اقدامات نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران در توسعه فرهنگ دریایی
اقتصاد، امنیت و دیپلماسی روی موج‌های آبی
ناخدایکم جواد داداش‌زاده*
بر کسی پوشیده نیست که دریا از خشکی مهم‌تر است و کشورهایی که به دریا توجه نموده‌اند و فرهنگ دریایی در کشورشان غالب است از هر نظر پیشرفت کرده‌اند؛ بنابراین در کشور ما نیز این پیشرفت حاصل نخواهد شد مگر اینکه تفکر دریایی در همه مسئولین و مردم حاکم شود و در جهت آشنا نمودن مردم با نعمت بی‌کران دریا و گسترش فرهنگ دریایی، برنامه‌ریزی همه جانبه با عزم ملی، تبلیغات میدانی و ارائه آموزش‌های لازم به مردم به ویژه به نوجوانان و جوانان از دبستان تا دانشگاه است.
بحمدالله با توانمندی‌های جدید و نوین نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران، این نیرو علاوه بر مسئولیت و مأموریت اصلی خود که حافظ منافع و منابع کشورمان در دریاها است، امروزه در بین کشورهای مهم دنیا به‌عنوان سفیر و پلیسی بین‌المللی در دریاها حضوری دائمی دارد تا همواره با برقراری امنیت دریایی، شریان اقتصادی و حیاتی کشور که همانا حمل‌ونقل دریایی است به‌طور ایمن جریان داشته باشد و به منافع اقتصادی و ملی کشور که به طورقطع با سطح معیشت و رفاه جامعه و ملت عزیزمان ارتباط مستقیم دارد لطمه‌ای وارد نشود. هدف اصلی برنامه‌ها و اقدامات نیروی دریایی، نگرش جدید به دریا یا به عبارتی بازگشت به دریاست. چرا که در گذشته‌های دور دریانوردی ایرانیان شهرت جهانی داشته و آینده نیز از آن‌کسی است که دریا را در سیطره و اراده خویش داشته باشد. استمرار اقتدار دریایی کشور و توسعه آن نیازمند تقویت فرهنگ دریایی است و باید همه دست در دست هم داده تا فرهنگ دریایی را در سطح کشور نهادینه کنیم و با معرفی فرهنگ دریا و عمومی نمودن امکانات جوهری پهنه ساحل و دریا، وظیفه ملی و تاریخی خود را به انجام برسانیم.
توجه به دریا و گسترش فرهنگ دریایی وظیفه همه مسئولین و به خصوص ارگان‌های دریایی است. هدف اصلی از این توسعه فرهنگی نیز واقف شدن مسئولین سازمان‌های نظامی و غیرنظامی و همچنین مردم عزیز کشورمان به اهمیت دریا و نیروی دریایی است.
دریادلان نیروی دریایی همیشه پیرو فرمان فرماندهی معظم کل قوا هستند و درخصوص فرهنگ‌سازی دریایی نیز برابر تدابیر ایشان عمل می‌گردد از جمله اینکه در سالروز نیروی دریایی در سال 1390 فرمودند: «آوردن مطالب درخصوص دریا و دریانوردی در کتاب‌های درسی و انعکاس آن در رسانه‌ها و فرهنگ‌سازی در این حوزه مهم کار بسیار خوبی است، لازم است همه مسئولین مرتبط به این کار اقدام کنند. همین ماجرای حماسه‌آفرینی ناو موشک‌انداز پیکان در هفتم آذر و حماسه ناوشکن سهند و سبلان و ناو جوشن در 29 فروردین و سایر سلحشوری‌های دریادلان نیروی دریایی ارتش را به شکل زیبا و داستانی در کتاب‌ها و رسانه‌ها منعکس کنید، بچه‌های دبستانی به شکلی و جوانان دبیرستانی به شکل دیگر و عموم مردم بخوانند و ببینند و بدانند. این‌ها کارهای بسیار خوبی است که در آینده کشور تأثیرگذار است.» یا اینکه فرموده‌اند: «الحمدلله حضور نیروی دریایی ارتش در تلویزیون خیلی خوب است که البته این چیز خوبی است و غالباًً صحبت‌های فرمانده نیروی دریایی را پخش می‌کنند.»
در راستای فرهنگ‌سازی دریایی به خصوص در طی سال‌های اخیر برنامه‌ها و اقدامات متعدد و دقیق و هدفمندی توسط نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران صورت گرفته است؛ که در فرهنگ‌سازی دریایی بسیار تأثیرگذار می‌باشد؛ که در ادامه به بخشی از آنها اشاره می‌شود.
