فرهاد گل‌محمدی
مقام رضا عالی‌ترین مقامات انسانی- عرفانی است که خدا بصراحت از آن به عنوان «رضوان الله اکبر» تعبیر کرده تا بیان کند که بزرگتر و برتر از آن نیست.
بهترین حالت رضا یا همان خشنودی آن است که دو سویه باشد. در قرآن، کسی که در مقام نفس مطمئنه قرار گرفته‌، متصف به چنین مقامی است که از آن به «راضیه مرضیه» تعبیر می‌شود که به معنای رضایت دو سویه است؛ این از او خشنود و آن از این خشنود.(فجر، آیات 27 تا 30) این حالت که برترین و بهترین حالت است، شخص را در موقعیتی قرارمی‌دهد که از آن به «جنت ذات» تعبیر شده است.(همان)
از آیات قرآن به دست می‌آید که کسب مقام اطمینان برای «ذکر الله» است؛ یعنی کسی که همه وجودش را یاد الله پر کرده است و چیزی جز الله در آن نمود ندارد. از همین رو خدا بصراحت می‌فرماید: همان كسانى كه ايمان آورده‏‌اند و دلهايشان به ياد خدا اطمینان و آرام مى‌گيرد. آگاه باش كه با ياد خدا دل‌ها آرامش مى‌يابد، كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده‏‌اند. خوشا به حالشان و خوش سرانجامى دارند.(رعد، آیات ۲۸ و۲۹)
از نظر قرآن، وقتی خدا از کسی راضی شد، کاری می‌کند که رضایت او کسب شود؛ یعنی حاجت‌های مشروع او را در دنیا و آخرت می‌دهد. به عنوان نمونه خدا از پیامبر(ص) راضی است؛ و از آنجا که پیامبر(ص) خود را به رنج می افکند تا همه مومن شده و به بهشت در آیند(شعراء، آیه 3؛ کهف، آیه 6)، رضایت پیامبر(ص) شفاعت از مردمان و رساندن آنان به بهشت است. بر همین اساس، خدا چون از پیامبر(ص) خود راضی است و دوست دارد تا رضایت پیامبرش را به دست آورد، اذن شفاعت را به او می‌دهد تا از هر کسی که بخواهد شفاعت کند.(ضحی، آیه 5) وعده الهى به پيامبراكرم(صلى‌الله عليه وآله) در این آیه مشتمل بر عطاى مطلقى است كه رضايت مطلق را در پى دارد.(الميزان، ج 20، ص310)بر اساس روایات تفسیری، این رضایت مطلق درباره شفاعت ایشان در قیامت نسبت به مردمان است. البته از آیات سوره طه به دست می‌آید که پیامبر(ص) در این دنیا راضی به رضای الهی بود. این حالت موجب می‌شود که هرگز در مشکلات و بلایا گلایه و شکایت نکند و صبر کند.(طه، آیه 130) از نظر علامه طباطبایی، سياق آيات قبلى و مأمور شدن پيامبر(ص) به صبر، تسبيح و تحميد، نشان مى‌دهد كه مراد از رضا، رضا به قضا و قدر الهى است.(الميزان، ج 14، ص 238) مومن کسی است که همواره راضی به قضا و قدر الهی است(بقره، آیات 155 و 156 و 216؛ نساء، آیه 19)، چنانکه در مسائل اجتماعی نیز مطیع رهبری و ولایت الهی است؛ و اگر رهبری حکمی داد به آن عمل می‌کند و برخلاف آن رفتار نمی‌کند؛ حتی اگر آن حکم به نفع او نباشد و به نوعی کراهت داشته باشد، ولی چون رضای الهی در آن است به آن راضی است.(نساء، آیات 32 و 65؛ بقره، آیه 216)
مطابق آیات پیش گفته، هر انسان مومنی دنبال آن است که رضایت الهی را به دست آورد؛ زیرا رضایت الهی هرچند که گاه برخلاف رضایت ظاهری شخصی است، ولی در باطن، آن کاری که رضایت خدا در آن است به نفع خود شخص خواهد بود؛ زیرا انسان، باطن امور را نمی‌داند و خدای حکیم و علیم و غنی جز خیر و نیکی بنده‌اش را نمی‌خواهد.
