ضرورت انتقال حقایق دفاع مقدس به نسل‌های آینده - بخش دوم
نسل اول و دوم انقلاب اسلامی که در جریان و متن هشت سال دفاع مقدس زندگی و مبارزه و فرهنگِ جاری دفاع مقدس را با تمام وجود حس کرده‌اند، وظیفه دارند آن را به نسل‌های بعدی، به ویژه نسل سوم و چهارم انقلاب انتقال دهند. انتقال و گسترش فرهنگ دفاع مقدس در راستای تداوم فرهنگ انقلاب اسلامی می‌باشد و هر دو از فرهنگ اسلامی جامعۀ شیعۀ ما نشئت گرفته‌اند؛ بنابراین، هرچه از آسیب‌ها و موانع تحقق این اشاعۀ فرهنگی بکاهیم و جنبه‌های مثبت آن را تقویت کنیم، می‌توانیم حیات و تداوم آن را جاودانه‌تر کنیم.
ژرژ زیمل، جامعه‌شناس آلمانی معتقد است که‌ستیز یکی از عناصر تشکیل‌دهندۀ زندگی اجتماعی می‌باشد؛ زیرا، کشمکش همواره، مستلزم کنش اجتماعی است. از طرف دیگر، کنش متقابل اجتماعی نیز لازمۀ همکاری و همیاری اجتماعی می‌باشد؛ بنابراین، در زندگی بشر، منازعه و همکاری همواره همزاد و همپای یکدیگر حضور دارند. زمانی که صلح در روابط انسان‌ها، ملت‌ها و دولت‌ها به خطر می‌افتد، سعی می‌شود از طریق مذاکرات سیاسی، یعنی گفت‌وگوی دیپلماتیک، چانه‌زنی و دادن امتیازاتی در قبال گرفتن امتیازات دیگر موضوع حل و فصل و ضمن تأمین منافع دو طرف، از ادامۀ خشونت و درگیری جلوگیری شود؛ اتفاقی که در اوایل دهۀ 80 میلادی، بین دو دولت ایران و عراق رخ نداد، بلکه به دلایل همسویی منافع آمریکا و صدام، جنگی به دولت نوپای جمهوری اسلامی ایران و مردم آسیب دیده از جریان‌های انقلاب اسلامی تحمیل شد.
هرچند این جنگ خرابی‌های زیادی را برای کشورمان برجای گذاشت اما در سایه آن آورده‌هایی را هم به دنبال داشت که مرور این دستاوردها و انتقال آن به نسل‌های بعدی می‌تواند برای همیشه سودبخش باشد. یکی از این دستاوردها، دستاوردهای معنوی در دفاع مقدس است.
معنویت در دفاع مقدس
معنویت حقیقتی است که بر دو پایه معرفت و ایمان استوار است. هر یک از این دو، جایگاه ویژه‌ای در معنویت دارد. حضرت امام خمینی(ره) در رهبری دفاع مقدس، همواره بر بعد ارزشی و معنوی دفاع تأکید و فعالیت‌های رزمندگان را
بر اساس معنویات اسلامی، عبادت و مشمول عنایات الهی ارزش گذاری می‌کردند.
حضرت امام در وصف ارزش معنوی چنین حالتی، به رزمندگان می‌فرمود: «امروز شما در عبادت هستید، مراکز شما مراکز عبادت است و همان طور که اشخاص حول کعبه می‌گردند و عبادت می‌کنند، شما هم در سنگرهایتان عبادت می‌کنید» (صحیفه نور، ج 19، ص 112)
همچنین ایشان اقدامات نظامی رزمندگان را فعل و عمل الهی تلقی کرده و می‌فرمودند: «این خدای تبارک و تعالی است که شما را همت داده است و هر تیری که رها می‌کنید، با دست شما خدای تبارک و تعالی کار را انجام می‌دهد» (صحیفه نور، ج20، ص 106.)
معصومه محمدی، کارشناس جامعه‌شناسی درباره معنویت اظهار می‌دارد: «در کنار معنا و مفهوم معنویت، ارکان و عناصر آن نیز از اهمیت زیادی برخوردارند.»
او اولین رکن معنویت را خدامحوری دانسته و توضیح می‌دهد: «پیروزی و شکست در جنگ، مرهون دو دسته از عوامل مادی و معنوی است. ارزش‌های دفاع مقدس، از عواملی است که خاستگاه معنوی و اعتقادی دارد و تأثیر این عوامل فراتر از عوامل غیرفیزیکی و نامحسوس است. خدامحوری حقیقتی است که بر سه مرحله خداشناسی، خداباوری و خداگرایی استوار است. خداگرایی محصول شناخت کامل خداوند و باور عمیق به اسماء و صفات حضرت حق است و انسان خداگرا، از خود فانی می‌گردد و امور خود را به خداوند وامیگذارد. هنگامی که انسان به مرحله معرفت خداوند رسید و خداباور شد و گفتار و رفتار خود را بر پایه خداگرایی تنظیم کرد، با تمام وجود، نصرت الهی را در زندگی حس می‌کند. یاری خداوند از عالم فوق ماده، یعنی جهان غیب نازل می‌گردد و انسان را در گذر حیات پشتیبانی می‌کند.»