توسعه نشریات دریایی
انتشار کتاب، بروشور و دست‌برگ، ساخت نماهنگ و فیلم‌های مستند مختلف با موضوعات دریایی و اقتدار دریایی، انعقاد تفاهم‌نامه‌های فرهنگی دریایی با سازمان‌ها و دستگاه‌های دولتی و خصوصی، طراحی، تهیه و توزیع یادمان‌ها و نماد دریایی و نیروی دریایی و. .. از جمله اقداماتی است که در راستای توسعه فرهنگ دریایی در دستور کار نداجا قرار دارد.
یکی از اقدامات نیروی دریایی درخصوص هم‌افزایی افکار و نگرش‌ها به سمت‌وسوی دریا و توسعه نیروی دریایی، انتشار فرامین، تدابیر و رهنمودهای فرماندهی معظم کل قوا در این خصوص است که به‌صورت کتاب منتشر و در بین مسئولین و کارکنان و دانشجویان توزیع می‌گردد. ازجمله کتاب‌های زیر توسط نیروی دریایی در بخش فرهنگ‌سازی تألیف، تدوین و منتشرشده است عبارت‌اند از: کتاب مصور «راهبرد حماسه و دریا»، کتاب مصور دو جلدی دریا «در چشم خورشید»، کتاب مصور «از موج تا اوج»، کتاب بر «عرشه کشتی افتخار»،کتاب مصور «نیروی دریایی راهبردی ارتش ج. ا. ا. از دیدگاه رسانه»، کتاب «دیپلماسی دریایی و بازتاب‌های جهانی»، کتاب بسیار نفیس مصور «از عرشه تا عرش»
در طول 8 سال گذشته تعداد 40 جلد کتاب دیگر نیز در مورد تاریخ نیروی دریایی و خاطرات جذاب و خواندنی رزمندگان دریادل نداجا منتشرشده است.
توسعه نمادهای دریایی
از دیگر اقدامات نیروی دریایی در راستای توسعه فرهنگ دریایی، تهیه و اهدای نمادهای دریایی که در نیروهای دریایی جهان به علت تأثیرات فرهنگی آن در همه کشورها مرسوم است. این نمادها همه‌جانبه و تأثیرگذار هستند، ازجمله اینکه برای همه سنین و همه نوع گروهی اعم از نوزادان، کودکان، نوجوانان، جوانان، بزرگسالان، خانواده‌ها، دانش‌آموزان، کارکنان، خانم‌ها، آقایان، مسئولین لشکری و کشوری و اقشار مختلف متناسب با سن آنها نماد دریایی طراحی و به مناسبت‌های مختلف ارائه می‌گردد. امروزه در دفتر کار ریاست‌جمهور محترم، ریاست محترم مجلس شورای اسلامی، وزرای مختلف به‌خصوص وزرایی که مرتبط با کارگروه توسعه نیروی دریایی در سواحل مکران هستند، ریاست محترم سازمان صداوسیما و مسئولین محترم لشکری نمادهای زیبایی از نداجا وجود دارد. در سطح تمامی‌شهرهای ساحلی و یا مرتبط با صنعت دریایی کشور نمادهای دریایی فراوانی وجود دارد.
توسعه آگاهی‌های دریایی در مراکز آموزشی
یکی دیگر از مهم‌ترین گزینه‌ها جهت توسعه و انتقال فرهنگ دریایی، افزایش دانش و توسعه نگرش نوجوانان در مدارس و جوانان در مراکز آموزش عالی به دریاست که بحمدالله تعامل نیروی دریایی با دیدگاه خوب مسئولین آموزش‌وپرورش در چند سال گذشته در متون درسی تعدادی از مقاطع تحصیلی به اهمیت دریا و نیروی دریایی پرداخته‌شده است.