اگر کسی دنبال رضایت الهی باشد، خدا از او راضی شده و با ایجاد رضایت الهی، کاری می‌کند که او نیز درمقام اطمینان به خدا از خدا راضی باشد.(فجر، آیات 27 تا 30) این گونه است که شخص در مقام رضا‌، به رضوان‌الله وارد می‌شود که از نظر قرآن، «اکبر» است: خداوند به مردان و زنان با ايمان بوستان‌هايى وعده داده است كه از زير بوستان‌های آن‌، نهرها جارى است، در آن جاودانه خواهند بود و نيز سراهايى پاكيزه در بهشت‌هاى جاودان به آنان وعده داده است؛ و رضوان الهی و خشنودى خدا بزرگتر است. اين بهشت‌ها همان كاميابى بزرگ است.(توبه، آیه ۷۲)
خدا به مجاهدان که دنبال رضایت الهی می‌روند، پاداش رضوان‌الله را داده و فرموده است: پس با نعمت و بخششى از جانب خدا از ميدان نبرد بازگشتند، در حالى كه هيچ آسيبى به آنان نرسيده بود و همچنان خشنودى خدا را پيروى كردند و خداوند داراى بخششى عظيم است.(آل عمران، آیه ۱۷۴)
اصولا به برخی از افراد مومن‌، بهشت و درجات می‌دهند، ولی برخی از مومنان خودشان «درجه» هستند؛ یعنی معیار سنجش امور دیگر می‌شوند. از جمله افرادی که خود معیار سنجش و درجه الهی می‌شوند، کسانی هستند که دنبال رضوان‌الله رفته‌اند: أَفَمَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَ اللَهِ... هُمْ دَرَجَاتٌ عِنْدَ اللهِ وَاللَهُ بَصِيرٌ بِمَا يَعْمَلُونَ؛ آیا پس کسی که از رضوان الهی پیروی کرده ... آنان خودشان درجات در نزد خدا هستند و خدا به آنچه می‌کنند بینا است.(آل عمران، آیات 163 و164)
عوامل کسب رضوان‌الله
مهم‌ترین عاملی که انسان را به سوی رضوان الهی می‌برد، رضایت به قضا و قدر الهی است، به این معنا که «هر چه پیش آمد، خوش آمد.»
از رسول خدا(ص) نقل شده است: از خداوند نسبت به آنچه مقدّر کرده است راضى باش، هر چند بر خلاف میل تو باشد. سپس حضرت به آیه 216 سوره بقره یعنی آیه شریفه «عسى أن تکرهوا شیئاً و هو خیر لکم» استشهاد فرمودند.(جامع‌البیان، ج ۲، جزء ۲، ص ۴۷۰؛ الدّرّالمنثور، ج ۱، ص ۵۸۷)
جابربن عبدالله انصاری، صحابی رسول خدا(ص) در بستر بیماری افتاده و آخرین لحظات زندگانی خود را می‌گذراند. امام باقر(ع) به عیادت او رفت و با مهربانی کنارش نشست و فرمود:‌ای جابر، حالت چطور است؟ جابر، پیرمردی که عمری را در رکاب پیشوایان معصوم‌(ع) گذرانیده بود، عرض کرد: حال پیرمردی را دارم که پیری را بر جوانی می‌پسندد و مرگ را نسبت به زندگانی بیش‌تر دوست دارد و به بیماری نسبت به تندرستی علاقه بیش‌تری دارد. او می‌خواست این‌گونه بر ناملایمات شکر گزارد و بگوید که از هیچ یک از آنها نابردباری نمی‌کند.
