پرسش: 

از منظر آموزه‌های وحیانی، نوخواهی و نوگرایی، تا چه حد مورد توجه و عنایت قرار گرفته و شرایط و ضوابط کلی آن کدام است؟

پاسخ:

در بخش نخست پاسخ به این سؤال به دلایل نوگرایی اسلامی شامل: 1- اجتهاد عاقلانه و منطقی 2- توجه به کشف علوم و فنون جدید و جمال و زیبایی 3- شناخت مقتضیات زمان 4- لزوم به‌کارگیری روش‌های تربیتی نوین پرداختیم. اینک در بخش پایانی دنباله بحث را پی می‌گیریم.

شواهدی از نوگرایی اسلامی

در آموزه‌های وحیانی اسلام قرائن و شواهدی وجود دارد که براساس آنها می‌توان رویکرد نوگرایی اسلامی را در هر دوره زمانی و هر نسلی استنباط نمود. از جمله این شواهد و قرائن به نمونه‌های زیر می‌توان استناد کرد:

1- قسم قرآن کریم به زمان

یکی از سوره‌های قرآن کریم «عصر» نام دارد، که یکی از مهم‌ترین تفسیرهایی که در مورد آن شده است زمان و تغییر و تحولات و حرکت است که خداوند به جهت اهمیت و بزرگی آن قسم یاد کرده است و این نشان‌دهنده توجه و تاکید خدای متعال به عنصر زمان و تغییر و تحولات و حرکت است.

2- شناخت زمان

در روایات پیشوایان دینی بر «شناخت زمان» تاکید شده است تا جایی که امام علی(ع) می‌فرماید: شناخت آدمی از زمان خود، برای شناخت‌های او کافی است(بحارالانوار، ج 78، ص 80) و نیز می‌فرماید: مردم فرزند زمان خود هستند(غررالحکم و دررالکلم، ج 1، ص 122) آری شناخت زمان و شرایط جدید به انسان کمک می‌کند تا با حفظ اصالت و هویت شخصی و ملی، بر قطار زمان سوار شود و همپای آن به حرکت خود ادامه دهد. امام علی(ع) می‌فرماید: هرکس با زمان دشمنی ورزد، او را به خاک خواهد نشاند.(همان، ج 5، ص 432)

3- نوگرایی امامان معصوم(ع)

در سیره و منش امامان معصوم(ع) نمونه‌هایی از نوگرایی و برخورد عقلانی و منطقی با پدیده‌های نو و اقتضائات عصر خویش ملاحظه می‌شود: 1- زمانی که پیامبر اکرم(ص) در مدینه به سر می‌برد برای ارتباط با جوامع مختلف غیرعرب به چند مترجم نیاز داشت، و بدین‌منظور «زیدابن ثابت» موظف شد دو زبان بیگانه را فراگیرد(برداشت از اسلام و مدرنیسم، علی قائمی، ص 51) 2- هنگامی که پیامبر اکرم(ص) باخبر شد در یمن دو نوع اسلحه جدید به‌کار برده شده است، بی‌درنگ به دو نفر هزینه سفر داد و آنها را به یمن فرستاد تا درباره آن دو نوع اسلحه تحقیق و در صورت امکان، راه ساختن آن را یاد بگیرند و یا آن را خریداری کنند.(سبل‌الهدی و الرشاد، ج 4، ص 326)

آثار نوگرایی بی‌قید و شرط

نوگرایی به این معنا که به طور مطلق هر چیز تازه و نو ارزش و اعتبار دارد و امور کهنه و قدیمی دیگر وجاهتی ندارد و ارزش و اعتبار آن ساقط است از منظر اسلام قابل قبول نیست و آثار خطرناک و زیانباری را در حیات فردی و اجتماعی انسان به همراه دارد. آری پذیرش بی‌قید و شرط و کورکورانه نوگرایی بشر امروز را به انواع بیماری‌های جسمی، روحی و روانی دچار کرده است و آثار سلبی زیر را برای جوامع انسانی به ویژه جوانان به وجود آورده است:

1- تزلزل و عدم ثبات فکری

جوانی که به جای بهره‌مندی از اطلاعات گسترده و داده‌های علمی دنیا هر روز خود را به شکلی تازه در می‌آورد، و سبک زندگی‌اش را به روش جدید و متاثر از مدگرایی تغییر می‌دهد، هیچ‌گاه هویت واقعی، اصیل و ثابت خود را نخواهد داشت، زیرا یکی از نشانه‌های شخصیت و هویت سالم، عدم تزلزل و ثبات فکری و اخلاقی است. بی‌ثباتی شخصیتی، بحران هویت و سرگشتگی و  در نهایت پوچ‌انگاری را به دنبال می‌آورد.

2- بحران معنویت و اخلاق

انسان متجدد و نوگرای امروز،‌ به انحطاط اخلاقی رسیده است، به طوری که ارزش‌ها و فضایل انسانی،‌ نزد او معنای خودش را از دست داده است. از منظر او انسان موجودی است که همچون سایر حیوانات از دل طبیعت برخاسته و تنها غایت او، پیشرفت در راه مادیت و تسلط بیشتر بر جهان است. امروزه در غرب «پریشانی یکشنبه» معروف شده است. چرا که وقتی فشار کار هفته تمام می‌شود و ساعات فراغت افراد بیشتر می‌شود،‌ شخص در می‌یابد که معنایی در زندگی وی وجود ندارد!

3- شکست و ناکامی

با توجه به محدودیت امکانات و میزان فراغت مردم برای دستیابی به آخرین مدها و تغییر و تحول شتابان و مهارناپذیر شکل زندگی، انسان هر چه تلاش کند نمی‌تواند به آرزوی خود برسد. از این رو احساس ناتوانی‌، شکست و فرسودگی می‌کند.

4- زیست مجردی و خانه‌گریزی

مسائلی مانند: بی‌بند و باری، دوستی‌های خیابانی و خانه‌گریزی و... از بارزترین نشانه‌های تجددطلبی و نوگرایی کورکورانه و بی‌قید و شرط است،  که بنا بر تحقیقات به عمل آمده تعداد زیادی از دختران فراری به دلیل تمایل به تنوع‌طلبی، الگوپذیری‌های کورکورانه از فرهنگ غرب و نوگرایی بی‌قید و شرط به سمت و سوی فرار از خانه و زندگی مجردی کشیده شده‌اند.

5- غرب‌گرایی

متاسفانه نوگرایی جاهلانه و بی‌هدف در زندگی جوانان جوامع جهان سوم و ممالک در حال توسعه در عمل به غرب‌گرایی منجر شده است، زیرا آنان معتقدند که با گرایش به فرهنگ غرب و آزادی‌های بی‌ حد و حصر از ضعف‌ها و عقب‌ماندگی‌ها رهایی می‌یابند و در ردیف کشورهای توسعه‌یافته و پیشرفته قرار می‌گیرند.