مصرف بهینه گاز و راهکارهای جلوگیری از هدررفت انرژی (بخش نخست)
مراقبت از میراث آیندگان با اصلاح الگوی مصرف
گالیا توانگر
درجه وسیله گرمایشی روی بالاترین درجه است و از آن طرف پنجره کامل باز گذاشته شده و خبری هم از پوشش ویژه فصول سرد سال بر تن اعضای خانواده و یا همکاران در محل کار نیست. این حکایت غم‌انگیز اسراف انرژی آن‌هم در شرایطی است که هم‌وطنان در اقصی‌نقاط دورافتاده همواره با چالش انرژی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
برای مدیریت مصرف بهینه انرژی باتوجه‌به اینکه در فصل سرما زیربناهای زیادی گرم نگه داشته می‌شوند، می‌توان در روزهای سرد سال از گرم‌کردن اتاق‌ها یا فضاهای ساختمان که ضرورتی برای گرم نگه‌داشتن آنها وجود ندارد، خودداری کنیم. این کار سبب صرفه‌جویی و جلوگیری از اتلاف انرژی می‌شود. در واقع در فصل‌های سرد وسایل گرمایشی مانند بخاری، شومینه و سایر وسایل به طور میانگین روزانه ۱۵ ساعت روشن هستند، بنابراین کاهش ساعت روشن بودن وسایل گرمایشی در فصل سرما از ۱۵ ساعت به ۱۴ ساعت یا کمتر به مدیریت مصرف بهینه انرژی در کشور کمک می‌کند. آموزش این نکته به فرزندان که مصرف زیاد انرژی کسب‌وکار والدینشان را با چالش روبه‌رو می‌کند به مدیریت مصرف انرژی و در واقع فرهنگ عمومی و تقویت اقتصاد ملی کمک می‌کند.
نقش مردم در اصلاح الگوی مصرف
شمسی‌پور کارمند یک شرکت می‌گوید: «نیمه دوم سال، یک روز کاری برایمان با دعوا بر سر باز و بسته بودن پنجره آغاز می‌شود! درجه دستگاه گرمایشی را بالا برده و عده‌ای خواهان باز بودن همزمان پنجره می‌شوند. این در حالی است که اکثر پرسنل با لباس‌های تابستانی در محل کار می‌گردند.»
لیلا ایازی یک خانه‌دار می‌گوید: «بچه‌ها حاضر نیستند در فصول سرد سال در خانه از ژاکت استفاده کنند. می‌گویند: لباس بافتنی برایمان نفس تنگی می‌آورد و روی قلبمان سنگینی می‌کند!»
الیاس مقبلی یک شهروند که تجربه سفر به شرق دور را دارد، برایمان توضیح می‌دهد: «بلافاصله با شروع سرما تمام کارکنان شرکت‌ها ملزم به استفاده از پوشش زمستانی در محل کار خود هستند. در آنجا معمولاً درجه وسایل گرمایشی یکی دو درجه کمتر از حد معمول تنظیم می‌شود تا به این شیوه صرفه‌جویی کنند.»
ملایری یک جامعه‌شناس می‌گوید: «نباید از نقش پررنگ مردم در اصلاح الگوی مصرف غافل شد. در واقع سرآغاز مصرف بهینه از خانه من و شماست و باید یک عزم ملی پشت مسیر تحقق آن باشد. ضمناً رسانه‌ها با جهت‌دهی فرهنگ می‌توانند تسریع بخش کار باشند.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «باید مصرف انرژی را فرهنگ‌‌سازی کنیم، چرا که استفاده بهینه از انرژی متضمن استمرار حیات و توسعه پایدار جامعه است و همچنین فرهنگ‌‌سازی در زمینه مدیریت مصرف انرژی ضرورت دارد.»
