هجمة مطبوعات زنجیره‌ای که بعد از انتخابات دوم خرداد 1376 تشدید شده و عمق استراتژیک نظام یعنی باورها و اعتقادات دینی و انقلابی مردم را نشان گرفته بود، و مطالبی که در جلسه معارفة وزرا به ویژه وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و استیضاح همین وزیر مطرح شده بود، سبب گردید تا مجلس پنجم به فکر اصلاح قانون مطبوعات بیفتد و در این قانون از یک سو وجوه نظارتی را تقویت کند و از سوی دیگر نمایندگانی از نهادهای فرهنگی به عضویت هیئت نظارت درآیند. لذا در روزهای 15 و 16 تیرماه 1378 (حدود دو ماه بعد از استیضاح مهاجرانی) طرح اصلاحیة قانون مطبوعات در مجلس پنجم تصویب شد و جزئیات طرح به بعد از مشخص شدن نتیجة انتخابات مجلس ششم موکول گردید. قاضی در این طرح، از قدرت بیشتری برخوردار گردید و هیئت منصفه، رأیش بیشتر جنبه مشورتی پیدا کرد. چهاربند این طرح عبارتند از:
الف) ممنوعیت فعالیت مطبوعاتی برای عوامل بیگانه، اعضای گروهک‌های تروریستی و ضدانقلاب، جاسوسان، وابستگان و سردمداران رژیم طاغوت...
ب) منع شدن مطبوعات کشور از دریافت کمک مالی از کشورهای بیگانه.
ج ) ضمانت اجرایی برای مقابله با افراد دولتی یا غیردولتی که نشریات را برای چاپ مطلب یا مقاله‌ای زیر فشار قرار‌داده یا آنها را وادار به سانسور نمایند.
د) لزوم التزام عملی مدیران مسئول و صاحبان امتیاز نشریات به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
سکولارها، که برای تغییر نظام سیاسی ایران به لیبرال دموکراسی بعد از انتخابات دوم خرداد 1376 دندان تیز کرده بودند، این چند بند منطقی را که عمدتاً متوجه مطبوعات وابسته به قدرت‌های بیگانه و دریافت کنندة وجوه مالی از آنان می‌شد را برنتافتند. هنگامی که این طرح در مجلس مطرح بود، مجمع روحانیون مبارز با صدور اطلاعیه‌ای نوشت: «طرحي توسط تعدادي از نمايندگان مجلس در دستور كار مجلس قرار گرفته كه فقط تحديد (محدود) كننده مطبوعات است و سايه استبداد را بر فضاي مطبوعات كشور مي‌گستراند. اعمال محدوديت و ممنوعيت همان طور كه در گذشته نتيجه‌ای مطلوب در پي نداشته‌، اينك نيز چنين دستاوردي نخواهد داشت.»1
عطاءاله مهاجرانی هم که در جلسة تصویب کلیات طرح اصلاح قانون مطبوعات حاضر بود با آن مخالفت کرده و گفته بود: «هیئت نظارت با قانون قبلی هم می‌تواند به طور قطعی امتیاز نشریات را لغو کند، در صورت تشخیص دادگاه لغو امتیاز قطعی می‌شود... در این طرح اختیارات وزارت ارشاد در حد سازمان تبلیغات است، در حالی که مسئولیت آن بیشتر است.»2
روزنامه‌های زنجیره‌ای در اقدامی هماهنگ این طرح را بمباران رسانه‌ای کردند و از آن با عناوینی چون «تلاش جناح راست برای تغییر مطبوعات»3، «قانونی کردن خشونت علیه اهالی مطبوعات»4، «طرح انهدام مطبوعات غیروابسته»5، «طرح اصلاح، سایۀ استبداد را بر سر کشور می‌گستراند»6 یاد کردند.
این عناصر به دنبال این بودندکه پروژة ناتمام مانده و ناموفق قتل‌های زنجیره‌ای را دنبال کنند و به نحوی بتوانند نظام را درگیر اعتراض‌های میدانی کنند و آنچه به عنوان تقابل بین رهبری و رئیس‌جمهوری «حاکمیت دوگانه» مدنظرشان بود، محقق سازند. روزنامة سلام با مدیر مسئولی موسوی خوئینی‌ها، کلید این درگیری را زد و در یک اقدام غیرمنتظره با چاپ سند مجعولی با مهر محرمانه در 15تیر 1378، مدعی شد که پیشنهاد طرح اصلاح قانون مطبوعات را سعید اسلامی (امامی)، کسی که مدعی بودند عامل اصلی قتل‌های زنجیره‌ای و در زندان خودکشی کرده است، داده است!
