک با صحنه‌های جنسی بین زن و شوهر و همچنین جلوگیری از شکسته شدن حریم‌ها به والدین دستور می‌دهد که به کودکانتان مسئله حریم خصوصی خود را آموزش دهید، تا مبادا عدم توجه به این مسئله آنها را در معرض انحراف قرار دهد.
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! بردگان شما و همچنین کودکانتان که به حد بلوغ نرسیده‌اند، در سه وقت باید از شما اجازه بگیرند: پیش از نماز صبح، و نیمروز هنگامی که لباس‌های (معمولی) خود را بیرون می‌آورید، و بعد از نماز عشا، این سه وقت خصوصی برای شماست اما بعد از این سه وقت، گناهی بر شما و بر آنان نیست (که بدون اذن وارد شوند) و بر گرد یکدیگر بگردید و با صفا و صمیمیت به یکدیگر خدمت نمایید.) این گونه خداوند آیات را برای شما بیان می‌کند، و خداوند دانا و حکیم است! و هنگامی که اطفال شما به سن بلوغ رسند باید اجازه بگیرند، همان‌گونه که اشخاصی که پیش از آنان بودند اجازه می‌گرفتند اینچنین خداوند آیاتش را برای شما بیان می‌کند، و خدا دانا و حکیم است!»(4)
پوشش مناسب والدین در حضور فرزند
یکی از عمده‌ترین نکاتی که در خصوص حفظ حریم بین والدین و فرزندان باید مورد توجه قرار گیرد نوع لباس و میزان پوشش آنها در حضور فرزندان است. این نکته قابل توجه است که فرزندان در دوره قبل از بلوغ، به دلیل مواجهه با ناشناخته‌ها، دائما حس کنجکاوی دارند و اگر والدین مراعات پوشش مناسب را نکنند فرزند به فراست می‌افتد که خود از این مسائل سر دربیاورد، که در اینجا با مختل شدن روند تربیت جنسی، زمینه انحراف پیش خواهد آمد. در آیات مطرح شده در بند قبلی علت وجوب اجازه فرزندان را نداشتن لباس مناسب برای پدر و مادر بیان کرد، پس با توجه به این درمی‌یابیم که در غیر آن سه مورد که به فرزندان دستور مراعات حال پدر و مادر داده شده، در موارد دیگر پدر و مادر باید مراعات فرزندان را نموده و با پوشش نامناسب در مقابل آنها ظاهر نشوند.
جداسازی بستر خواب والدین از فرزندان
از مجموع نکات گذشته بر می آید که جداسازی بستر فرزندان از پدر و مادر به دو صورت موقت و دائم انجام می‌پذیرد. جداسازی موقت در صورتی است که زوجین قصد عمل زناشویی داشته باشند که در این صورت کودک در هر سنی و تحت هر شرایطی (اعم از سلامت و بیماری و...) باید از پدر و مادر و حریم آنها جدا شود، تا عمل زناشویی پایان یابد و جداسازی دائم زمانی است که فرزند به سن تمییز برسد و خوابیدن عادی پدر و مادر در کنار یکدیگر برای او سؤال‌برانگیز باشد.
مراعات حریم‌ها در خصوص مسئولیت مادرانه
یکی از دغدغه‌هایی که همیشه مادران و پدران دارند مراعات مسائلی مثل پاکی و نجسی و نظافت از طرف فرزندان است. در اسلام برای این مسئله نیز حریم‌هایی نقل شده است که مراعات آنها ضروری است به عنوان مثال اسلام دستور می‌دهد تا قبل از شش سالگی نحوه طهارت از بول و غائط را به فرزندانتان آموزش دهید، چرا که بعد از آن سن، فرزند مسئله جنسیت و خوب  و بد را درک می‌کند و همین امر باعث می‌شود که مباشرت والدین در طهارت زمینه انحرافات بعدی او را فراهم آورد.
«عن جعفر بن محمد عن ابیه(ع) قال؛ قال علی(ع) مباشره المرأه ابنتها اذا بلغت ست سنین شعبه من الزنا»(5)
«جعفربن محمد از پدرش (علیهما السلام) روایت کرده که آن حضرت فرمود:‌ امیرمؤمنان(ع) فرمودند:‌اینکه مادری عورتین دختر شش‌ساله خود را بشوید بخشی از زناست.»
کنایه از اینکه زمینه انحرافات اخلاقی آینده این دختر را فراهم می‌کند.