یکی از اقدامات مهم دیگر نداجا در این زمینه، ارتباط مستمر و مؤثر با مدارس کشور است. به صورت مرتب افسران نیروی دریایی در مدارس حاضر می‌شوند و درخصوص دریا و نیروی دریایی برای دانش‌آموزان کشورمان صحبت می‌کنند. مشاهده‌شده است که معلمان و دانش‌آموزان علاقه خاصی به این مباحث دارند، ولی اطلاعات آنها در این زمینه بسیار کم است. شاید تعداد کمی‌از آنها اطلاع داشته باشند که کشور ما ازنظر قدرت دریایی، جزو پیشتازان دریایی در منطقه است. با ذکر این نکته در ذهن خیلی از شنوندگان و دانش‌آموزان و معلمان این سؤال مطرح می‌شود که باوجود تحریم‌های اقتصادی و مالی علیه کشورمان مخصوصاًًً در حوزه نظامی، این قدرت دریایی چگونه به‌دست‌آمده؟ پاسخ به این‌گونه سؤالات، نسل جدید را با دریا و فرهنگ دریا، بیش از گذشته آشنا می‌کند.
برای جلب‌توجه بیشتر و درک بهتر موضوع، از نماهنگ‌ها، فیلم‌های مستند جذاب، نشریه دیواری، کتاب‌های مصور، برپایی نمایشگاه و سایر وسایل کمک‌آموزشی و توزیع هدایای فرهنگی و تبلیغاتی بهره‌برداری می‌شود.
با توجه به حضور بیش از 10 میلیون دانش‌آموز در مقاطع مختلف تحصیلی نظام آموزشی کشور- به نقل از آمارهای رسمی- نشان می‌دهد، جامعه با مخاطبی رو‌به‌رو است که هم از حیث کیفیت و هم‌مقدار بخش فراوانی از کل کشور را در برمی‌گیرد. ازاین‌روی نگاه به این بخش از جامعه می‌تواند آرمان‌های آگاهی و ترویج موضوعات دریایی را در میان ایرانیان تحقق بخشد.
توسعه ورزش‌های دریایی
در پهنه و عرصه فرهنگ دریا وجود ورزش‌های آبی ـ ساحلی، ازجمله عناصر کیفی را تشکیل می‌دهد و در شکل توزیع مکانی حداقل ۸ استان کشور در این فضا می‌توانند مطرح باشند. ورزش‌های آبی در ۳ مرحله طبقه‌بندی قابل‌تعریف‌اند. ورزش‌های آبی ـ میدانی مثل شنا، واترپلو، مسابقات شیرجه و قایقرانی و موج‌سواری. ورزش‌های ساحلی ـ میدانی مثل والیبال ساحلی، دو ساحلی، بازی‌های پرشی و مقاومتی و کششی ساحلی و ورزش‌های بومی‌ـ محلی که خاص فرهنگ‌ها و آداب دریایی هستند و هر منطقه دریایی برخوردار از شکل‌های خاص خود است. ایجاد فضا و مکان مناسب، توسعه امکانات مناسب خاص این دسته از ورزش‌ها، خاصه در استان‌های ساحلی زمینه‌ای بسیار مؤثر برای تقویت و معرفی ارزش‌های فرهنگی متعلق به استان‌های دریایی کشور است. جاری نمودن چنین ورزش‌ها در لیگ‌های استانی و بسط فراگیرانه آن در سطح ملی و همچنین در سطوح فراملی، راهکار و روش مناسبی برای تعمیم ارزش‌های فرهنگ دریایی است.
نیروی دریایی با تفکر توسعه فرهنگ دریایی، ساماندهی تیم‌های دریایی و برنامه‌ریزی برای شرکت در مسابقات دریایی در سطح ملی و جهانی را در دستور کار خود قرار داده و اولویت تخصیص منابع به حوزه ورزش را به ورزش‌های آبی یا دریایی قرار داده است گرچه برای رسیدن به وضع مطلوب در این حوزه راه طولانی در پیش دارد.
توسعه صنایع‌دستی و گردشگری دریایی
تولیدات دستی مشتمل بر کالاها در ابعاد تزئینی و پوششی و مصرفی، بخشی از راهکارهای معرفی‌کننده فرهنگ محسوب می‌شوند و نقش پرجاذبه‌ای در جلب گردشگر و ایجاد منافع اقتصادی و اشتغال دارد. تقویت بنیان‌های اجتماعی ـ اقتصادی این دسته از فرآورده‌ها از طریق وزارت کار و امور اجتماعی صندوق حمایت از فرصت‌های شغلی و طرح‌های (خود اشتغالی) سازمان صنایع‌دستی، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مجتمع‌های اقتصادی کمیته امداد و سازمان توسعه تجارت ایران، گمرک و ادارات بندری قابل تحصیل می‌باشد.
