فاطمه(س) قرآن مجسم
منصور حسینی
قرآن کتاب هدایت و راهنمای بشر است. قرآن دارای آموزه‌های معرفتی و دستوری است. این کتاب الهی و وحیانی بر آن است تا فلسفه زندگی را برای انسان تبیین کرده و سبک زندگی را بر اساس آن فلسفه سامان دهد. از همین رو در این مقام، تبیان کل شی است و هر چیزی را به تمام و کمال روشن کرده است.(نحل، آیه 89)
از آنجا که برای بیشتر مردم دریافت فلسفه و سبک زندگی قرآنی دشوار است، خداوند پیشوایان و اسوه‌های حسنه‌ا‌ی را انتخاب کرده تا مردم با نگاه به سبک زندگی آنان بتوانند به همان مقاصدی برسند که مطلوب و مقصود از بعثت پیامبران و ارسال رسولان و انزال کتب آسمانی است؛ زیرا بخش معرفتی و فلسفی آموزه‌های وحیانی برای بسیاری از مردم سخت یاب یا دیریاب است؛ اما مردم می‌توانند با بهره‌گیری از سبک زندگی پیشوایان به شکل عملی به همان معارف دست یابند. از همین‌رو خداوند در آیات قرآن اسوه‌هایی را برای مردمان معرفی می‌کند که پیامبر(ص) و اهل بیت عصمت و طهارت(ع) در اوج قرار می‌گیرند و به دلیل عصمت و طهارتی که در فهم و عمل و انگیزه دارند می‌توانند بی‌هیچ اما و اگری سرمشق قرار گیرند.(احزاب، آیات 21 و 33)
خداوند در آیات قرآن از جمله 55 سوره مائده، 59 سوره نساء و نیز آیات سوره انسان و مانند آنها بر است تا بیان کرده که اینان به عنوان مومنان، به تمام و کمال می‌توانند سرمشقی برای همگان به‌ویژه آنانی باشند توانایی ادراکی و فهم آنان نسبت به معارف بلند وحی بسیار‌اندک و ضعیف است و نمی‌توانند تلقی و فهم درستی از آنها داشته و فلسفه زندگی خود را ترسیم و تصویر کنند و بر اساس آن سبک زندگی خویش را شکل دهند. پس توده‌های مردم می‌توانند با مراجعه به سبک زندگی قرآنی این پیشوایان که اولیای معصوم هستند سبک زندگی قرآنی را به دست آورند و به کمالات و سعادت در دنیا و آخرت دست یابند.
بر اساس همین آیات پیش گفته این اولیای الهی از جمله حضرت فاطمه زهرا(س) بهترین سرمشق برای بشریت هستند؛ چرا که آنان تجسم قرآن هستند. خداوند و پیامبر(ص) بارها حضرت فاطمه زهرا(س) را به کمالات ستوده و پیامبر(ص) ایشان را به عنوان سرور زنان معرفی می‌کند. پس آن حضرت(س) هم در دنیا و هم در آخرت بر همه هستی سروری دارد و در مقام مظهر اتم و اکمل الهی قرار می‌گیرد.
فاطمه(س)، مفسر قرآن
آن حضرت(س) همان گونه که تجسم آیات قرآن و همان قرآن ناطق است چنانکه امیرمومنان علی(ع) و دیگر پیشوایان معصوم از اهل بیت عصمت و طهارت(ع) هستند، همچنین مفسر و مبین قرآن نیز است. با آنکه قرآن، خود روشنگر است(نحل، آیه 89)، ولی شکی نیست که قرآن قول ثقیل (مزمل، آیه 5) نیز است؛ از همین رو درک و فهم آن برای غالب مردم دشوار خواهد بود. از همین رو نیازمند تعلیم پیامبر (ص) است تا مفاهیم بلند آن را به مردمان آموزش دهد.(بقره، آیات 129 و 151؛ جمعه، آیه 2)
خداوند بصراحت پیامبر(ص) را مسئول تبیین و تفسیر قرآن معرفی می‌کند و می‌فرماید: ما دلایل و حجت‌هاى روشن و كتاب‌ها و نوشته‌های پندآموز فرستاديم، و اين ذكر- ياد و پند قرآن- را به تو فروفرستاديم تا براى مردم آنچه را كه به سوى آنان فروفرستاده شده است روشن بيان كنى و توضیح‌دهی و تا شايد بينديشند.(نحل، آیه 44 و نیز نگاه کنید: آیه 64)
پس یکی از مهمترین مسئولیت‌های پیامبر(ص) تعلیم و آموزش مفاهیم قرآنی و تفسیر و توضیح آن است تا بستری برای فهم و تفکر مردم فراهم آید.