نکته: این مسئله لازم به ذکر است که سن تمییز، سنی است که بچه خوب و بد را متوجه شود؛ دراسلام این سن مرز 6 سالگی قرار داده شده اما با توجه به اینکه تعیین این سن منصوص العله است می‌توان گفت که این سن موضوعیت ندارد و فقط تشخیص خوب و بد مهم است که این مسئله با توجه به شرایط افراد متفاوت است و در مورد فرزند امروزی با توجه به نقش رسانه‌ها در آموزش‌های زودهنگام می‌توان این سن را زودتر از شش سال دانست.
3- دوران بلوغ و پس از آن
سومین مرحله‌ای که باید پدر و مادر حریم را با فرزندان خود نگه دارند، زمانی‌ است که فرزند به سن بلوغ رسیده باشد. در این هنگام به صورت طبیعی مراحل گذشته انجام پذیرفته اما فرزند به سنی رسیده است که در خود نیازهایی را احساس می‌کند و با مسائل جنسی تقریبا آشنا شده است. در این سن حریم‌ها به صورت تصاعدی تشدید می‌شود؛ لذا باید از هرگونه عملی که احتمال بر  انگیختن نیاز جنسی فرزند درآن وجود دارد جلوگیری شود؛ وگاه حتی نیاز است از اعمالی مثل نوازش و یا بوسیدن فرزند توسط پدر یا مادر خودداری شود. البته این موضوع درموارد بسیار نادری اتفاق می‌افتد دراین مرحله والدین باید دریک پرسه زمانی معقول ومنطقی مراقبت‌ها و آموزش‌های لازم را برای آماده کردن تدریجی فرزندان برای ازدواج انجام دهند.
حریم‌ها بین فرزندان
درهر خانواده معمولا دو یا چند فرزند با یکدیگر و زیر لوای پدر و مادر زندگی می‌کنند که در اکثر مواقع این فرزندان ازهر دو جنس دختر و پسر می‌باشند درخانواده چه فرزندان از یک جنس باشند و یا از هر دو جنس، باید یک سری از حریم‌ها بین فرزندان‌ مورد توجه قرارگیرد، گرچه این حریم‌ها درخانواده‌هایی که هم پسر دارند وهم دختر کمی غلیظ‌تر است.
1- حریم پوششی
درخانواده‌ای که فرزندان معمولا با چند سال اختلاف با یکدیگر زندگی می‌کنند، باید فرزندان از لحاظ پوشش به گونه‌ای رفتار کنند که هیچ کدام به خاطر مشاهده اندام دیگری به فکر گناه نیفتد.
این نکته حاضر اهمیت است که انسان‌ها علی‌الخصوص جوان‌ترها از لحاظ جنسی به یک دیگر کشش دارند، و این حالت‌ اگر چه در بین محارم کمتر دیده می‌شود، ولی اگر حریم شکنی شود چه بسا محارم نیز به یکدیگر نظر سوء پیدا کنند؛ کما اینکه درمواردی این حریم شکنی‌ها باعث ایجاد زمینه گناه و بروز مشکلات عظیم در خانواده‌ها گردیده است.
2- جداسازی فیزیکی فرزندان از یکدیگر
یکی دیگر از مواردی که باید درخصوص حریم بین فرزندان مراعات شود، جداسازی بستر خواب فرزندان از یکدیگر است؛ مخصوصا  اگر فرزندان دو جنس مخالف باشند. برای این جداسازی از شش سال تا ده سال بیان شده است که وجه جمع آن این است که بهترین زمان برای جداسازی بین فرزندان درهنگام خواب همان شش سالگی است، ولی نهایتا این کار تا ده سالگی فرصت دارد و باید از ده سالگی به تاخیر بیفتد.
«و روی أنه یفرق بین الصبیان فی المضاجع لست سنین» (6)
«روایت شده است که از شش سالگی بستر فرزندان را از یکدیگر جدا کنید و بین آنها فاصله بیندازید.»
«رسول خدا (ص) می‌فرماید: بستر خواب پسر و پسر، پسر ودختر، دختر و دختر را به هنگام ده سالگی از هم جدا کنید.» (7)
الزامات برای رسیدن به حد مطلوب از رعایت حریم‌ها
1- معماری مناسب خانواده مسلمان
از نکاتی که دربحث حریم‌ها مطرح شد این بود که فضای خواب پدر و مادر از فرزندان جدا باشد ویا بین فرزندان در هنگام خواب فاصله باشد و یا از آشنایی زود هنگام آن‌ها با برخی مسائل جلوگیری شود و ... تمامی این مسائل مستلزم این است که فضای زندگی از جهات مختلف آماده این گونه حریم‌بندی‌ها باشد.