بازدید رایگان از موزه‌های دریایی و تجهیزات دریایی، سفرهای دریایی نزدیک ساحل و... از این دست می‌باشند. نیروی دریایی در تعامل با سازمان‌های فرهنگی کشور اقدامات اشاره شده بالا را در حوزه گسترش صنایع درستی دریایی با جدیت پیگیری نموده و از جمله دغدغه‌های مسئولین نیروی دریایی می‌باشد. (آهنگری و شایگان، 1393)
جشنواره‌ها و نمایشگاه‌ها:
الف. برگزاری جشنواره دانش‌آموزی دریا مسیر پیشرفت: سنین کودکی و نوجوانی که زمان مناسبی برای خلق باور، آموزش اثرگذار و یادگیری بهتر، در راستای فرهنگ‌سازی و ترویج یک تفکر شناخته می‌شود، مبنایی برای دست‌اندرکاران و سیاست‌گذاران حوزه دریایی کشور است تا دانش‌آموزان را در جشنواره‌های دریایی موردتوجه قرار دهند. اهمیت کارهای ترویجی در سنین پایین که به طبع، دانش‌آموزان را نیز شامل می‌شود یکی از اثرگذارترین اقدامات در زمینه فرهنگ‌سازی به شمار می‌رود.
راه‌اندازی جشنواره دانش‌آموزی دریا یک اتفاق مهم و درس‌آموز برای همه ما است. این قشر مهم پرجمعیت، پیش‌زمینه‌ها و استعدادهای بسیاری در خود نهفته دارد که باید همه مسئولان مرتبط آن را جدی بگیرند و برنامه‌های مدون و بلندمدت برایش فراهم کنند. تنها در این شرایط است که با فرهنگ‌سازی و‌ترویج و تقویت مباحث علمی‌و فناوری در کنار پاکی و مهربانی کودکان و نوجوانان دانش‌آموز امروز، حکم امنیت و آسایش و آرامش مرزها و مردمان کشورمان باصلابت صادر می‌شود.
نقش دریا به عنوان یک حوزه اثرگذار در زندگی فرهنگی، اقتصادی و تاریخی کشورمان، ایجاب می‌کند تا امور دریایی به یک موضوع مطرح در فعالیت‌های دانش‌آموزان تبدیل شود. هدایت شغلی دانش‌آموزان و گرایش آنها به مشاغل مرتبط با دریا و هدایت تحصیلی دانش‌آموزان نخبه و علاقه‌مند به سمت رشته‌های تحصیلی مرتبط با دریا می‌بایست در اولویت‌های جشنواره دریایی دانش‌آموزان قرار گیرد.
ب. سایر جشنواره‌ها: برگزاری جشنواره تصاویر دریایی، جشنواره کاریکاتور دریایی، مسابقه ارائه یک جمله زیبا برای توصیف دریا، مسابقه تزئین گیاه با بهره‌گیری از نشانه‌های دریایی، نمونه‌هایی از گسترش فرهنگ دریایی است. چنین اقداماتی می‌تواند تدارک‌کننده بسترها برای‌اشاعه و معرفی فرهنگ دریا و راهکاری به‌منظور ایجاد ارتباط و تعامل مستقیم و غیرمستقیم بین ساحل و دریا و زندگی اجتماعی باشد.
ج. نمایشگاه‌ها: تشکیل نمایشگاه‌های استانی و توسعه نمایشگاهی و عرضه‌کننده کالا به مناسبت‌های ویژه در سطح مراکز استان‌ها و شهرهای بزرگ ساحلی کیش، قشم، چابهار، بندرعباس، بوشهر، اهواز، بندر امام، خرمشهر، آبادان، بندرلنگه و شهرهای گردش‌پذیر (شمال کشور) ازجمله راهکارهای موفقیت‌آمیز است.
توسعه همکاری‌ها با متولیان حوزه دریا
در حال حاضر نیروی دریایی ارتش با شش ارگان دریایی کشور و سایر سازمان‌هایی که به‌طور مستقیم نقش فرهنگ‌سازی را در کشور ایفا می‌کنند؛ ازجمله سازمان ارتباطات اسلامی در زمینه تبلیغات در خارج از کشور، وزارت آموزش و پرورش جهت آشنایی دبیران و دانش‌آموزان، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری اطلاعات جهت آشنایی اساتید و دانشجویان، انجمن‌های اسلامی، سازمان گردشگری، کارگردانان، فیلم‌سازان، هنرمندان، نویسندگان، خبرگزاری‌ها و رسانه ملی و سایر رسانه‌های عمومی و خصوصی، حوزه‌های علمیه، مسئولین اصناف مختلف، مجامع عمومی و. .. تفاهم‌نامه‌های فرهنگی را به‌منظور گسترش همه‌جانبه فرهنگ دریایی منعقد نموده و به اشکال و انحای مختلف اقدامات مؤثری را انجام داده است.
