در ميان نيروهاى حاكم بر وجود انسان شايد هيچ نيرويى به‌اندازه عادت قوى نيست.

وقتى كه انسان روحيه مردم را بشكافد مى‏‌بيند آنچه كه حكومت بيشترى بر روحيه مردم دارد عادات است. 

آن‏وقت عادات، عقل انسان را هم تحت تأثير قرار مى ‏دهد، يعنى عقلش را براى توجيه عادتش به‌کار می‌گیرد.      

من اين را دقيقاً تجربه كرده‌ام. اگر يك امر مذهبى براى مردم عادت شده باشد،چنان‌که انسان صد تا دليل قاطع از نصّ قرآن و صدها حديث مسلّم براى مردم بياورد، بگويد قرآن اين را مى‏‌گويد، امام جعفر صادق اين را مى‏‌گويد، امام باقر اين را مى‏‌گويد، همه ائمه اين را گفته‏‌اند، اين هم كلماتشان، برو بگرد، اگر غير اين تو چيزى پيدا كردى! 

قبول نمى‌كند. 

نمى‌گويد كه من قرآن يا حديث را قبول ندارم ولى كوشش مى‏‌كند اينها را به‌گونه‏‌اى توجيه و تأويل‏ كند.

قرآن هم روى اين قضيه خيلى تكيه دارد.قرآن در توجيه مذهب شرك هميشه روى مسئله عادت و تقليد ازگذشتگان و نياكان [تأكيد دارد.] 

من در قرآن‌، كاوش و مطالعه كردم، ديدم يكى از آن مسائلى كه همه پيامبران با آن رو‌به‌رو بوده‏‌اند عادات و تقليدات است.  

* مجموعه آثار استاد شهيد مطهرى

(فلسفه تاریخ 4-1)؛ ج‏15؛ صص946-945

 با تلخیص و ویرایش جزئی