پرسش: 

از منظر آموزه‌های وحیانی اسلام، برای رسیدن به ادب الهی و تحصیل کمالات خداگونه شدن چه راهکارهایی وجود دارد؟

پاسخ:

در بخش نخست پاسخ به این سوال به مباحثی همچون: ادب الهی در روایات، مفهوم ادب الهی و انواع ادب الهی شامل ادب عقل و ادب قلب پرداختیم. اینک در ادامه دنباله مطلب را پی می‌گیریم.

3- ادب نفس

راجع به ادب نفس هم روایات زیادی وجود دارد که به دلیل همین کثرت روایات، این نوع از ادب را می‌توان یکی از مهم‌ترین شاخص ادب الهی دانست. امام علی(ع) می‌فرماید: «النفس مجبولهًْ علی سوءالادب» نفس بر بی‌ادبی سرشته شده است.(مشکاهًْ‌الانوار، ص 247) یعنی نفس از نظر درونی مرزشناسی ندارد و هیچ حدی از حدود را نمی‌‌شناسد، به همین خاطر بی‌ادب است. شهوت و غضب که سرآمد قوای نفسانی به شمار می‌آیند، در خواسته‌های خود هیچ مرزی را نمی‌شناسند و طلب بی‌نهایت دارند، لذا بی‌ادب هستند «والعبد مامور بملازمه حسن الادب» بنده خدا هم ماموریت دارد خود را با حسن ادب همراه سازد. یعنی کسی که می‌گوید من بنده خدا هستم، مامور است که مودب باشد و نفس بی‌ادب خویش را تادیب کند. «والنفس تجری فی میدان المخالفه» حرکت نفس در وادی مخالفت است. «والعبد یجهد بردها عن سوءالمطالبه» و بنده مدام تلاش می‌کند نفس را از خواسته‌های زشتش برگرداند. «فمتی اطلق عنانها فهو شریک فی فسادها» پس هرگاه عبد مهار نفس خویش را رها کند، در فساد نفس شریک خواهد بود.. «و من اعان نفسه فی هوی نفسه، فقد اشرک نفسه فی قتل نفسه» و هرکس به نفس بی‌بندوبار و مرزنشناس خود، در رسیدن به خواسته‌های بی‌پایانش کمک کند، در نابود کردن خود، شریک نفسش شده است.(همان) پس نباید نفس را رها کرد بلکه باید مهار شرع بر دهان او زد و او را محدود کرد تا مرزهای الهی را رعایت کند.

4- ادب خیال

حتی خیال هم که در اصطلاح به آن توهم یا واهمه گفته می‌شود، باید زیر سایه ادب الهی قرار بگیرد. چون این قوه نیز در بحث ادب الهی جایگاه خاصی دارد. خیال یا قوه وهمیه هرزه‌گرد و بی‌ادب است، چون ممکن است که منشأ معاصی مختلف شود، پس باید به خیال نیز مهار شرع زده و آن را ادب نمود. انسان‌های کامل و مودب به آداب الهی کسانی هستند که در جمیع ابعاد وجودی‌شان مرزهای الهی را حفظ می‌کنند و عقل، قلب، نفس، خیال و تمام اعضا و جوارحشان، روش رفتاری صحیح الهی پیدا کرده است. اینها هنگامی که درون را اصلاح می‌کنند، بیرونشان هم اصلاح می‌شود، زیرا ظاهر انسان، نمودار درون او است.

راهکارهای تحصیل ادب الهی

1- حفاظت از حدود الهی بین دو حالت غلو و جفا(افراط و تفریط)

اهل معرفت می‌گویند: حفظ حدود الهی باید بین دو حالت «غلو و جفا» باشد. غلو یعنی حالت تجاوز از مرزهای الهی که به آن افراط می‌گوییم. جفا هم به معنی کوتاه آمدن نسبت به مرزهای الهی است که ما به آن حالت تفریط می‌گوییم. جفا این است که آنچه را باید انجام بدهی انجام ندهی.

2- سیره پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) تنها منبع شناخت حدود الهی

آداب و حدود الهی را باید از مجرای سیره نظری و عملی پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع) شناسایی کنیم تا بتوانیم به رعایت و حفاظت از آنها بپردازیم. پیامبر(ص) فرمود: «ادبنی ربی فاحسن تادیبی» پروردگار من، مرا نسبت به جمیع ابعاد وجودی‌ام ادب کرده و خوب هم ادب کرده است.(بحارالانوار، ج 68، ص 382) در روایت دیگری آن حضرت می‌فرماید: «انا ادیب الله و علی ادیبی» من محصول و دست‌پرورده خدا هستم و علی(ع) تربیت شده و محصول تادیب من است.(همان، ج 16، ص 231)

ادامه دارد