اهمیت راه‌اندازی نهضت سوادآموزی دیجیتال
قاسم رحمانی
اولین آشنایی عمومی و گسترده مردم با کلمه «دیجیتال» شاید با پخش سریال «بدون شرح» از شبکه سوم تلویزیون شکل گرفت که آقای کاووسی با بازی ماندگار مرحوم فتحعلی اویسی در جواب عکاس هفته‌نامه‌اش که تقاضای دوربین دیجیتال می‌کرد، با لحنی شیرین و جذاب می‌گفت:
« دیجیتالم کجا بود؟!» و این تا مدت‌ها پاسخ طنزی بود به فقدان امکانات در زبان مردم عام و خاص.
سواد در قرن جدید صرفا به توانایی خواندن و نوشتن و حساب نمی‌گویند بلکه علاوه بر آن، توان استفاده از ابزارهای دیجیتال هم باید وجود داشته باشد. کارشناسان بر ضرورت افزایش سواد دیجیتال در قالب شکلی و محتوایی تاکید می‌کنند تا ضمن استفاده از این امکان با خطراتش هم آشنا شوند اما اکنون، این نوع سواد در ایران وضعیت مطلوبی ندارد. در این گزارش به ضرورت‌ها و راهکارهای تشکیل نهضت سوادآموزی دیجیتال یا تبدیل شدن این نوع سوادآموزی به اصل کار نهضت سوادآموزی و فرعی شدن سوادآموزی متعارف می‌پردازیم.
نهضت سوادآموزی دیجیتال
هفتم دی‌ماه؛ سالروز تشکیل نهضت سوادآموزی به فرمان امام خمینی(ره) است. وقتی دوران پهلوی با گرویدن مردم به انقلاب اسلامی امام خمینی(ره) و پیروزی امام و امت، پایان یافت، بر اساس آمارهای رسمی، 54 درصد از جمعیت ایران بیسواد بودند. این در شرایطی است که ادعا می‌شود ایده روز بین‌المللی سوادآموزی، در کنفرانس جهانی وزرای آموزش و پرورش درخصوص ریشه‌کنی بیسوادی که در تاریخ 8 تا 19 سپتامبر 1965 در تهران برگزار شد، شکل گرفت(!)
به همین دلیل ضرورت وجود تشکیلاتی برای سوادآموزی بزرگسالان احساس می‌شد. چیزی فراتر از مدارس شبانه قبل از انقلاب که فقط در شهرها بود.
بر اساس آمارهای رسمی، 70 درصد از جمعیت
33 میلیونی ایران در روستاها زندگی می‌کردند که
90 درصدشان، امکانات اولیه نداشتند. به همین دلیل با فرمان امام خمینی(ره) نهضت سوادآموزی با محوریت روستاها و مناطق محروم شهرها، شکل گرفت. حدود
10 سال پیش میزان باسوادی در کشور به بیش از
90 درصد و در روستاها به 82 درصد رسید که این عدد تاکنون حفظ شده است. به همین دلیل، کارشناسان می‌گویند که نهضت سوادآموزی باید به طرف سوادآموزی دیجیتال برود یا تشکیلات جدیدی تحت عنوان نهضت سوادآموزی دیجیتال شکل بگیرد.
یک کارشناس آموزش می‌گوید:« اگرچه سوادآموزی متعارف باید تا محو کامل بیسوادی ادامه یابد اما اکنون شکلی جدید از ضرورت سوادآموزی به ویژه در شهرهای پرجمعیت، کاملا احساس می‌شود که به آن سوادآموزی دیجیتال می‌گویند.» او می‌افزاید:« این نوع سوادآموزی از توانایی روشن کردن یک رایانه و تایپ تا شناخت محتوایی فضای مجازی و سواد مورد نیاز این فضا را در بر
می‌گیرد. این ضرورت در جهان از حدود 40 سال پیش شکل گرفته اما مگر عقب‌ماندگی و بیسوادی زمان پهلوی اجازه می‌داد به سراغ نوع جدیدی از سواد برویم؟!»