با توجه به معماری ایرانی اسلامی درمیابیم که در معماری ایرانی اسلامی شرایط نسبت به معماری امروز برای حریم بندی‌ها بسیار آما‌ده‌تر بوده است؛ مولفه‌های معماری اسلامی که زمینه‌ساز حریم‌های درون خانوادگی است عبارتند از:
وسعت خانه
یکی از توصیه‌های اسلام این است که برای زندگی خانه‌هایی وسیع انتخاب کنید؛ زیرا خانه‌های وسیع این امکان را به انسان می‌دهد تا بتواند حریم‌ها را مراعات کند. اگر خانه‌ای وسیع باشد والدین می‌توانند اطاقی مخصوص خود و به دور از فضای استراحت فرزندان اختیار کنند و فرزندان نیز می‌توانند درحریمی مخصوص به خود قرار بگیرند؛ ولی زمانی که خانه تنگ باشد تقریبا همه حریم‌ها از بین می‌رود و محل خواب فرزندان و پدر و مادر یکی می‌شود درمتون اسلامی نیز به این مسئله تأکید فراوان شده است تا آنجا که این مسئله را از سعادت مرد دانسته‌اند.
«عن أبی عبدالله ع قال: من السعاده سعه المنزل» (8) «امام صادق(ع) فرمودند: منزل وسیع از سعادت است»
همچنین امام صادق (ع) فرمودند: سه چیز باعث آرامش مرد است اول خانه وسیعی که او را درعریانی وحالاتی که بد است و دیگران او را در آن حال ببینند بپوشاند و همسری که او را یاری رساند در امور دنیا و آخرت و همچنین اگر درخانه دختر و یا خواهری دارد آنها را از خانه بیرون نماید حال یا به ازدواج یا به مرگ. (9)
«أن أبا الحسن (ع) سئل عن فضل عیش الدنیا قال سعه المنزل و کثره المحبین»
«از امیر المومنین (ع) سؤال شد که بهترین عیش‌های دنیا چیست حضرت فرمودند منزل وسیع و زیاد بودن دوستداران.» (10)
جالب توجه اینکه همین مقدار که درحسن خانه را واسع فرموده‌اند درمورد بدی خانه تنگ نیز بیان داشته‌اند، به عنوان مثال فرموده‌اند:
«عن أبی جعفر(ع) قال من شقاء العیش ضیق المنزل» (11)
«امام باقر(ع) فرمودند از سختی زندگی این است که خانه انسان تنگ باشد.»
یکی از مشکلاتی که باعث شده خیلی‌ها قید این گونه حریم‌ها را بزنند، همین مسئله است که در خانه‌های تنگ و کوچک زندگی می‌کنند، خانه‌هایی که گاه برای زندگی یک زن و شوهر هم مناسب نیست. سوغات معماری غربی، برای بشر متدین شرقی، چیزی نبود جز آپارتمان‌هایی که مثل قوطی کبریت کوچک و بی‌روح روی هم چیده شده و سر به فلک گذشته‌اند. برای فرار از این  مشکل باید به سمت خانه‌های وسیع رفت؛ این مهم اگر در شهرهای بزرگ امکان ندارد ولی در شهرهای کوچک با زمین‌های وسیعی که در اختیار هست امکان دارد.
نوع معماری و نقشه ساختمان
یکی‌دیگر از چیزهایی که به رعایت حریم‌ها کمک می‌کند نوع معماری درون خانه است در معماری اسلامی خانه متشکل از چهارقسمت بود که عبارتند از اندرونی، بیرونی و هشتی، که اندرونی و بیرونی را به هم متصل می‌کند، به علاوه اطاق‌های تو در توی متعددی که هر کدام به تنهایی حریمی پوشیده و خصوصی بود. این حالت امکان رعایت حریم بین افراد خانواده را فراهم می‌کرد. اما در معماری امروزی بناهای شهری در ممالک اسلامی که معمولا برگرفته از معماری رومی است. خانه متشکل از سالنی بزرگ و یک‌دست و مشرف به آشپزخانه‌ای اپن با یک اطاق خواب که معمولا از آن استفاده پستو می‌شود، می‌باشد و همین چینش باعث شده است که بیشتر حریم‌ها اعم از درون خانوادگی و یا برون‌خانوادگی برداشته شود.