انتشار این سند محرمانه که جعلی بودن آن بعدها به اثبات رسید، واکنش‌های زیادی را در سطح جامعه ایجاد کرد و ساعت 10 شب همان روز، روزنامة سلام با شکایت وزیر اطلاعات، علی یونسی، توقیف گردید. اما گویا مطبوعات زنجیره‌ای از این موضوع قبلاً مطلع یا با انتشار سند مجعول، پیش‌بینی توقیف روزنامة سلام را کرده بودند. چرا که صبح روز بعد حجم انبوهی از مطالب در مطبوعات زنجیره‌ای به توقیف روزنامة سلام اختصاص یافت. مطالب و تیترها عموماً در تحریک و تهییج مردم و به ویژه دانشجویان برای اردوکشی خیابانی و درگیری، نوشته شده بود. روزنامة نشاط، از قول رسول منتجب‌نیا نوشت: «محدودیت مطبوعات خشم مردم را شعله‌‌ور خواهد کرد»7 حزب مشارکت بیانیه‌ای صادر کرد و نوشت: «اصرار به توقیف سلام می‌تواند عواقب و پیامدهای زیانباری داشته باشد»8
حجاریان برای به میدان آوردن طرفداران خود تهدید کرد: «باید به یاد داشته باشیم که بازی دموکراسی، اگرچه بازی نامیده می‌شود، ولی اگر قواعد بازی را پذیرفتیم، دیگر بازی نیست. رأی مردم به جمهوری اسلامی، رأی به دموکراسی است و اگر این قاعده چه در مطبوعات و چه در انتخابات درهم شکسته شود، آن‌گاه سیاست‌ورزی به پایان می‌رسد!»9 روزنامة نشاط به دنبال مطلبی بود که نشریۀ آمریکایی میدل‌ایست اکونومیک دایجست، در اوایل تیرماه 1378 نوشته و وعده داده بود که «بیشتر ناظران در تهران بر این اعتقادند که تابستان امسال یک آزمون حیاتی قدرت و حتی شاهد دورنمای رویارویی جدّی بین جناح محافظه‌کار و اصلاح‌طلب خواهد بود.»10
دفتر تحکیم وحدت به عنوان بازوی دانشجویی اصلاحات، مأمور ایجاد تابستان مورد نظر شد. با نصب اطلاعیه‌هایی در کوی دانشگاه تهران از دانشجویان خواست تا در اعتراض به توقیف روزنامة سلام در تجمع دانشجویی حاضر شوند! با تجمع حدود 20 تا 30 نفر از اعضای دفتر تحکیم در خیابان‌های داخل کوی دانشگاه تهران و سر دادن شعارهایی در اعتراض به نمایندگان مجلس پنجم و طرح اصلاح قانون مطبوعات و توقیف روزنامة سلام، رفته رفته نظام و برخی مسئولان را در شعارها، هدف قرار‌دادند! برخی عناصر سیاسی اصلاحات خود را به کوی دانشگاه رساندند تا هم کمبود جمعیت را جبران کنند و هم مشوق ادامه تظاهرات باشند!
بادی که چند سال پیش به کمک روزنامة سلام و ماهنامة کیان و مرکز مطالعات استراتژیک درگرفته بود، ناگهان در 18 تیر 1378 تبدیل به طوفان شد؛ طوفانی که مصطفی معین، وزیر آموزش عالی، آن را «حمله به حریم امن دانشجو» خواند و سید محمد خاتمی از آن به عنوان «تاوان افشای قتل‌های زنجیره‌ای» یاد کرد.11 معین به طور ناگهانی و مشکوک استعفا داد تا وزارت علوم در آن لحظه حساس فاقد مسئول تصمیم گیرنده باشد! موسوی لاری (وزیر کشور)، مجید انصاری (از مجمع روحانیون مبارز) و علی‌اکبر محتشمی‌پور در میان تظاهرکنندگان حاضر شدند و تظاهرات به بیرون کوی دانشگاه کشیده شد! شمس‌الواعظین و عمادالدین باقی از نویسندگان سکولار، اوّلی سردبیر روزنامة نشاط و دومی نویسندة روزنامه خرداد در میان تظاهرکنندگان حاضر شدند. مصطفی تاج‌زاده در جمع معترضان حاضر شده و با گفتن: «هیچ دوره‌ای به این‌اندازه از دولت حمایت مردمی نبوده و در هیچ دوره‌ای نیز متأسفانه تا این حد به دولت و برنامه‌هایش حمله نشده است»12، آتش آنان را شعله‌ورتر ساخت! موسوی لاری وزیر کشور- که مسئولیت نیروی انتظامی از سوی رهبری به او محول شده بود- از ساعت 11 شب تا 4 صبح یعنی اوج تظاهرات و درگیری‌ها در کوی دانشگاه و بیرون آن در دسترس نبود! برخی اعضای نهضت آزادی و ملی مذهبی‌ها مانند عزت‌اله سحابی دخالت مستقیم در این تشنج‌ها داشتند!
پانوشت‌ها:
1- روزنامة ایران، مورخ 12/4/1378.
2- روزنامة همشهری، مورخ 17/4/1378.
3- روزنامة سلام، 8/3/1378.
4- همان، 18/3/1378.
5- روزنامة خرداد، 30/3/1378.
6- روزنامة آریا، 12/4/1378.
7- تاریخ 16/4/1378.
8- روزنامة آریا، 19/4/1378.
9- روزنامة صبح امروز، 17/4/1378.
10- 8سال بحران‌آفرینی اصلاح‌طلبان، ص 459 نقل از سراب سیاست، ص 289.
11- همان، ص 291.
12- روزنامة کیهان، 19/4/1378.