بهینه‌‌سازی ساختمان‌ها
برای جلوگیری از اتلاف انرژی
مازیار سیاح نژاد، رئیس‌امور نظارت،اندازه‌گیری و کنترل کیفیت گاز مدیریت دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران درباره مصرف بی‌رویه گاز در کشور تبیین می‌کند: «در همه دنیا برای مصرف الگوهایی وجود دارد، برای نمونه اگر مصرف گاز در تابستان برابر ۱ باشد، در زمستان این میزان به ۲ یا ۲.۵ می‌رسد، اما این الگو در ایران وجود ندارد و مصارف در بخش خانگی و تجاری به‌صورت انفجاری و بدون الگو زیاد می‌شود. به طور مثال گاهی به طور ناگهانی ۶ برابر می‌شود که این موضوع مدیریت توزیع را سخت می‌کند و در شرایطی ما مجبور به اولویت‌دهی و قطع گاز بخش صنایع می‌شویم و این موضوع می‌تواند در آینده امنیت تأمین گاز را با مخاطره روبه‌رو کند.»
رئیس امور نظارت، اندازه‌گیری و کنترل کیفیت گاز مدیریت دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران صراحتاً می‌گوید: «بخش‌های خانگی و تجاری 44 درصد گاز تولیدی کشور را مصرف می‌کنند.
تجربه ثابت کرده که سیاست‌های افزایش قیمت انرژی پاسخگو نیست و گاهی حتی جواب معکوس می‌دهد و منجر به کاهش مصرف نمی‌شود. گاهی سیاست‌های تشویقی هم پاسخگو نیست، زیرا قیمت اولیه گاز منطبق با قیمت جهانی نیست و تشویق برای مصرف‌کننده چشمگیر نیست؛ بنابراین دست شرکت ملی گاز ایران در موضوع بهینه‌‌سازی مصرف سوخت بسته است.
با این‌حال می‌توان در الزام‌های بهینه‌‌سازی کارهای بنیادین کرد و با الزام مصرف‌کنندگان به‌ویژه در مباحث ساختمان جلو اتلاف انرژی را گرفت.»
وی با تأکید بر بهینه‌‌سازی ساختمان و نقش چشمگیر آن در کاهش اتلاف انرژی می‌گوید: «اینکه در این بخش دستگاه‌ها چه کرده‌اند؟ باید ببینیم در دو بخش ساختمان‌های در حال ساخت و ساختمان‌های در حال بهره‌برداری کار چگونه پیش می‌رود؟ که متأسفانه در ساختمان‌های در حال بهره‌برداری که بخش عمده‌ای از مصرف ما را نیز در بر می‌گیرند، هیچ اقدام عمده‌ای انجام نشده است و کار به جایی رسیده که شرکت ملی گاز در بخش کوچکی از ساختمان‌ها (آن‌هایی که دارای موتورخانه هستند) کار بهینه‌‌سازی را انجام داد که خیلی بخش کوچکی است و این در حالی است که بخش عمده آنها (که الگوی یکپارچه در مصرف ندارند) کار از حیطه وظایف شرکت ملی گاز خارج است.
در بخش خانه‌های در حال ساخت نیز قرار بود از ابتدای سال ۱۴۰۰ چک‌لیست مبحث ۱۹ برای بهینه‌‌سازی مصرف سوخت در ساختمان‌ها در اجرا قرار گیرد که دنبال نشد و دلیلش را باید در فرصتی دیگر با حضور عوامل بررسی کرد.»
تجهیز وسایل گرمایشی به فناوری‌های نوین
از نکات مهم در مدیریت مصرف بهینه انرژی، امکانات و تجهیزات گرمایشی است. امکانات و تجهیزات گرمایشی مورداستفاده شامل بخاری، پکیج، شوفاژ و فن‌کوئل است. بررسی‌ها نشان می‌دهد حدود ۷۵ درصد خانواده‌های شهری برای گرم‌کردن فضا از بخاری و ۹ درصد از پکیج و ۷ درصد از شوفاژ و برخی خانواده‌ها از ترکیبی از این تجهیزات استفاده می‌کنند.