اما امام باقر(ع) سخنی فراتر از آن گفت و فرمود: «اما من آنچه را خدا بخواهد دوست دارم. اگر جوانی را بخواهد به آن علاقه مندم و اگر بیماری را بر تندرستی من بپسندد، من هم همان را می‌خواهم و اگر زندگی را بر مرگ در مورد من ترجیح دهد، همان را
برمی گزینم.» (ارشاد مفيد، ج 1‌، ص 165)
بابا طاهر در این باره می‌سراید:
يكي درد و يكي درمان پسندد
يكي وصل و يكي هجران پسندد
من از درمان و درد و وصل و هجران
پسندم آنچه را جانان پسندد.
از امیرالمومنین(ع) نقل شده است که حضرت فرمود: «عَلَامَةُ رِضَا اللَّهِ سُبْحَانَهُ عَنِ الْعَبْدِ رِضَاهُ بِمَا قَضَى بِهِ سُبْحَانَهُ لَهُ وَ عَلَیْه‏؛ نشانه رضایت خدای سبحان از بنده، رضایت بنده از آن چیزی است که خداوند برای او مقدر کرده است، چه خوشایند او و چه ناخوشایند او باشد. (غُرَرُالحِكَم وَ دُرَرُالكَلِم، عبد الواحد آمدي تميمي، حدیث 6344)
امام جواد(ع) از مردم می‌خواهد تا رضوان الهی را مقصد غایی خود قرار دهند و برای رسیدن به این هدف راه و روش آسانی را نشان می‌دهد. آن حضرت می‌فرماید: «ثلاثٌ يُبلِغْنَ بالعَبدِ رِضوانَ الله:
كَثرَهًْ الاستِغفارِ‌، و خَفْضُ الجانِبِ‌، و كَثرَهًْ الصَّدَقَهًْ و ثَلاث مَن کُن فِیه لَم یَندُم: تَرکُ العَجلهًْ و المَشورهًْ و التوکّلُ عَلی‌اللهِ عِند العَزمِ؛ سه چیز است که رضوان خداوند متعال را به بنده می‌رساند: ۱- زیادی استغفار، ۲- نرم‌خو بودن، ۳- و زیادی صدقه؛ و سه چیز است که هر کس آن را مراعات کند، پشیمان نشود: ۱- ترک نمودن عجله، ۲- مشورت کردن، ۳- و به هنگام تصمیم توکل بر خدا نمودن. (مسند الامام الجواد، ص۷۴۲)
همچنین اموری چون ایمان به خدا (بینه، آیات 7 و 8؛ حاقه، آیه 24؛ مجادله‌، آیه 22)، اطمینان به خدا (فجر، آیات 27و 28)، خشیت از پروردگار (بینه، آیه 8)، رغبت و گرایش به خدا (توبه، آیه 59) مهم‌ترین عامل معنوی در ایجاد رضایت مومن نسبت به خدا است. این رضایت‌مندی بنده نسبت به خدا موجب می‌شود تا بنده دنبال اموری چون کسب تقوای الهی (لیل، آیات 17 و 21)، عمل صالح (حاقه، آیات 21 و24؛ بینه، آیات 7 و8)، هجرت و جهاد در راه خدا (توبه، آیه 100)، انفاق (لیل، آیات 17 تا 21)، تسبیح و تحمید دایمی خدا(طه، آیه 130)، پرهیزاز دنیا و دنیاطلبی(طه، آیات 130 و 131) و مانند آنها برود و به کسب فضایل اخلاقی چون صبر (صافات، آیات 101 و102)، حلم (همان) و تقوای الهی (لیل، آیات  17 و 21) بپردازد و این‌گونه رضوان الهی را برای خویش موجب شود.
پس از نگاه قرآن، آنچه نقش اساسی در کسب رضوان الهی دارد، اعتقاد و ایمان به خدا و پذیرش قضا و قدر الهی و عمل مبتنی بر آموزه‌های اسلام است.