محمدی با بیان اینکه؛ معادباوری از اصول اعتقادی مجاهدان سال‌های دفاع مقدس بوده است ادامه می‌دهد: «رزمندگان جوان و نوجوان، به سبب فطرت پاک و الهی‌شان از دنیای فانی، دل برمی‌کندند و با شور و شوق تمام و داوطلبانه در میادین نبرد از خود شهامت و شجاعت نشان می‌دادند و در این راه از جراحت و اسارت و شهادت، ترسی نداشتند. تنها عاملی که آنها را به این مقام والا رسانده بود، ایمان به حیات جاودان آخرت و تقرب و رضوان الهی و رسیدن به نعمت‌های بهشتی بوده است. آنان به این باور که حقیقت آیه 111 سوره توبه است رسیده بودند که؛ جهاد فی سبیل‌الله داد و ستد سودمندانه‌ای است که تنها خریدارش خداوند مهربان است.»
عوامل پیروزی انقلاب اسلامی
کارشناسان انقلاب اسلامی، 3 عامل نرم‌افزار فکری انقلاب، رهبری حضرت امام(ره) و حضور مردم در صحنه را از جمله مهم‌ترین عوامل عبور کشور از حوادث که دفاع مقدس یکی از آنهاست می‌دانند.
دکتر علی سلمانی، استاد دانشگاه و پژوهشگر انقلاب اسلامی در این باره به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «همان‌طور که حضرت آقا می‌فرمایند؛ این 3 عامل موجب شد که تهدید حمله نظامی همه‌جانبه به کشورمان به فرصت تبدیل گردد. هرچند جنگ یک حقیقت تلخ و دردآور است اما بستر جنگ باعث شد استعدادهای مردم به رهبری امام خمینی شکوفا و ظهور و بروز پیدا کند.»
او ادامه می‌دهد: «متاسفانه ما در این زمینه در 30 سال گذشته کم کار کرده‌ایم. این موضوع گلایه رهبر انقلاب را هم در پی داشته است. تا جایی که اخیراً فرمودند؛ فرصت‌هایی که در اثر دفاع مقدّس برای کشور پیش آمد، برای اکثر مردم ناشناخته است. وقتی مردم با این حقایق بیگانه باشند نمی‌توان انتظار داشت معارف و ارزش‌های دفاع مقدس در بزنگاه‌ها ظهور اجتماعی پیدا کند.»
سلمانی می‌افزاید: «البته علی‌رغم همه این کم‌کاری‌ها مردم در بزنگاه‌ها همیشه پشتیبان انقلاب بوده‌اند اما این موضوع چیزی را درباره کم‌کاری نسبت به نشر ارزش‌های دفاع مقدس کم نمی‌کند.»
این استاد دانشگاه اظهار می‌دارد: «حمله یک عامل خارجی به کشور در اوایل انقلاب محتمل بود چراکه قدرت‌های آن روز دنیا برنمی‌تابیدند که یک کشور بدون وابستگی به قدرت خارجی بتواند به صورت مستقل روی پای خود بایستد. دشمنان انقلاب اسلامیِ مردم می‌خواستند این حرکت عظیم را در نطفه خفه کنند. اما مقاومت مردم که بارزترین ظهور آن در دفاع مقدس اتفاق افتاد آنها را ناکام گذاشت. امروز حداقل وظیفه ما به عنوان بازماندگان آن حادثه بزرگ این است که حقایق دفاع مقدس را به نسل بعد منتقل‌نماییم.»
مشارکت همگانی مردم در دفاع مقدس
از دیگر ویژگی‌های بارز حماسه دفاع مقدس، مشارکت همگانی مردم در این حادثه بزرگ است. یکی از رموز پیروزی رزمندگان اسلام و ناکامی صدام و قدرت‌های حامی آن، حضور یکپارچه و هماهنگ مردم غیرت مند ایران در جبهه‌ها بوده است.
بی‌گمان در تاریخ جنگ‌های دفاعی و تهاجمی این مرز و بوم، دفاع مقدس به لحاظ گستره مدافعان و مشارکت همگانی اقشار مختلف مردم و نیز هماهنگی نیروهای مسلح با یکدیگر و با مردم کم نظیر است.
امام خمینی(ره) فرمانده کل قوا، شکوه حماسه حضور هماهنگ و همگرایی مردم در جنگ را چنین وصف می‌کنند: «ما مواجه هستیم با یک ملتی که همه چیز خودش را در طبق اخلاص گذاشته است و برای اسلام دارد صرف می‌کند. جوان‌ها را می‌دهد. جوان‌ها جان خودشان را می‌دهند. زن‌ها، جوان‌های عزیز خودشان را می‌دهند و با آن شور و شعف، آنها به میدان می‌روند و مردم با آن شور و شعف، در جبهه و خارج جبهه، دارند فداکاری می‌کنند»
(صحیفه نور، ج20، ص4.)