با وجود حرف‌های این کارشناس، بررسی‌ها نشان می‌دهد، متولدین دهه هفتاد و به بعد در زمینه سواد دیجیتال رشد خوبی کرده‌اند اما متولدین دهه‌های قبل، یا کاملا بیسوادند یا یادگیری‌های جزیره‌ای و پراکنده داشته‌اند به همین دلیل نه تنها دچار کم سوادی یا بیسوادی در فضای مجازی هستند؛ اغلب از رفع مشکلات کوچک و بدیهی کامپیوترهای شخصی، لپ تاپ یا گوشی خود هم عاجزند.
سواد دیجیتال چیست؟
در ساده‌ترین و بدیهی‌ترین تعریف از سواد دیجیتال، می‌توان گفت:« سواد دیجیتالی در مورد توانایی شکلی و محتوایی استفاده از ابزارهای دیجیتال است.
توانایی کار کردن با رایانه، موبایل و هر وسیله دیجیتال و محتوای ارائه شده از مسیر آن بدون کمک دیگران، سواد دیجیتال است.»
یک کارشناس می‌گوید:« برخی توانایی روشن کردن یک کامپیوتر را ندارند. از اصطلاحات سردرنمی آورند. کارکرد آیکون‌های صفحه word را بلد نیستند و از عهده یک تایپ ساده برنمی‌آیند. برخی با داشتن رایانه،
لپ تاپ و گوشی‌های پیشرفته و گران‌قیمت، قادر به استفاده از قابلیت‌های آن نیستند. به همین دلیل با کوچک‌ترین مشکل به کمک نیاز پیدا می‌کنند. اغلب این افراد هم در سنین 30 به بالا
هستند.»
او می‌افزاید: «خردسالان و نونهالان زمانه ما سواد دیجیتال قابل قبولی دارند اما هر چه به قبل از دهه 80 شمسی می‌رویم میزان بیسوادی یا کم‌سوادی دیجیتال بیشتر است. ضرورت راه‌اندازی نهضت سوادآموزی دیجیتال اینجا درک می‌شود.»
کارشناس دیگری می‌گوید: « برخی کار با سخت‌افزار کامپیوتر را بلدند اما به لحاظ محتوایی نمی‌دانند در فضای وب چه کنند. مک لوهان خصوصیات رادیو و تلویزیون را توضیح داد و حداقل اهل رسانه می‌دانند که رادیو وسیله‌ای گرم است و در آن، لحن آتشین بر مخاطب تاثیرگذار است و تلویزیون وسیله‌ای سرد است که چهره و لحن آرام و حتی خنثی در آن روی بیننده تاثیر می‌گذارد اما نحوه کار موثر صوتی، تصویری، مکتوب و... در فضای اینترنت آموزش داده نشده است.»
مزیت‌های سواد دیجیتال
سواد دیجیتالی مهارتی است که برای استفاده روزمره، عملکرد شغلی و فعالیت‌های شخصی اهمیت دارد.
مهدی مهیار؛ کارشناس فضای مجازی می‌گوید: «بسیاری از مهارت‌های سواد دیجیتالی در زندگی امروز تاثیرگذارند و اکنون به عنوان یکی از 10 مهارت لازم یا استاندارد هر فرد شناخته می‌شود. اگر نمی‌خواهید در قرن حاضر از دیگران عقب بیفتید، باید سواد دیجیتال داشته باشید تا رسیدن به زندگی با کیفیت برایتان آسان شود. به این ترتیب از مزیت‌ها و خطرات فضای مجازی هم مطلع خواهید شد.»
بهرام علیزاده؛ دیگر کارشناس فضای مجازی تصریح می‌کند: « نداشتن توانایی برای استفاده از تکنولوژی‌های دیجیتال به این معنی است که شما بسیاری از کارها را نمی‌توانید به راحتی انجام دهید و به بسیاری از کارها دسترسی نخواهید داشت. داشتن سواد دیجیتال، به شما کمک می‌کند تا بهره‌وری خود را بالا برده و زندگی بهتری را تجربه کنید.»