در آمارهای مربوط به روستاها، مشاهدات میدانی نشان می‌دهد سهم بخاری به‌عنوان وسیله گرمایشی، منازل بیشتر است. برنامه‌های مدیریت مصرف به سمت استفاده بیشتر از پکیج است و روند جانشین‌‌سازی‌ها نشان می‌دهد مصرف‌کنندگان خانگی، پکیج را جایگزین دیگر وسایل و تجهیزات مصرفی می‌کنند.
علی‌اکبر میدانشانی مدیرعامل شرکت گاز استان فارس می‌گوید: «ازآنجاکه بخاری‌های گازسوز سهم اصلی را در گرمایش زیربناها به عهده‌دارند، تغییرات فنی و فرآیندی در این تجهیزات به مدیریت مصرف انرژی و بهینه‌‌سازی آن کمک می‌کند. آمارها نشان می‌دهد ۸۰ درصد بخاری‌های گازسوز که خانواده‌ها استفاده می‌کنند، عمری بیشتر از پنج سال دارند؛ بنابراین فناوری‌های قابل انتقال به بخاری‌های موجود- یعنی بخاری‌هایی که بیش از پنج سال است استفاده می‌شود- می‌تواند به بهینه‌‌سازی مصرف سوخت، ختم شود و مجهز کردن بخاری‌های جدید و توجه نکردن به بخاری‌های موجود در خانواده‌ها برای مدیریت مصرف انرژی کافی نیست و باید فناوری‌ها و بهینه‌‌سازی فرآیند گرمایشی برای بخاری‌های قدیمی نیز به‌کار گرفته شود.»
وی در ادامه می‌افزاید: «توجه به رعایت موارد مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان نیز به مدیریت مصرف بهینه انرژی در خانواده‌ها می‌انجامد. در مبحث ۱۹ مقررات ساختمان به مواردی شامل استفاده از درزگیر در فصل سرد، استفاده از پنجره‌های دو یا چند جداره، عایق لوله‌های تأسیسات و سیستم تولید آب گرم، عایق‌کاری دیوارهای خارجی ساختمان، سیستم کنترل‌کننده موضعی مانند شیرهای ترموستاتیک روی رادیاتور و فن‌کوئل و عایق حرارتی خارجی بام یا سقف تأکید شده است.
بررسی‌ها و آمار سال‌های اخیر نشان می‌دهد توجه درستی به این موارد از طرف خانوارها نشده و جایگاه آن در مدیریت مصرف انرژی حایز اهمیت است.»
مدیرعامل شرکت گاز استان فارس در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «مدیریت مصرف بهینه انرژی از طریق فرهنگ‌‌سازی از منظر علم‌بخشی و آگاهی‌افزایی، فرصت‌های مناسبی در اختیار اقتصاد قرار می‌دهد که از دل آن منافع زیادی برای عموم جامعه ایجاد می‌شود. منافع حاصل از مصرف بهینه انرژی در کل سبب می‌شود عرضه و تقاضای انرژی در اوج مصرف داخلی به تعادل نزدیک شود. نبود تعادل عرضه و تقاضا انرژی در اوج مصرف سبب اولویت‌بندی عرضه گاز می‌شود و طبیعی است که اولویت با مصرف بخش خانگی است.
محدودیت مصرف برای نیروگاه‌ها، تولید برق را کاهش می‌دهد و آسیب این محدودیت در بازار کسب‌وکار و در نتیجه کاهش درآمد خانواده‌ها نمایان می‌شود. این محدودیت و ناآرامی در فضای کسب‌وکار، رفاه عمومی را کاهش می‌دهد، بنابراین مدیریت مصرف انرژی، رفاه عمومی را از طریق تأثیرگذاری بر دیگر بخش‌ها افزایش می‌دهد.»
مصرف نادرست و لطمه به اقتصاد
جواد خسروی استاد دانشگاه با اشاره به تعریفی از اقتصاد اظهار می‌دارد: «به نظر بسیاری اقتصاد به معنای اختصاص منابع محدود به خواسته‌های نامحدود است. یعنی باید طوری عمل کرد که باتوجه‌به امکانات موجود به‌نوعی بتوان به خواسته‌های نامحدود پاسخگو بود.»