در روایات اهل بیت(ع) نیز که نگاه می‌کنیم درمی‌یابیم که خانه‌های آن بزرگواران نیز از قسمت‌های مجزایی تشکیل شده بود، به عنوان مثال «از یعقوب بن منفوس روایت است که گفت:‌ داخل شدم بر ابی‌محمد(ع) و او نشسته بود در خانه و از جانب راست او اندرونی بود که پرده بر او آویخته بود گفتم مر او را که ای سید من کیست صاحب این امر؟ فرمود که بردار پرده را، پس چون برداشتم بیرون آمد بر ما پسر خماسی که او را ده سال بود یا هشت...»(12)
علاوه بر آن نوع چینش نورگیرها و درها و پنجره‌ها در معماری ایرانی اسلامی به گونه‌ای بود که از طریق پنجره‌ها به داخل خانه تسلط نبود و اگر دری بزرگ با پنجره‌های بزرگی برای خانه در نظر گرفته می‌شد، شیشه‌های چندرنگی ماتی در آن استفاده می‌شد، که حتی سایه افراد از پشت آن قابل رؤیت نبود؛ اما در معماری امروزی متأسفانه نه‌تنها این مسائل مراعات نمی‌شود و از همه جای خانه به جاهای دیگر خانه تسلط هست و از شیشه‌های ساده به جای شیشه‌های مات استفاده می‌شود؛ بلکه گاهی حریم‌های حیا و عفت نیز شکسته شده تا آنجا که اخیرا از حمام‌های شیشه‌ای در منازل استفاده می‌شود.همچنین نوع و حجم مصالحی که در خانه‌های با معماری ایرانی اسلامی استفاده می‌شد؛ از نوعی بود که صدا از آن به راحتی عبور نمی‌کرد به عنوان مثال دیوارهای خشتی با قطری گاه نزدیک به یک متر از رفتن هرگونه صدایی جلوگیری می‌نمود؛ اما در بناهای امروزی گاه به یک پارتیشن ساده برای جداسازی فضاها در درون خانواده استفاده می‌شود که این خود در شکسته شدن حریم‌ها نقش بسزایی دارد.
2- ساماندهی مد و لباس
لباس و نوع و مدل آن از مهم‌ترین مباحث در بحث حریم‌های درون خانوادگی است؛ امروزه تا بحث از ساماندهی مد و لباس می شود همه فکرها به این سمت می‌رود که باید برای اوضاع اجتماعی و پوشش آن کاری کرد؛ اما حقیقت آن است که در مورد پوشش‌های درون خانوادگی نیز باید فکری کرد؛ در بسیاری موارد پوشش‌های وارداتی از غرب در محیط خانواده، مناسب خانواده اسلامی نیست اما به صرف محرمیت افراد با یکدیگر این مسئله از دیدها پنهان مانده است و همین امر در بسیاری از موارد زمینه‌ساز انحرافات اخلاقی گردیده است.
3- آموزش به خانواده‌ها
سومین لازمه رسیدن به سطح مناسب از حریم‌داری در خانواده، آموزش مناسب برای خانواده‌هاست. حجم عظیمی از روایات و آیات قرآن در مورد مسائل خانواده است و در میان آن‌ها بخش قابل توجهی به مسئله حریم‌ها اشاره نموده است. از همین نکته مشخص می شود که شریعت، اهتمام ویژه به آموزش در این بحث داشته است و برای رسیدن به حد مطلوب راهی به جز آموزش خانواده‌ها وجود ندارد.
جامعه بدون حریم، یعنی جامعه‌ای که از اصول انسانی فاصله گرفته و غرق در شهوات حیوانی شده است. در چنین جامعه‌ای ساده‌ترین نیازهای روزمره همچون خرید کالا، به شهوت گره خواهد خورد و تا شهوت کسی را تحریک نکنی به مطلوبت نخواهی رسید. لذا کمپانی‌های بزرگ غربی برای فروش کالایشان از کالایی جانبی به اسم زن استفاده می‌کنند و محل تقید به این حریمها خانواده است جرا که جامعه از افرادی تشکیل می‌گردد که در خانواده‌ها پرورش پیدا می‌کنند.