او می‌افزاید: «دیجیتال شدن انواع خدمات، نیاز به رفت و آمد در شهرها به خصوص کلانشهرها را به شدت کاهش می‌دهد و موجب کم شدن ترافیک می‌شود. این مسئله صرفه‌جویی زیادی در مصرف وقت، سوخت و کاهش نیاز به وسائل نقلیه و انواع امکانات را به دنبال دارد. مشاغل دیجیتال گاه نیاز به یک اتاق دارد و هزینه کسب و کار را کاهش می‌دهد. مواردی مانند بانکداری الکترونیک، ایجاد ارتباط با دوستان، فامیل، همکار، پزشک و وکیل و...، صرفه‌جویی در زمان و هزینه‌ها به خصوص در انجام کارهای اقتصادی یا خریدها، بالا بردن امنیت با مراقبت از اطلاعات شخصی از فواید داشتن سواد دیجیتال است.»
نیاز به نهضت سوادآموزی دیجیتال
داشتن سواد دیجیتال از مطالب بالا معلوم شد که ضرورت دارد اما نیاز به راه‌اندازی نهضت سوادآموزی دیجیتال از سوی حاکمیت در جایی خارج از دولت به چند دلیل است.
رضا صابریان؛ کارشناس فضای مجازی می‌گوید:
« مدارس و دانشگاه‌های دولتی و آزاد همان‌طور که نتوانستند در آموزش زبان انگلیسی و عربی موفق باشند، در آموختن سواد دیجیتال هم بیکار یا کم کار بوده‌اند. بنابراین، نهادی خارج از فضای بوروکراتیک و کارمندسالار دولت برای سامان دادن به وضع سواد دیجیتال جامعه نیاز است مانند آنچه در نهضت سوادآموزی رخ داد که با همه ضعف‌هایش از آموزش و پرورش در امر سوادآموزی موفق‌تر بود. دلیل کم‌سوادی دیجیتال در جامعه، کم‌کاری آموزش و پرورش، آموزش عالی و صداوسیماست، اما مسئول اصلی آموزش و پرورش است که تا کنون موفق نبوده است.»
میثم میرزایی؛ دیگر کارشناس فضای مجازی می‌گوید:«نیاز به حضور در اینترنت برای اشتغال، تحصیل و انجام امور روزمره؛ داشتن سواد دیجیتال را به نیاز تبدیل کرده است. به دلیل کم‌کاری دستگاه‌ها و نهادهای دولتی در امر سوادآموزی دیجیتال و روشن نبودن حد و مرزهای آن، بخش خصوصی این امر را در دست گرفته است و برخی آموزشگاه‌ها با سوءاستفاده از خلأ آموزش رسمی دیجیتال، به ترویج سند 2030 مشغول هستند.»
او با اشاره به نارضایتی شهروندان از سگ‌گردانی و نگهداری حیوانات در آپارتمان‌ها، می‌گوید:« از سال‌ها قبل در کتاب‌های زبان خارجی آموزشگاه‌ها، تصاویری از دختران و پسران بی‌حجاب، سگ‌باز، دوستی‌های خارج از ازدواج و از این قبیل وجود داشته و دارد. در واقع این آموزشگاه‌ها به حامل‌های انتقال فرهنگ ضد اخلاقی غربی تبدیل شده‌اند. فضای مجازی، وضعیتی بدتر از کلاس‌های زبان دارد و اگر برای سوادآموزی دیجیتال سازوکار و قانون نباشد، موجب ویرانی فرهنگی می‌شود.»
نگاهی به جهان در عصر دیجیتال
استفاده از ابزارهای دیجیتال در سال‌های گذشته، به انتخاب افراد بستگی داشت و ورود به دنیای فناوری، امری ضروری نبود. در گذشته، سوادآموزی دیجیتال در فهرست مهارت‌های 10گانه زندگی معرفی نشده بود، اما امروزه، دنیای دیجیتال، سهم قابل‌توجهی در زندگی افراد دارد؛ به‌طوری‌که حذف آن غیرممکن است.