خانم محمدی، جامعه‌شناس در این‌باره معتقد است: «در خلال جنگ پیر و جوان با شور و شوق به صحنه آمدند و داوطلبانه با فداکاری، سینه را سپر گلوله و خمپاره کردند و مشتاقانه به استقبال شهادت رفتند. پیر و جوان و نوجوان و حتی زنان گاهی برای حضور و مشارکت در جبهه التماس می‌کردند. کمک‌های مالی مردم در دفاع مقدس غیرقابل اندازه‌گیری است؛ زیرا بسیاری از این کمک‌ها، به طور دقیق در جایی ضبط نشده است و شاید
ثبت‌شدنی هم نبود.»
او می‌افزاید: «اتحاد و حضور یکپارچه و هماهنگ مردم، از دیگر ارزش‌های معنوی و رمز بزرگ پیروزی ایران اسلامی و ناکامی صدام و قدرت‌های پشتیبان آن در هشت سال جنگ تحمیلی است. تجربه جنگ 8 ساله نشان داد آنجا که مردم، دست در دست هم دهند و جامه رزم بر تن کنند و به حمایت از نیروهای مسلح خود برخیزند، می‌توانند شگفتی‌ها بیافرینند و از نشدنی های ظاهری، شدنی‌ها فراهم آورند؛ زیرا نیروی مردم با ایمان و متحد، بسی افزون‌تر و شگفتی‌سازتر از توان قدرت‌های برتر مادی است.»
آموزه‌های متعالی دین اسلام، بر اهمیت
همگرایی مسلمانان تأکید دارد و آن را از سطح متعارف عامیانه به سطح برادری و اخوت میان مسلمانان ارتقاء داده است.
دفاع مقدس بهترین فرصت را برای حاکمیت ارزش‌های مطلوب و ارائه معیارهای متعالی برای راهنمایی و هدایت رفتار و کردار آحاد جامعه فراهم ساخت و همچون نیرویی قوی، تکامل بخش ارزش‌های فرامادی و معنوی بود؛ ارزش‌هایی که تحمیلی و اجباری نبودند، بلکه به واسطه اعتقادی شمردن امر دفاع، تولد یافته و بالنده شدند تا زندگی فردی و اجتماعی را سامانی معنوی بخشند و وحدت همگانی را به وجود آورند.
انگیزه‌های متفاوت در دو جبهه متفاوت
ارزش‌های دفاع مقدس بخشی از ارزش‌های اجتماعی در جامعه اسلامی ایران هستند که در مقطع زمانی خاصی به عنوان ارزش مطرح شده و حال با گذشت زمان، اهمیت و حفظ آنها بر همه گروه‌ها واجب می‌گردد.
آقای مهدی ادیبی، عضو هیئت علمی و استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه اصفهان در این‌باره می‌نویسد: «مرور مختصر درگیری‌ها و جنگ‌ها در طول تاریخ بشری نشان می‌دهد که در مقاطع مختلف جنگی، که انسان تابع اصول و ارزش‌های اخلاقی یا ارزش‌های مذهبی نبوده، از او رفتار ددمنشانه و بسیار غیراخلاقی سر زده که به رفتار حیوانی و غیرانسانی تعبیر و تفسیر شده است. در دوران معاصر، با گسترش دیدگاه اخلاقی ـ حقوقی در جنگ‌ها کوشش شده است تا این‌گونه رفتارهای ضدانسانی تحت کنترل درآید و با ابزار و وضع قوانین و مقررات از بروز یا شدت آن کاسته و متخلفان در دادگاه جنایی بین‌المللی مجازات شوند.»
او می‌افزاید: «در جریان هشت سال دفاع مقدس، بارها رفتار غیراخلاقی ـ انسانی نیروهای بعثی را شاهد بودیم. حملات هوایی با بمب‌های شیمیایی به شهرها و جبهه‌ها، بمباران‌ها و موشکباران شهرها و روستاها، هدف قرار دادن مردم غیرنظامی و بی‌دفاع و رفتار غیرانسانی با اسیران و زخمی‌ها همگی گواه این رفتار ضدانسانی آنها بوده است، اما در جبهۀ ایران اسلامی، نیروها و سربازان اسلام به پیروی از مولا و مقتدای خودشان، حضرت امیرالمؤمنین(ع) و با درس‌گیری از فلسفۀ شهادت و ایثار و ازخودگذشتگی سرور و سالار شهیدان، حضرت حسین‌بن‌علی(ع)، رفتار و برخوردهای بسیار متفاوتی داشتند. این‌ها ارزش‌هایی است که باید در تاریخ ماندگار شود.»