این مسئولیت نمی‌تواند به عصر حضور پیامبر(ص) محدود شود؛ زیرا نسل‌های دیگر نیز می‌آیند و شرایط به گونه‌ای نیست که در یک دوره کوتاه بتوان همه معارف قرآنی را بیان کرد. از همین رو اوصیا و اولیای الهی دارای عصمت و طهارت(ع)، معرفی می‌شوند تا این مسئولیت را به عهده گیرند و به عنوان استمرار رسالت در قالب امامت و ولایت آن را ادامه دهند. این گونه است که پیامبر(ص)، قرآن را در کنار عترت و نه سنت قرار می‌دهد تا دانسته شود قرآن همواره نیازمند مفسرانی است تا آن را تبیین کنند؛ چنانکه جامعه نیازمند رهبرانی است تا در امور زندگی به‌ویژه سیاست و جامعه و اجتماع به آنان مراجعه کرده در فتنه‌ها و شبهات و آشوب‌ها راهنما و منجی آنان باشند و از گمراهی حفظ کنند.
(نساء، آیه 59)
از همین رو پیامبر(ص) بصراحت رابطه تنگاتنگ میان قرآن و عترت را بیان می‌کند و می‌فرماید: من دو چيز گران بها و ارزشمند در بين شما به ارث مىگذارم و اگر بعد از من به آن دو متمسك شويد، هرگز گمراه نخواهيد شد و آن دو عبارتند از: كتاب خدا و عترت و اهل بيتم. (محمد قمى، حديث ثقلين، مصر دارالتقريب، 1371 ق، ص 9)
همچنین پیامبر(ص) می‌فرماید: ما اهل بیت را خدا پاک ساخته است و اهل بیت، درخت نبوّت، جایگاه رسالت، محل رفت و آمد ملائکه، خانه رحمت و معدن و کانون علم هستند.(تفسیر القرآن العظیم، ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد، تحقیق:الطیب، اسعد محمد، مکتبة نزار مصطفی الباز، عربستان سعودی، ج ۹، ص ۳۱۳۳؛ الدر المنثور فی تفسیر المأثور، سیوطی، جلال الدین، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، قم، ج ۵، ص ۱۹۹؛ اسد الغابة فی معرفة الصحابة، ابن اثیر، أبو الحسن علی بن محمد، دار الفکر، بیروت، ج ۳، ص ۱۸۷)
همچنین پیامبر(ص) فرمود: من شهر دانشم و علی دروازه آن است. (شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، حسکانی، عبید الله بن احمد، تحقیق:محمودی، محمد باقر، سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامی، تهران، ج ۱، ص ۱۰۴)
و یا در جایی دیگر آن حضرت(ص) فرمود: علی(ع) عالمترین مردم نسبت به خداست و شدیدترین مردم از حیث محبت و بزرگداشت برای اهل لا اله الا الله محمد رسول‌الله است.(الطبقات الکبری؛ شعرانی، عبد الوهاب بن أحمد، مکتبة محمد الملیجی الکتبی و أخیه، مصر، ج ۱، ص ۱۷)
امام علی(ع) نیز فرمود: پیامبر خدا (صلوات‌الله‌علیه) کلید هزار باب از علم را پنهانی به من آموخت که از هر بابی هزار باب باز می‌شود. (غرائب القرآن و رغائب الفرقان، قمی نیشابوری، نظام الدین حسن بن محمد، محقق:عمیرات، شیخ زکریا، دار الکتب العلمیة، بیروت، ج ۲، ص ۱۴۴)
با توجه به اینکه در آیات و روایات جایگاه علمی و عملی فاطمه(ص) به عنوان اهل عصمت و طهارت(احزاب، آیه 33؛ انسان، آیات 8 تا 10) ستوده شده و به عنوان اهل الذکر است(نحل، آیه 43؛ انبیاء، آیه 7) برای تبیین قرآن می‌بایست به آن حضرت(س) مراجعه شود تا حقایق و مفاهیم بلند قرآنی را تفسیر کند. البته از روایات به دست می‌آید که آن حضرت (س) در همان مدت‌اندک و کوتاه عمرش که بیش از 18 بهار به درازا نینجامید، به خوبی از این مهم بر آمده است و در قول و فعل به تفسیر قرآن پرداخته است.