همایش‌های علمی
و نمایشگاه‌های تخصصی:
ازجمله این اقدامات در مناطق دریایی و سواحل مکران، همایش‌های ملی در این حوزه ازجمله دو همایش ملی با موضوع توسعه سواحل مکران و اقتدار دریایی جمهوری اسلامی ایران با حضور رئیس‌جمهور محترم و رئیس محترم مجلس شورای اسلامی و با همکاری سایر ارگان‌های دریایی، برپایی نمایشگاه‌های مختلف مثل راهیان نور نداجا یا نمایشگاه‌های علمی‌و صنعتی، حضور در نمایشگاه بین‌المللی کتاب، شرکت در نمایشگاه‌های فعال در حوزه صنعت دریایی و صدها طرح فرهنگی دیگر کار فرهنگ‌سازی دریایی را با این‌گونه تعاملات پیش برده است. برگزاری نخستین همایش منطقه‌ای قدرت دریایی از جمله اقدامات دیگر در این حوزه می‌باشد، که در سال جاری با همکاری شرکت‌ها و سازمان‌های دریایی برگزار خواهد شد.
بازگشت به فرهنگ مکران
و توسعه سواحل:
پس از دستور مقام معظم فرماندهی کل قوا (مدظله العالی) نیروی دریایی یک کوچ راهبردی به سواحل مکران داشت. نیروی دریایی را می‌توان پیشتاز تغییر نگرش آحاد مردم نسبت به سواحل مکران دانست. گستره فعالیت‌های نداجا از پسابندر در مرز پاکستان تا جاسک در هرمزگان را شامل شده و پتانسیل‌های اقتصادی و فرهنگی مغفول مانده این منطقه را ظاهر نمود. ساخت مساجد، مدارس، بیمارستان‌ها و فرودگاه در راستای محرومیت‌زدایی و افزایش تمرکز جمعیتی در سواحل مکران علاوه‌بر توسعه این منطقه، فرهنگ دریا و ساحل نشینی را رونق بخشیده است. نیروی دریایی راهبردی ارتش در سواحل مکران علاوه بر اقدامات زیرساختی، اقدامات مقطعی فراوانی نیز در راستای مردم یاری با استفاده از امکانات و نیروهای موجود انجام داده است.
اقدامات مردم یاری:
نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران دوشادوش سپاه پاسداران و سازمان‌های مردم نهاد دیگر در لحظات حساس و بحران‌های مترقبه و غیرمترقبه به یاری هموطنان عزیز شتافته است. دامنه فعالیت نداجا در این حوزه محدود به شهرهای محل استقرار نداجا نبوده و این نیرو در خط مقدم کمک‌رسانی و مردم یاری در مناطق آسیب‌دیده لرستان، گلستان، گیلان، کرمان و کرمانشاه و...حاضر بوده و هست. حضور این نیروها در مواقع حساس علاوه‌بر انجام وظیفه و خدمت‌رسانی در اذهان آحاد ملت خاطرات خوشی از دوران سخت را به همراه داشته است. فرهنگ والای دریادلی جو حاکم در مواقع امدادرسانی و مردم یاری است.
حضور مقتدرانه در دریا و دیپلماسی دریایی:
نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران در راستای تامین منافع ملی با استفاده از ظرفیت‌های موجود که مهم‌ترین آن حضور و استمرار در دریاست، نقش‌آفرینی می‌کند. این حضور همراه با اقتدار نیروی دریایی و انجام تعاملات بین‌المللی سازنده که تخصص نیروی دریایی راهبردی است با استفاده از روش‌ها و ابزارهای مناسب دیپلماسی دریایی است. سفرهای صلح و دوستی در دریای خزر، برگزاری رزمایش‌های آیونز، سفرها و تعاملات دوجانبه و چندجانبه نیروها و گشت‌های دریایی در خلیج عدن و حمایت از صادرات و واردات کشور علاوه‌بر دستاوردهای نظامی و اقتصادی، دستاوردهای فرهنگی فراونی را در پی دارند.
____________________
* سرپرست مرکز مطالعات راهبردی نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران