تندخویی و بدخلقی و مضرات آن
هادی خرسندی
برخی چنان تندخو و بدخلق هستند که نمی‌توان با یک من عسل هم آنان را قورت داد؛ اگر خواسته‌ای نزد آنان ببریم، چنان به سبب تندخویی در عذاب خواهیم بود که باید گفت: «عطایش را به لقایش بخشیدیم»؛ زیرا اصولا «انسان به روی خوشش مهمان شود، نه به خورشت خوشش» پس اگر بهترین پذیرایی نیز انجام شود، اما با تندخویی و بدخلقی، هیچ فایده‌ای ندارد؛ زیرا «انسان مهمان روی گشاده است، نه خانه گشاده.»
از نگاه قرآن، بهشت جایی برای انسان‌های بدخلق و تندخو نیست؛ زیرا چنین شخصی به یک معنا اصلا ایمان ندارد و گرفتار کفر است؛ زیرا تندخویی و بدخلقی از لشکریان کفر و جهل است.
بر همین اساس است که پیامبر(ص) انسانی چنان خوش‌خلق بود که همگی را به سوی خود جلب و جذب می‌کرد و همچون عسل مردمان دورش گرد می‌آمدند.
«خلق عظیم» پیامبر(ص) در «نرمی، رافت، رحمت، عطوفت و شفقت» ایشان بروز می‌کرد تا جایی که خداوند او را با عنوان «رحمهًْ‌للعالمین» ستود؛ زیرا اگر بخواهد به ماموریت رسالتی خویش عمل کند، می‌بایست نرم‌خو و خوش‌خلق می‌بود؛ چرا که با تندخویی، مردم از اطراف ایشان پراکنده می‌شدند و کسی به ایشان ایمان نمی‌آورد.(آل عمران، آیه 159) اما به سبب خلق نیک حضرت بود که مردم به ایشان گرایش داشتند و ایمان می‌آوردند.
مومنان باید همواره با خوش‌خویی و تبسم، با یکدیگر مواجه شوند و ترشرو و بدعنق و مانند آنها نباشند؛ زیرا خلق مومنان، بر فطرت الهی است که اصولا با تندخویی و بدخلقی سازگار نیست.
کسی که تندخو و بدخلق است، همواره با دیگران درگیر است و نه تنها خود رنگ آسایش و آرامش را نمی‌بیند، بلکه اطرافیان نیز از دست او امان ندارند و رنگ آرامش را نمی‌بینند.
همچنین تندخویی موجب می‌شود تا انسان عزت خود را از دست بدهد و در میان مردم گرفتار ذلت شود؛ زیرا عزت و ذلت تابع رفتار آدمی در میان مردم است.
کسی که خوش‌خلق باشد، به عزت می‌رسد و کسی که بدخلق باشد به ذلت گرفتار آید. (میزان‌الحکمه، شماره حدیث 4987)
آثار تندخویی و بدخلقی
رذایل اخلاقی پیش از آنکه به دیگران زیان برساند، به خود انسان زیان می‌رساند؛ به عنوان نمونه حسادت همانند خوره شخص و ایمانش را می‌خورد و پیش از آن که به دیگران زیان برساند به خود شخص آسیب می‌زند. همچنین تندخویی و بدخلقی پیش از آنکه تاثیرات منفی در رفتار اجتماعی شخص بگذارد، به خود شخص آسیب می‌رساند، چنان‌که امام صادق(ع) می‌فرماید: من ساء خلقه عذب نفسه، هر که بد خلق باشد، خود را عذاب می‌دهد.(کافی، ج 2، ص 322)
تندخویی و بدخلقی عامل انزجار و تنفر مردم از شخص می‌شود. کسانی که تندخو هستند به خود و دیگران آسیب می‌رسانند؛ زیرا ارتباط و معاشرت با آنان سخت است و حتی موجب دعواهای خانوادگی و طلاق و فرار فرزندان از خانه و خانواده می‌شود؛ وقتی مردم از اطراف شخص تندخو فرار می‌کنند، دوست ندارند با او نشست و برخاست یا معامله و تجارت داشته باشند، چه رسد که بخواهند او را تحمل کنند و به عنوان همسر بپذیرند. پس اگر کسی تحمل می‌کند، برای آن است که پاداش صبر را از خدا بگیرد و شخص تندخو را برای خویش مصیبت و ابتلایی الهی می‌داند و اگر از دستش برآید از او رها شود، حتما رها می‌شود.