بسیاری از گزارش‌ها نشان می‌دهد که در سال 2010، تعداد کاربران اینترنت در سراسر جهان، به بیش از دو میلیارد نفر رسید. پس از آن، طبق پیش‌بینی‌های صورت‌گرفته، تعداد افرادی که برای دسترسی به اینترنت از تبلت و گوشی‌های همراه هوشمند استفاده می‌کردند، از شمار کاربران یارانه شخصی، پیشی گرفت. این موضوع، نشان‌دهنده رشد فناوری و ابزارهای دیجیتال در میان افراد است. از طرفی، ورود به دانش دیجیتال، نیازمند آگاهی و آموزش‌هایی بود. بر همین اساس، افزایش سواد دیجیتال، بخش مهمی از نظام‌های آموزشی در سراسر جهان است. در بسیاری از کشورها، آموزش‌های لازم برای افزایش سواد دیجیتال در برنامه آموزش و پرورش کودکان و نوجوانان و در برنامه‌های دانشگاهی لحاظ شده است.
تازه‌ترین گزارش‌های منتشره می‌گوید که حتی در کشورهای پیشرفته هم وضع سوادآموزی دیجیتال مطلوب نیست.
کارشناسان می‌گویند که این مسئله نباید باعث رفتن ما به خواب خرگوشی شود بلکه چون جهان در این زمینه فاصله زیادی با ما نگرفته، می‌توانیم به سرعت خودمان را برسانیم و در این زمینه عقب نمانیم.
جدیدترین گزارش‌ها نشان می‌دهد که چین، در حال پیشروی در آماده‌‌سازی افراد برای ورود به دنیای فناوری دیجیتال است. طبق نظرسنجی‌های صورت‌گرفته، حدود 68 درصد از چینی‌ها براین باورند که تحصیلات رسمی، مهارت استفاده از فناوری‌های دیجیتال را نیز به آنها آموخته است.
این در حالی است که طبق بسیاری از پیش‌بینی‌های صورت‌گرفته، چین در سال 2018، به بزرگ‌ترین بازار دیجیتال در جهان تبدیل خواهد شد. همچنین گفته شده که درآمد این کشور در بازار دیجیتال در سال 2019 به 900 میلیارد دلار خواهد رسید.
این گزارش‌ها می‌افزاید که در سال‌های اخیر، چین با تغییر استراتژی بازارهای اقتصادی و حرکت به سوی تکنولوژی‌های جدید، رشد قابل‌توجهی در دیجیتال‌‌سازی اقتصاد داشته است. چین و آمریکا دو رقیب قدرتمند در بازارهای دیجیتال و فناوری‌های نوین هستند. این در حالی است که طبق نظرسنجی‌های صورت‌گرفته، تنها حدود 39 درصد از آمریکایی‌ها براین باورند که آموزش‌های رسمی و دانشگاهی آنها، مهارت‌های استفاده از فناوری دیجیتال را نیز برای آنها به همراه داشته است.
در اواخر سال 2017، در بسیاری از گزارش‌ها نشان می‌داد که تنها حدود 37 درصد از روس‌ها،
37 درصد استرالیایی‌ها، 32 درصد مردم اسپانیا،
31 درصد انگلیسی‌ها، 30 درصد فرانسوی‌ها و
26 درصد ایتالیایی‌ها و 25 درصد مردم آلمان و
17 درصد ژاپنی‌ها بر این باورند که آموزش‌های رسمی و دانشگاهی آنها متناسب با پیشرفت‌های دیجیتال در کشورشان است. این در حالی است که ژاپن به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین کشورها در گسترش اجتماعی فناوری اطلاعات و ارتباطات است. با این‌حال، بسیاری از مردم در این کشور، آموزش‌های رسمی و دانشگاهی را در ژاپن، متناسب با رشد فناوری در کشورشان نمی‌دانند.
این عدد در ایران اعلام نشده اما از آمارهای بالا معلوم است که کشورمان فاصله زیادی با کشورهای پیشرفته ندارد و می‌تواند به سرعت خود را برساند.