وی انرژی را به‌عنوان یکی از مقوله‌های مهم در راستای مدیریت اقتصادی برشمرده و می‌گوید: «این تنها بر دوش حاکمیت نیست، بلکه کار اجتماعی، عمومی و سراسری است که باید موردتوجه قرار گیرد.»
این کارشناس مسائل سیاسی و استاد دانشگاه می‌افزاید: «داشتن انرژی خام و انرژی قابل مصرف دو چیز جدا از هم است؛ یعنی هرکدام از انرژی‌ها برای اینکه به سطح زمین برسند، هزینه زیادی را در بردارند و برای اینکه قابل مصرف و منتقل شوند نیز نیازمند هزینه دیگری هستند و برای رسیدن به این مواردی که ذکر شد، هزینه کلانی در کشور می‌شود.»
خسروی تأکید دارد: «اگر همه این مواردی که ذکر شد با قیمت دولتی در اختیار مردم قرار گیرد و از سوی آنها مصرف بهینه صورت نگیرد، کشور از نظر منابع مالی دچار مشکل خواهد شد.»
وی تصریح می‌کند: «هرچند این انرژی‌ها در کشور فراوان وجود دارد، اما به‌دست‌آوردن، استحصال و تبدیل کردن آن به انرژی قابل‌استفاده، انتقال، توزیع و نگهداری آن بسیار هزینه در بردارد. پس هرچقدر از این انرژی‌ها بهتر استفاده شود، این امکان وجود دارد که از منابع در مسیر تولید ثروت که همان صادرات است، بیشتر استفاده خواهد شد.»
این کارشناس مسائل سیاسی با بیان اینکه نیازمند ویرایش جدی نسبت به مصرف و همچنین برنامه حاکمیت برای توزیع انرژی هستیم، ابراز می‌کند: «مسیر توزیع انرژی دارای هدررفت زیادی است که حاکمیت باید مسیر توزیع برق، آب و گاز را اصلاح کند.»
خسروی با تأکید بر اینکه این هماهنگی و همکاری باید در بدنه اجتماعی صورت بگیرد تا در مصرف انرژی صرفه‌جویی شود، می‌افزاید: «انرژی که با این‌همه هزینه به دست می‌آید، نباید به همین راحتی هدر رود؛ بنابراین مردم باید به مصرف توجه کنند.»
وی با سرزنش افرادی که در تابستان درجه کولر را در منزل به حد بالا می‌رسانند، درحالی‌که موقع استراحت خود از پتو استفاده می‌کنند و در زمستان نیز با افزایش درجه بخاری از لباس کمی استفاده می‌کنند، یادآور می‌شود: «درحالی‌که این اتفاق هرگز در کشورهای دیگر نمی‌افتد و باتوجه‌به فصلی که در آن قرار دارند در مصرف انرژی صرفه‌جویی می‌کنند.»
این کارشناس مسائل سیاسی با تأکید بر اینکه با توجه به کاهش منابع، مدیریت مصرف باید صورت گیرد، متذکر می‌شود: «به‌گونه‌ای باید مصرف شود که منابع موجود و حتی کمتر از آن مدنظر قرار گیرد تا بتوان مدیریت کرد.»
خسروی ادامه می‌دهد: «انرژی مبحث مهمی است که در اکثر فعالیت‌های اقتصادی نقش مهمی دارد که متأسفانه به‌خاطر تأمین انرژی خانگی بخشی از فعالیت‌های اقتصادی در حال تعطیل شدن است و اگر مصرف، مدیریت نشود، بسیاری از منابع و فعالیت‌های اقتصادی ما دچار رکود شدید خواهند شد و کمبود منابع غذایی پیدا می‌کنیم.»
وی با بیان اینکه این یک بحث راهبردی و استراتژیک است، می‌گوید: «نگوییم که انرژی و منابع داریم، چرا مصرف نکنیم؟ باید بدانیم تا انرژی به دست ما برسد و قابل مصرف شود، بسیار هزینه‌بر است؛ بنابراین درست مصرف کردن مهم است.»