اصولا تندخو اهل ایمان نیست؛ زیرا تندخویی بیانگر درجه‌ای از کفر است؛ از همین رو تندخو به بهشت نمی‌رود، بلکه او را به دوزخ می‌اندازند؛ چنان‌که وقتی به پیامبر(ص) می‌گویند: فلان زن روزها را روزه می‌دارد و شب‌ها به عبادت خدا می‌پردازد؛ اما تندخوست و همسایگان خود را به زبان می‌آزارد، حضرت فرمودند: لا خیر فیها هی من اهل النار؛ هیچ خیری در این زن نیست، بلکه او از اهل آتش است.(محجهًْ‌البیضاء، ج 5، ص 90)
پیامبر(ص) درباره نسبت کفر و بدخلقی و ایمان و خوش‌خلقی می‌فرماید: لما خلق الله تعالی الایمان قال: اللهم قوّنی فقوّاه بحسن الخلق و السخاء؛ و لما خلق الله الکفر قال: اللهم قوّنی فقوّاه بالبخل و سوء الخلق؛ هنگامی که خدا ایمان را آفرید، به خدا گفت: مرا تقویت کن! خدا آن را به خوش خلقی و سخاوت تقویت کرد؛ و هنگامی که کفر را آفرید، به خدا گفت: خدایا مرا تقویت کن! و خدا او را با بخل و بدخلقی تقویت کرد.(المحجه‌ًْالبیضاء، کاشانی، ج 5، ص 90)
از نظر آموزه‌های اسلام، عامل بهشت رفتن مردم تقوای الهی و خوش خلقی است؛ بنابراین، کسی که خوش‌خلق نیست، به بهشت درنمی‌آید؛ چنان‌که از پیامبر(ص) پرسیدند: اکثر ما یدخل الناس الجنه؟ قال: تقوی الله و حسن الخلق؛ و سئل عن اکثر ما یدخل الناس النار. فقال: الفم و الفرج؛ بیشترین چیزی که مردم را بهشتی می‌کند چیست؟ آن حضرت(ص) فرمود: تقوای الهی و خوش‌خلقی. از آن حضرت(ص) سؤال شد: بیشترین چیزی که مردم را به آتش دوزخ وارد می‌سازد، چیست؟ حضرت(ص) فرمود: زبان و شهوت جنسی.(آثار الصادقین، ج 3، ص 368)
بدخلقی انسان، نزدیکان را به وحشت می‌اندازد و از دورش پراکنده می‌سازد و دیگران را به نفرت و بیزاری می‌کشاند.(غررالحکم، شماره 5593)
اگر بخواهیم بدترین چیز را برای شخصی به عنوان همراه و قرین بدانیم، همین بدخلقی است که بدترین قرین روان آدمی است.(همان، شماره 5567)
از نظر اسلام، آثار بدخلقی تنها در ساحت معاشرت اجتماعی بروز و ظهور نمی‌کند، بلکه چون انسان تندخو و بدخلق از صفات الهی دور است، از رحمت و فضل الهی نیز محروم می‌شود، لذا بدخلقی سبب تنگی در روزی و رزق او می‌شود.(غررالحکم، شماره 8023)
امام سجاد(ع) می‌فرماید: القول الحسن یثری المال و ینمی الرزق و ینسی فی الاجل و یحبب الی الاهل و یدخل الجنه؛ سخن نیک- که برخاسته از حسن خلق است- مال را افزایش می‌دهد؛ رزق را رشد و نمو می‌دهد؛ مرگ را به تاخیر می‌اندازد؛ انسان را نزد خانواده‌اش محبوب می‌کند؛ و در نهایت او را بهشتی می‌سازد.(بحارالانوار، ج 71، ص310)
همچنین کسانی که گرفتار صفت زشت بدخلقی هستند، آن را در گفتار و رفتار به نمایش می‌گذارند؛ بنابراین، به جای آنکه نیک گفتار باشند، زشت گفتار هستند و به مردم با درشتی سخن می‌گویند و القاب زشت به کار می‌برند. این در حالی است که مومن با مردم، خواه مومن، خواه مخالف باید به گونه‌ای نیک سخن گوید(بقره، آیه 83)، پس اگر با مومن سخن می‌گوید، با گشاده‌رویی باشد و با مخالف با مدارا سخن گوید تا به ایمان کشیده شود؛ زیرا کمترین تاثیر مدارا با مخالف آن است که از شرور او در امان خواهد بود.(تفسیر‌الامام العسکری، ص 540)
همچنین امیرمومنان علی(ع) می‌فرماید: کسی که در گفتار، بدخلقی را کنار گذارد و نیکوسخن باشد، از ملامت و سرزنش دیگران در امان است.(بحارالانوار، ج 71، ص 310)