بیان فلسفه احکام
حضرت فاطمه زهرا(س) در یک خطبه و سخنرانی خویش به تبیین مفاهیم بلندی از قرآن می‌پردازد که دور از دسترس غیر معصوم است. ایشان در خطبه خویش به فلسفه احکام اشاره می‌کند تا نشان دهد که تا چه‌اندازه از نظر معرفت و فهم و ادراک مفاهیم قرآنی از همگان برتر است. فضیلت آن حضرت(س) که به تعبیر پیامبر(ص) حوراء انسیه است و از جنس بشر عادی به شمار نمی‌آید، چنان در خطبه‌هایش آشکار می‌شود که گویی پیامبر(ص) سخن می‌گوید. این مطلبی است که حتی دشمنان و مخالفان آن حضرت(س) بدان اقرار کرده و بارها به آن اشاره
داشته‌اند.
با نگاهی به خطبه آن حضرت(س) برای زنان مهاجر می‌توان میزان و سطح معرفتی آن حضرت(س) را دریافت که از سطح معرفتی اصحاب پیامبر(ص) به جز امیرمومنان علی(ع) و ابناء الرسول حسنین(ع) بالاتر و برتر است.
ایشان به عنوان نمونه در آن خطبه غرای خویش می‌فرماید: جَعَلَ الله الاْیمانَ تَطْهیرا لَكُمْ مِنَ الشِّرْكِ، وَ الصَّلاةَ تَنْزیها لَكُمْ مِنَ الْكِبْرِ، وَالزَّكاهًْ تَزْكِیَهًْ لِلنَّفْسِ، وَ نِماءً فِى الرِّزقِ، وَالصِّیامَ تَثْبیتا لِلاْ خْلاصِ، وَالْحَّجَ تَشْییدا لِلدّینِ؛ خداوند سبحان، ایمان و اعتقاد را براى طهارت از شرك و نجات از گمراهى‌ها و شقاوت‌ها قرار داد؛ و نماز را براى خضوع و فروتنى و پاكى از هر نوع تكّبر، مقرّر نمود؛ و زكات (و خمس ) را براى تزكیه نفس و توسعه روزى تعیین نمود؛ و روزه را براى استقامت و اخلاص در اراده لازم دانست؛ و حجّ را براى استحكام اساس شریعت و بناء دین اسلام واجب کرد.(ریاحین الشّریعة: ج 1، ص 312، فاطمة الزّهراء(ع): ص 360، قطعه اى از خطبه طولانى در جمع مهاجرین و انصار)
در همان خطبه همچنین می‌فرماید: وَ النَّهْىَ عَنْ شُرْبِ الْخَمْرِ تَنْزیها عَنِ الرِّجْسِ، وَاجْتِنابَ الْقَذْفِ حِجابا عَنِ اللَّعْنَةِ، وَ تَرْكَ السِّرْقَهًْ ایجابا لِلْعِّفَهًْ؛ خداوند متعال نهى از شرابخوارى را جهت پاكى جامعه از زشتى‌ها و جنایت‌ها؛ و دورى از تهمت‌ها و نسبت‌هاى ناروا را مانع از غضب و نفرین قرار داد؛ و دزدى نكردن، موجب پاكى جامعه و پاكدامنى افراد مى گردد..(ریاحین الشّریعة: ج 1، ص 312، فاطمة الزهراء(ع): ص 360)
و در همان جا نیز فرموده است: حرم [الله] الشِّرْكَ إخْلاصا لَهُ بِالرُّبُوبِیَّهًِْ، فَاتَّقُوا الله حَقَّ تُقاتِهِ، وَ لا تَمُوتُّنَ إلاّ وَ انْتُمْ مُسْلِمُونَ، وَ اطیعُوا الله فیما امَرَكُمْ بِهِ، وَ نَهاكُمْ عَنْهُ، فَاِنّهُ، إ نَّما یَخْشَى الله مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءِ؛ و خداوند سبحان شرك را (در امور مختلف ) حرام گرداند تا آنكه همگان تن به ربوبیّت او دهند و به سعادت نائل آیند؛ پس آن طورى كه شایسته است باید تقواى الهى داشته باشید و كارى كنید تا با اعتقاد به دین اسلام از دنیا بروید. بنابر این باید اطاعت و پیروى كنید از خداوند متعال در آنچه شما را به آن دستور داده یا از آن نهى كرده است، زیرا كه تنها علماء و دانشمندان (اهل معرفت ) از خداى سبحان خوف و خشیت خواهند داشت.(ریاحین الشّریعهًْ: ج 1، ص 312، فاطمة الزهراء(ع): ص 360)